Στην Άνω Πόλη υπάρχει ένα διατηρητέο διαμάντι που φιλοξενούσε έξι προσφυγικές οικογένειες
Το κτίριο ΣΑΘ είναι ένα αρχιτεκτονικό κτίσμα με μεγάλη ιστορία
Στην οδό Επιμενίδου 19 στην Άνω Πόλη υπάρχει το κτίριο διατηρητέο κτίριο ΣΑΘ.
Η ανέργεση του με τη σημερινή του μορφή πραγματοποιήθηκε στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, στην τότε Οθωμανική περιοχή Σουλούκα.
Το κτίριο περιλαμβάνει όλα τα γνωρίσματα της Μακεδονικής αρχιτεκτονικής περιόδου, κάτι τέτοιο είναι το Σαχνισί το οποίο είναι μια προέκταση του όγκου του ορόφου και έχει σκοπό τον μεγαλύτερο χώρο, περισσότερο φωτισμό του κτίσματος και την εποπτεία της εισόδου και του δρόμου.
Τα γνωρίσματα της Μακεδονικής αρχιτεκτονικής
- Περιμετρική τοιχοποιία
- Κυλόπηκτοι τοίχοι
- Κεραμοσκεπές
- Υπερμεγέθης γωνιόλιθοι
Μερικά ακόμα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής της περιόδου είναι στους τοίχους, το Τσατμάς και το Μπαγδατί. Το Τσατμάς χωρίζει τον εξωτερικό τοίχο με τον εσωτερικό ενώ το Βαγδατί χωρίζει εσωτερικά τους τοίχους του ορόφου.
Το κτίριο αρχικά χρησιμοποιούνταν ως κατοικία και με αυτή τη μορφή λειτούργησε για έναν αιώνα. Στη δεύτερη φάση του κτιρίου μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσφυγική και ξεκινά από το 1920 μέχρι το 1970, όπου άλλαξε ριζικά προκειμένου να φιλοξενεί οικογένειες προσφύγων.
Η περιοχή που βρίσκεται το κτίριο είναι βραχώδης, δύσβατη και έχει αρκετές ανισοστάθμιες με αποτέλεσμα η Βόρεια και η Νότια όψη του κτιρίου να είναι ισόγειες λόγω της υψομετρικής διαφοράς. Ο ενιαίος ψηλός ισόγειος χώρος – στην αρχική φάση του κτιρίου – είχε βοηθητική χρήση καθώς φιλοξενούνταν οι στάβλοι και οι αποθήκες.
Στη προσφυγική φάση του κτιρίου, η φαρδιά εξώπορτα αντικαταστάθηκε από μια στενότερη καθώς δεν υπήρχε ανάγκη να υπάρχει γιατί οι μεγάλες εξώπορτες ήταν χαρακτηριστικό της περιόδου και δεν υπήρχαν πλέον στάβλοι.
Το γωνιακό ανατολικό τμήμα του κτιρίου επιχωματώθηκε και δημιουργήθηκε παντοπωλείο που άνηκε στον τότε ιδιοκτήτη, Αποστολίδη. Επίσης στη προσφυγική φάση του κτιρίου, στον ενδιάμεσο χώρο προστέθηκε κουζίνα και τουαλέτα για τις ανάγκες των οικογενειών.
Η αποκατάσταση στηρίχθηκε σε ορισμένες βασικές αρχές: να είναι αναστρέψιμη, να αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά του κτιρίου και παράλληλα να καθιστά σαφές ότι οι παρεμβάσεις αποτελούν σύγχρονες προσθήκες.
Στον όροφο έμεναν τρεις από τις συνολικά έξι οικογένειες του κτιρίου. Παράλληλα, η σκάλα κατασκευάστηκε με ελεύθερα πατήματα, ώστε ο χώρος του υπογείου να γίνεται πιο άμεσα αντιληπτός. Το ημιυπόγειο φιλοξενεί διάφορα ευρήματα που βρέθηκαν κατά την διάρκεια των εργασιών.
Στην φάση της ανάπλασης αποφασίστηκε να αναδειχθεί η περίοδος της κατοικίας με αποτέλεσμα να αφαιρεθούν όλες οι προσθέσεις των προσφυγικών οικογενειών καθώς ο χώρος διαιρέθηκε για να καλυφθούν όλες οι ανάγκες.
Οι ιδιοκτήτες και η αποκατάσταση
Ο τελευταίος οθωμανός ιδιοκτήτης ήταν ο Σετζάν Χουσεϊν Αλί, έπειτα – στην προσφυγική του περίοδο – αγοράστηκε από τον Αποστολίδη και το 1988 αγοράζεται από τον Δήμο Θεσσαλονίκη όπου και το κατέχει ακόμη και σήμερα.
Το 1979 ανακηρύσσεται διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού, μέχρι εκείνη τη φάση το κτίριο είχε υποστεί αρκετές καταστροφές και σε συνδυασμό με τον σεισμό του 1978 που εγκαταλείφτηκε από τους ενοίκους του θα είχε καταρρεύσει πλήρως αν δεν είχε επέμβει η 4η Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων να το υποστυλώσει το 1988.
Το κτίριο το 1995 ξεκίνησε η μελέτη αποκατάστασης από την Μαρία Δούση και τον Μιχάλη Νομικό.
Ο όροφος
Στον κεντρικό χώρο του ορόφου κατά την προσφυγική περίοδο διαιρέθηκε σε μικρότερους χώρους για να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες των οικογενειών με αποτέλεσμα οι να καλυφθούν ανοίγματα και να υπάρξουν ενδιάμεσα παράθυρα και να δημιουργηθούν διάφοροι χώροι.
Πολλά από τα μέλη του ορόφου βρέθηκαν σε κακή κατάσταση οπότε ανακατασκευάστηκαν όπως η λιθοδομή του ισογείου, δάπεδα, οροφές και η σκεπή σε μεγάλο βαθμό και για τα υλικά χρησιμοποιήθηκαν υλικά που έχουν στοιχεία των προγενέστερων.
Η αυλή
Ο σχεδιασμός της τζαμαρίας της Βόρειας όψης βασίστηκε στη μορφολογική ανάλυση των υφιστάμενων κτιρίων. Για την ανακατασκευή της στέγης χρησιμοποιήθηκαν όσα περισσότερα κεραμίδια μπορούσαν από παλιά ως καλύπτρες ενώ τα καινούργια ως στρωτήρες. Παράλληλα το δάπεδο της αυλής είναι από πλάκες πορόλιθου.
