40 χρόνια από την ιστορική νίκη του ΠΑΣΟΚ το 1981: Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες….

Σαν σήμερα, στις 18 Οκτωβρίου του 1981, το Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα κερδίζει τις εθνικές εκλογές και αναδεικνύεται πρώτο κόμμα, με ποσοστό 48,06% και 172 έδρες και σχηματίζει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Σαράντα χρόνια μετά, ο μύθος της «Αλλαγής» δεν φαίνεται να έχει ξεθωριάσει και ο ιδρυτής του, ο Ανδρέας Παπανδρέου, παραμένει η αδιαφιλονίκητη πολιτική προσωπικότητα που σημαδεύει ανεξίτηλα την περίοδο της μεταπολίτευσης αλλά και την νεώτερη ιστορία της χώρας.

Ο «Ανδρέας» και το ΠΑΣΟΚ, το 1981 σχηματίζουν την πρώτη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην Ελλάδα και σε μεγάλο βαθμό, θέτουν τα θεμέλια της πολιτικής νεωτερικότητας στην χώρα. Το ΠΑΣΟΚ, ως κίνημα πολιτικής αλλαγής, «φέρνει το λαό στην εξουσία», όπως έλεγε και ο Ανδρέας Παπανδρέου και με τις παρεμβάσεις του σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής, κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου, διαμορφώνει καθοριστικά το σύγχρονο αστικό κοινοβουλευτικό πολιτικό σύστημα στη χώρα.

Σαράντα χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ κι ο ιδρυτής του, έχουν περάσει στην συλλογική μνήμη, και για πολλούς, η παρακαταθήκη τους, ακόμα λειτουργεί ως πολιτική πυξίδα και μέτρο σύγκρισης και ανάλυσης των πολιτικών εξελίξεων. Το ΠΑΣΟΚ άλλωστε έχει ταυτιστεί με μία περίοδο πολιτικής ελευθερίας και ευμάρειας, και έχει μυθοποιηθεί μέσα από τραγούδια, ανέκδοτα και συνθήματα που πάντα συνοδεύουν, ακόμα και ως αναφορές σάτιρας, τα πολιτικά πράγματα της χώρας. Από το «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» της μεταπολίτευσης μέχρι και το «Τσοβόλα δώστα όλα» της δεκαετίας του 1990 αλλά και το ύστερο «λεφτά υπάρχουν», το ΠΑΣΟΚ πάντα έβρισκε ένα ξεχωριστό τρόπο να μιλά άμεσα με το λαό. Γι αυτό αξίζει να θυμηθούμε 10 κορυφαίες στιγμές του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, αλλά και του ιδρυτή του:

1) «Εμπρός Ανδρέα για μια Ελλάδα νέα»

Χωρίς τον Ανδρέα δεν θα υπήρχε ΠΑΣΟΚ, ούτε το λεγόμενο «Κίνημα της Αλλαγής», που στην μεταπολίτευση άλλαξε οριστικά τον πολιτικό χάρτη της χώρας. Ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρείτε ο πιο δημοφιλής πολιτικός στην ιστορία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας: σε έρευνα της εταιρείας ALCO το 2013, ψηφίσθηκε ως ο καλύτερος πρωθυπουργός μετά το 1974. Γεννήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 1919, στη Χίο, και ήταν γιος του Γιώργου Παπανδρέου και της Σοφίας Μινέικο. Από νεαρή ηλικία στρέφεται στην Αριστερά. Το 1934 συμμετέχει στην ίδρυση του μαρξιστικού περιοδικού «Ξεκίνημα», γνωρίζει τους τροτσκιστές Π. Πουλιόπουλο και Μ. Ράπτη (Πάμπλο) και προσεγγίζει το χώρο. Το 1937 συμμετέχει στην ομάδα «Προλετάριος», μαζί με τον φιλόσοφο Κορνήλιο Καστοριάδη. Το 1939, φοιτητής της Νομικής, συλλαμβάνεται και ανακρίνεται από τον Μανιαδάκη. Υποχρεώνεται σε δήλωση μετάνοιας και διαφεύγει στις ΗΠΑ όπου ολοκληρώνει τις σπουδές του. Το 1943 πήρε το διδακτορικό του δίπλωμα στα Οικονομικά και τη Φιλοσοφία, από το Χάρβαρντ, και έκτοτε η καριέρα του απογειώνεται. Καθηγητής στο Μπέρκλευ, στη Μινεσότα και στη Στοκχόλμη, επιστρέφει στην Ελλάδα το 1961 εκλέγεται για πρώτη φορά βουλευτής το 1964, Με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967, συλλαμβάνεται και φυλακίζεται. Μετά από διεθνής πιέσεις στις 16 Ιανουαρίου του 1968 φεύγει από τη χώρα και ιδρύει το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κίνημα (ΠΑΚ), το οποίο αποτελεί το πρόπλασμα του ΠΑΣΟΚ. Το 1974 επιστρέφει στην Ελλάδα κι ανακοινώνει την ίδρυση του ΠΑΣΟΚ.

2) Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ και η 3^η Σεπτεμβρίου

Η πτώση της Χούντας στις 24 Ιουλίου 1974, βρήκε τον Ανδρέα Παπανδρέου, εξόριστο στον Καναδά. Στις 6 Αυγούστου, συγκαλεί στο Βίντερτουρ της Ελβετίας, το εθνικό συμβούλιο του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), όπου αποφασίζεται η διάλυση του ΠΑΚ και η μετεξέλιξή του σε σοσιαλιστικό κόμμα. H τελική επεξεργασία της διακήρυξης έγινε το μεσημέρι της 2ας Σεπτεμβρίου 1974, στην τραπεζαρία του σπιτιού του Ανδρέα Παπανδρέου στο Καστρί. Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974, σε μία από τις αίθουσες του ξενοδοχείου «Κινγκ Πάλας», ο Ανδρέας Παπανδρέου, ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος, με τη γνωστή «Διακήρυξη της 3ης του Σεπτέμβρη». Ένας από τους «συγγραφείς» της διακήρυξης είναι ο Κώστας Σημίτης. Το κεντρικό σύνθημα που αναφέρεται στη διακήρυξη και καθορίζει τις αρχές του νέου κόμματος, ήταν το τετράπτυχο «Εθνική Ανεξαρτησία – Λαϊκή Κυριαρχία – Κοινωνική Απελευθέρωση – Δημοκρατία».

Η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ αλλάζει οριστικά τον πολιτικό χάρτη της χώρας, καθώς ανατρέπει τη παραδοσιακή αντιπαράθεση – δίπολο, «εθνικιστές – κομμουνιστές» και δημιουργεί ένα νέο πολιτικό σκηνικό, όπου κυριαρχεί η αντίθεση δεξιάς – αντιδεξιάς. Το ΠΑΣΟΚ τάσσεται κατά των ξένων επεμβάσεων, μιλά για δημοκρατικό και σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και απαλλαγή από την οικονομική ολιγαρχία, ενώ εντάσσει στις γραμμές του πολιτικά στελέχη από το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ μέχρι και την Ένωση Κέντρου. Μέσω δε της αυτοοργάνωσης, ιδρύει τοπικές οργανώσεις του Κινήματος μέχρι και στο τελευταίο χωριό της χώρας.

3) Ο εκλογικός θρίαμβος του 1981 – Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση ο Λαός στην Εξουσία.

Το ΠΑΣΟΚ συμμετείχε για πρώτη φορά στις εθνικές εκλογές του 1974. Πέτυχε ποσοστό 13,58% και εξέλεξε 13 βουλευτές. Την άνοιξη του 1975 διαγράφτηκαν μία σειρά στελέχη που διαφωνούσαν με τον προεδροκεντρικό χαρακτήρα του Κινήματος. Στις εκλογές του 1977 το ΠΑΣΟΚ. διπλασίασε το ποσοστό του και με ποσοστό 25,34%, εξέλεξε 93 βουλευτές και αναδείχθηκε σε αξιωματική αντιπολίτευση. Τον Οκτώβριο του 1981, το ΠΑΣΟΚ, μετά από μία φορτισμένη προεκλογική περίοδο, με το σύνθημα «Αλλαγή» και «Η Ελλάδα στους Έλληνες», κέρδισε τις βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό 48,06 %, και την κοινοβουλευτική πλειοψηφία με 172 βουλευτές, σχηματίζοντας την πρώτη αυτοδύναμη σοσιαλιστική κυβέρνηση στην ιστορία της χώρας, με πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου. Το ΠΑΣΟΚ κέρδισε και τις ευρωεκλογές, που διεξήχθησαν την ίδια ημέρα, με 40,12% και δέκα ευρωβουλευτές. Ο Ανδρέας Παπανδρέου στη δήλωσή του το βράδυ των εκλογών αναφέρει: «Γιορτάζουμε την νίκη της Αλλαγής. Και θα’θελα να σας παρακαλέσω, μέσα στην γιορτή σας και στην χαρά σας, να μην ξεχάσετε πως το ΠΑΣΟΚ είναι κυβέρνηση όλων των Ελλήνων, πως το ΠΑΣΟΚ ζητά τώρα από τον λαό μας συμφιλίωση. Λήθη στο παρελθόν: όλοι μαζί εμπρός για το μεγάλο, αξιόλογο έργο της οικοδόμησης της Νέας Ελλάδας». 

