3 στους 10 πολίτες στην Ανατολική Μακεδονία-Θράκη ζουν υπό τον κίνδυνο της φτώχειας

Ανάλυση του Χάρη Δαλτζόγλου, Υποψήφιου Διδάκτορα του Τμήματος Κοινωνικής Πολιτικής ΔΠΘ, Επιστημονικού Συνεργάτη Ομάδας Κοινωνικών Αναλύσεων ΕΝΑ →

Η κοινωνική πολιτική ορίζεται ως το σύνολο των πολιτικών και δράσεων του κράτους και των θεσμών (του) για την ευημερία και τη συνοχή της κοινωνίας. Στοχεύει κυρίως στην κάλυψη των κοινωνικών αναγκών, την απομάκρυνση από κοινωνικούς κίνδυνους (που ενδεχομένως θα στέκονταν εμπόδιο ως προς την πραγμάτωση τους) ώστε να διατηρήσουν την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Σε κάθε άτομο και κοινωνία, οι ανάγκες διαφέρουν καθώς καθαρίζονται από πολλούς παράγοντες όπως η γεωγραφική περιοχή διαμονής, η χρονική συγκυρία, το εισόδημα και διάφοροι άλλοι παράγοντες. Μπορεί όμως μια γεωγραφική περιοχή, όπως η Περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης (ΑΜΘ), να αποτελεί παράγοντα φτωχοποίησης των κατοίκων της; Στο επίκεντρο της ανάλυσης που παρατίθεται, γίνεται μια συγκριτική διερεύνηση των συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών και συγκεκριμένα του δείκτη σχετικής φτώχειας σε περιφερειακό επίπεδο μετά τη δημοσιονομική προσαρμογή της προηγούμενης δεκαετίας και σε συνθήκες πανδημίας COVID-19.

Τι σημαίνει ο κίνδυνος φτώχειας;

Ως κίνδυνος φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις ορίζεται ως το ποσοστό των ατόμων που ζουν σε νοικοκυριά, των οποίων το συνολικό ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα είναι χαμηλότερο του 60% του εθνικού διάμεσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Για τον υπολογισμό του συνολικού ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος του νοικοκυριού λαμβάνεται υπόψη το συνολικό καθαρό εισόδημα, δηλαδή το εισόδημα που προκύπτει μετά την αφαίρεση των φόρων και των εισφορών για κοινωνική ασφάλιση, που λαμβάνεται από όλα τα μέλη του νοικοκυριού. Η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ) ανακοινώνει στοιχεία για τον κίνδυνο φτώχειας, όπως προκύπτουν από την Έρευνα Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (SILC), για κάθε έτος με περίοδο αναφοράς το  προηγούμενο έτος (πχ το έτος 2021 έχει περίοδο αναφοράς τα εισοδήματα του 2020). Στο παρακάτω διάγραμμα παρατίθεται η γραμμή φτώχειας σε εθνικό επίπεδο από το 2005 έως και το 2021. Η αύξηση του κινδύνου φτώχειας είναι σημάδι επιδείνωσης των συνθηκών διαβίωσης των χαμηλότερων εισοδηματικά νοικοκυριών.

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ

Σε εθνικό επίπεδο, το έτος 2021 (περίοδος αναφοράς εισοδήματος 2020), το 19,6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας ήταν σε κίνδυνο φτώχειας, σημειώνοντας αύξηση κατά 1,9 ποσοστιαίες μονάδες. Δηλαδή το 2020 ο σχετικός δείκτης εμφανιζόταν σε ποσοστό 17,7 πανελλαδικά.  Ο δείκτης αυτός που κατά το έτος 2005 (με περίοδο αναφοράς εισοδήματος το έτος 2004) ανερχόταν στο 19,6%, σημείωσε αυξητική πορεία έως το έτος 2012, όταν εκτιμήθηκε στο 23,1% ενώ άρχισε να μειώνεται από το έτος 2014 (Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας εκτιμώνται σε 765.372 σε σύνολο 4.108.895 νοικοκυριών και τα μέλη τους σε 2.054.015 στο σύνολο των 10.498.099 ατόμων του εκτιμώμενου πληθυσμού της χώρας που διαβιεί σε ιδιωτικά νοικοκυριά).

