Από πρώην Ρωσικό Νοσοκομείο σε Μαιευτήριο και πλέον Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας – Ένα κτίριο με ατελείωτη ιστορία

Το κτίριο που στεγάζεται το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας βρίσκεται στην περιοχή των Εξοχών, η περιοχή αυτή βρίσκεται εκτός των τειχών. Αρχικά ήταν καλλιεργήσιμες εκτάσεις και σταδιακά άρχισε να οικοπεδοποείται για να φιλοξενήσει τις κατοικίες των εύπορων οικογενειών της πόλης και τα σχέδια ανέλαβαν αρχιτέκτονες όπως ο Αριγκόνι, ο Ποζέλι και ο Παιονίδης.

Η επέκταση προς τα Ανατολικά ξεκινά περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα και αρχικά δεν είχε στόχο τις εξοχικές κατοικίες αλλά χτίζανε κτίρια για την επίβλεψη των αγρών και των κτημάτων της περιοχής.

Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν συγκοινωνίες ούτε χαραγμένους δρόμους οπότε η πρόσβαση ήταν δύσκολη όμως σταδιακά και μετά τον σεισμό του 1890 και αφού έχουν κατεδαφιστεί τα ανατολικά τείχη της Θεσσαλονίκης, όλο και περισσότεροι κάτοικοι αναζητούν μόνιμη κατοικία στα Ανατολικά.

Το οικόπεδο στο οποίο βρίσκεται το κτίριο αρχικά άνηκε στον Αλλατίνι και την Βουλγαρική εξαρχία και αγοράστηκε το 1904 από τον Νικολάο Χατζηλαζάρου, εκπρόσωπο του Ρώσου Τσάρου με σκοπό να οικοδομηθεί επ’ αυτού ένα νοσοκομείο για να καλύψει κυρίως τις ανάγκες τις μοναστικής κοινότητας της Ρωσικής μονής Αγίου Παντελεήμονα.

Έτσι, το 1907 ξεκινάνε οι εργασίες κατασκευής και ολοκληρώνονται το 1910 οπού και πραγματοποιούνται τα εγκαίνια του κτιρίου ως “Ρωσικό Νοσοκομείο”.

Αρχικά το νοσοκομείο εξυπηρετεί όλο τον πληθυσμό της πόλης χωρίς κάποια διάκριση, θρησκευτική ή εθνοτική. Μετά την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία το νοσοκομείο προορίζεται από το ελληνικό κράτος για την αγωγή των ελλήνων προσφύγων από την Ρωσία και το 1923 ξεκινά και θα αποτελέσει διευθυντής του νοσοκομείου για τα επόμενα επτά χρόνια ο γνωστός ιατρός και πολιτικός Ιωάννης Πασαλίδης.\

Το νοσοκομείο με τον καιρό δέχεται αλλαγές, το 1927 μετονομάζεται σε Γυναικολογική – Μαιευτική κλινική, ενώ το 1939 σε Δημόσιο Μαιευτήριο. Θα συνεχίσει τη λειτουργία ως μαιευτήριο ως και το 1975 και τότε οι εγκαταστάσεις του θα μεταφερθούν στο Γενικό Νοσοκομείο “Αγία Σοφία”, τμήμα του σημερινού “Ιπποκράτειου” και το κεντρικό κτίριο εγκαταλείπεται.

Μερικοί εξωτερικοί βοηθητικοί χώροι του κτιρίου παραχωρούνται σε σχολεία της περιοχής όπως στο 6ο Γυμνάσιο και το 24ο Λύκειο.

Το 1982 εκδίδεται πιστοποιητικό στατικής επάρκειας για το κτίριο και κρίνεται διατηρητέο και δύο χρόνια μετά η Υπουργός Πολιτισμού, Μελίνα Μερκούρη, το προορίζει για αποκλειστική χρήση από το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας. Ξεκινάνε εργασίες αποκατάστασης του κτιρίου και τα εγκαίνια του γίνονται το 1994.

Εντωμεταξύ το Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας υπήρχε από το 1954 και στεγαζόταν σε άλλους χώρους της πόλης, αρχικά στην Εταιρία Μακεδονικών Σπουδών έπειτα σε διαμέρισμα ορόφου πολυκατοικίας στο κέντρο και τα τελευταία τρία χρόνια πριν μεταφερθεί στο σημερινό κτίριο, στο ΠΑΜΑΚ.

Απέναντι ακριβώς από το κτίριο υπάρχει ένας μακεδονικός τάφος, ο οποίος λόγο της τοποθεσίας του (δίπλα από το παλιό μαιευτήριο) είναι γνωστός ως “Ο Τάφος του Μαιευτηρίου”. Να σημειωθεί ότι το Μαιευτήριο, όταν λειτουργούσε, αποτελούσε ένα από τα δύο βασικά Μαιευτήρια της πόλης, μαζί με το Άσυλο του Παιδιού.

Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία του κτιρίου 

Το κτίριο είναι διόροφο και βλέπει προς την οδό Παπαναστασίου. Η πρόσοψή του αποτελεί κάτι εντυπωσιακό καθώς ο αρχιτέκτονας του ο Σερκίσοφ επέλεξε να δείξει τα ιδιαίτερα μορφολογικά του χαρακτηριστικά.

Πρόκειται για ένα κτίριο με αρμονική ανάμειξη κλασικιστικών και αναγεννησιακών στοιχείων. Στην όψη του κυριαρχεί μια κάθετη συμμετρία, η οποία υπερτονίζεται από την ύπαρξη της μαρμάρινης κλίμακας και από την ιδιαίτερη κεντρική είσοδο που έχει στο υπέρθυρο έναν κομψό ρόδακα.

Οι εικόνες από την αρχική κατάσταση του κτιρίου δείχνουν πως υπήρχε ένα αέτωμα και στο υπέρθυρο υπήρχε ο ρωσικός θυρεός και η αναγραφή “Ρωσικό Νοσοκομείο” στα ρωσικά και τα γαλλικά.

Μετά τους σεισμούς και για λόγους ασφαλείας αυτό απομακρύνθηκε και μάλιστα το κομμάτι του αετώματος δεν γνωρίζουμε που έχει πάει.

Επίσης υπάρχουν έξι κίονες και παρατηρείται να διατρέχονται από την όψη της ταινίας και είναι στολισμένη από ανάγλυφα.

Το εσωτερικό 

Οι δύο όροφοι είναι πανομοιότυποι μεταξύ τους και υπάρχει ένα κεντρικός αίθριος φωταγωγός ο οποίος περιτρυγυρίζεται από έναν διάδρομο και περιμετρικά αυτού χωρίζονται όλοι οι χώροι.

Στον πρώτο όροφο ήταν τα γραφεία των ιατρών και σε διάφορους χώρους ήταν οι θάλαμοι των ασθενών.

Αυτή την στιγμή οι διάδρομοι στεγάζουν την μόνιμη έκθεση αρχειακού υλικού Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας και ξεκινά θεματολογικά και χρονολογικά από δεξιά μέχρι που φτάνουμε στο σήμερα.

Το αναγνωστήριο 

Το αναγνωστήριο λειτουργούσε παλιά ως θάλαμος ασθενών και στη πορεία ως νεογνών και πλέον δουλεύει ως χώρος μελέτης για το κοινό και περιλαμβάνει ιστορικά αρχεία ενώ συστηματικά γίνεται ψηφιοποίηση του υλικού.

Κάτω από το αναγνωστήριο υπήρχε ένας χώρος που λειτουργούσε για μικροεπεμβάσεις ή για θεραπείες και σήμερα λειτουργεί ως αρχειοστάσιο.

Το χειρουργείο του Νοσοκομείου – Νυν γραφείο διευθύντριας

Η τοποθεσία δεν είναι τυχαία γιατί το μεγάλο ύψος του και ο βορειοανατολικός προσανατολισμός του το θεωρούσε κατάλληλο για άπλετο φωτισμό και αερισμό. Το ημικυκλικό σχήμα, και τα ψηφιδωτά παράθυρα του ήταν ένα συνήθειο της εποχής για τα χειρουργεία.

Στο υπόγειο υπήρχε ένα άλλο – μικρότερο – χειρουργείο για μικροεπεμβάσεις για τα τότε νοσήματα, ενώ παράλληλα υπάρχει και ένα ημίσκαφο καταφύγιο μπορούσε να προστατεύσει τον κόσμο σε περίπτωση επιδρομής και αυτό δημιουργήθηκε πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και είναι φτιαγμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα και έχει μια μεταλλική θύρα βαρέου τύπου καθώς αεροστεγώς κλεισμένη, σαν τις πόρτες που έχουν τα αεροπλάνα και αυτό γιατί είχαν προνοήσει σε περίπτωση επίθεσης από βόμβες αερίου.

Ένα από τα αρχειοστάσια του κτιρίου 

Ο σχηματισμός στον τοίχο δείχνει ένα ανακουφιστικό τόξο το οποίο είναι μέρος της κατασκευής του κτιρίου και είναι φτιαγμένο από τούβλα.

Αυτό σημαίνει πως λειτουργεί πως παίρνει το βάρος από το κέντρο και το διαχέει στις όχθες. Οι όχθες στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι οι εγκάρσιοι τοίχοι, οι οποίοι έχουν πάχος 90 εκατοστών και παρόλο που είναι μια βαριά κατασκευή είναι πολύ ανθεκτικό.

Σε αυτήν την αίθουσα, όταν εγκαταστάθηκε το Αρχείο, οι άνθρωποι θέλανε περισσότερο χώρο και έτσι προστέθηκε ένα “πατάρι” – όροφος με ημί-αναρτώμενα ράφια για να μην προσθέτουν βάρος.

Η τοποθεσία βρίσκεται εδώ.