Σε συνέχεια των δημοσιευμένων Εκθέσεων της ΕΛΣΤΑΤ που χρησιμοποιεί τα στοιχεία της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών για τον κίνδυνο φτώχειας, αξίζει να εξετάσουμε τον δείκτη σε περιφερειακό επίπεδο σε σύγκριση με άλλες Περιφέρειες αλλά και με τον εθνικό Δείκτη.

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – Ιδία Επεξεργασία (κλικ στην εικόνα για μεγέθυνση)

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ – Ιδία Επεξεργασία

Σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσιευμένες εκθέσεις της ΕΛΣΤΑΤ για τα έτη 2018, 2019, 2020, 2021, η Περιφέρεια της ΑΜΘ κατέγραψε την μεγαλύτερη αύξηση φτώχειας και τη χειρότερη επίδοση τα τελευταία χρόνια στο σύνολο της επικράτειας, καθώς επίσης και με φθίνουσα πορεία κατάταξης. Για το έτος 2021, οι πολίτες της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης είναι οι περισσότεροι (σε ποσοστό) στην Ελλάδα που ζουν αντιμέτωποι με τον κίνδυνο της φτώχειας. Ενδεικτικά, το έτος 2021, ενώ σχεδόν 2 στους 10 Έλληνες (19,6%) ζουν με τον κίνδυνο της φτώχειας, το ποσοστό είναι σχεδόν 10% πιο υψηλό στην ΑΜΘ, στην οποία 29,4% των πολιτών ζει υπό αυτό το καθεστώς. Η ΠΑΜΘ διατηρεί την αρνητική πρωτιά. Για το έτος 2020 η Περιφέρεια της ΑΜΘ καταλαμβάνει την προτελευταία θέση (πίσω από τη Δυτική Ελλάδα) με ποσοστό 26,1% ενώ για τα έτη 2019 και 2018 ήταν πιο κάτω με ποσοστά 24,3% και 21,8%. Σύμφωνα με τα δεδομένα της ΕΛΣΤΑΤ, την τελευταία τετραετία (2018-2021) υπάρχει μια συνολική αύξηση 7,2% στον κίνδυνο φτώχειας και φαίνεται ότι ανοίγει η ψαλίδα σε σχέση με τον εθνικό δείκτη.

Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν την ανάγκη παρέμβασης μέσω του συστήματος των κοινωνικών μεταβιβάσεων. Οι κοινωνικές παροχές, χωρίζονται σε δύο είδη: στις κοινωνικές παροχές σε χρήμα και τις κοινωνικές παροχές σε είδος. Σίγουρα και οι δύο μορφές  οδηγούν σε άμβλυνση των φαινομένων φτώχειας, παρατηρείται όμως ότι ουσιαστικότερο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι κοινωνικές παροχές σε είδος (υπηρεσίες υγείας, φροντίδας, πρόνοιας, οικογένειας, στέγασης, κλπ.), οι οποίες εφόσον απελευθερώνουν εισόδημα για τα νοικοκυριά επιτρέπουν την κάλυψη διαφόρων αναγκών και, κατ’ επέκταση, τη γενικότερη βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης και ευημερίας.

Σε κάθε περίπτωση η ενεργοποίηση της Δομής του Περιφερειακού Παρατηρητήριου Κοινωνικής Ένταξης της ΑΜΘ θα πρέπει να αποτελέσει επιτακτική προτεραιότητα πολιτικής. Η διαμόρφωση χωρικά εστιασμένων κοινωνικών πολιτικών στοχεύει στην ορθή λήψη αποφάσεων μέσω της  ιεράρχησης των αναγκών, μέσω της χαρτογράφησης των πολλαπλά αποστερημένων περιοχών  ή θυλάκων φτώχειας στην περιφέρεια της ΑΜΘ.