4) Οι μη προνομιούχοι, ο πολιτικός γάμος και το ΕΣΥ

Η πρώτη κυβερνητική τετραετία του ΠΑΣΟΚ. χαρακτηρίστηκε από σημαντικές αλλαγές σε πολλούς τομείς: αναγνωρίζεται η Εθνική Αντίσταση, και η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου. Ιδρύεται το Εθνικό Σύστημα Υγείας, καταργείται η Ελληνική Χωροφυλακή και η Αστυνομία Πόλεων και συγχωνεύονται σε ένα ενιαίο σώμα, την Ελληνική Αστυνομία, αποστρατικοποιείται η ΥΕΝΕΔ και μετονομάζεται σε ΕΡΤ2, συστήνεται ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, θεσπίζονται διάφορα επιδόματα, αναγνωρίζεται και αποζημιώνεται το εργατικό ατύχημα, επεκτείνεται η πενθήμερη εργασία, ενώ μειώνονται οι ώρες εργασίας σε 40, επεκτείνεται η δυνατότητα άδειας με αποδοχές, καθιερώνεται η Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή (Α.Τ.Α.) του μισθού. Επίσης, καθιερώνεται ο πολιτικός γάμος, καταργείται ο αναχρονιστικός θεσμός της προίκας, θεσπίζεται το συναινετικό διαζύγιο και εξισώνονται τα δύο φύλα σύμφωνα με το νέο οικογενειακό δίκαιο (Ν.1329/1983). Στον τομέα της εκπαίδευσης, εισήχθη το μονοτονικό σύστημα και καταργείται η σχολική ενδυμασία (1982), καθώς και η ακαδημαϊκή έδρα. Τέλος, το δικαίωμα ψήφου επεκτείνεται και στους 18χρονους.

5) Αναθεώρηση του Συντάγματος και ο Σαρτζετάκης

Στις 9 Μαρτίου του 1985 και καθώς πλησίαζε το τέλος της πρώτης θητείας του Κ. Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας, ο Ανδρέας Παπανδρέου, (παρότι λέγεται ότι είχε δώσει διαβεβαιώσεις ιδιωτικώς ότι θα ξαναπρότεινε τον Καραμανλή), πρότεινε αιφνιδιαστικά για Πρόεδρο τον Αρεοπαγίτη Χρήστο Σαρτζετάκη, (γνωστό από τη γενναία στάση του στην υπόθεση δολοφονίας Λαμπράκη), και ταυτόχρονα ανακοίνωσε το ξεκίνημα διαδικασίας για την αναθεώρηση του Συντάγματος, με στόχο την πλήρη καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού. Αυτή η ξαφνική πρωτοβουλία προκάλεσε κύμα ενθουσιασμού στους υποστηρικτές του, αλλά και ξέσπασμα οργής στους αντιπάλους του.

Με την αναθεώρηση του Συντάγματος που προώθησε το ΠΑΣΟΚ, προσδιορίστηκαν τα όρια για τις Προεδρικές εξουσίες και αντίστοιχα τις εξουσίες του Κοινοβουλίου και της εκλεγμένης κυβέρνησης και ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, γίνεται πραγματικά υπερκομματικός. Να τονιστεί, πως οι εξουσίες τις οποίες το Σύνταγμα του 1975 είχε δώσει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον καθιστούσαν, εν μέρει, ανώτατο άρχοντα και του έδιναν και σημαντικότατη αποφασιστική πολιτική εξουσία, η οποία στα Κοινοβουλευτικά πολιτεύματα διαφυλάσσεται για τα Κοινοβούλια. Οι αντίπαλοι του Ανδρέα Παπανδρέου, τον κατηγόρησαν για «πολιτικό πραξικόπημα» και «εξαπάτηση» του Καραμανλή, και επέκριναν τον τρόπο λήψης της απόφασής του. Στον αντίποδα, οι υποστηρικτές του Παπανδρέου αλλά και το ΚΚΕ (μέλη του οποίου είχαν διωχθεί, φυλακισθεί και εξορισθεί από τις κυβερνήσεις Καραμανλή 1955-1963), επικρότησαν την κίνηση του Ανδρέα ως σημαντικό βήμα εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής και ως αποκαθήλωση του μετεμφυλιακού συστήματος εξουσίας: ο Σαρτζετάκης τελικά εκλέχθηκε Πρόεδρος και το Σύνταγμα αναθεωρήθηκε με τις ψήφους ΠΑΣΟΚ και ΚΚΕ. Η απομάκρυνση του Καραμανλή από το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, βοήθησε πολύ στη νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου στις εκλογές του Ιουνίου 1985, με την έννοια της συσπείρωσης των αντιδεξιών ψηφοφόρων.

6) Η δεύτερη εκλογική νίκη της Αλλαγής

Το Μάιο του 1984, διεξήχθη το 1ο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, παρουσία του Γιασέρ Αραφάτ και της χήρας του Αλιέντε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου μίλησε για τρεις ώρες και στο τέλος επανεξελέγη δια βοής, ομόφωνα πρόεδρος του κόμματος. Εξελέγη επίσης και η πρώτη Κεντρική Επιτροπή. Στις ευρωεκλογές του ίδιου έτους το ΠΑΣΟΚ βγήκε πρώτο, με ποσοστό 41,58% και δέκα ευρωβουλευτές.

Τον Ιούνιο του 1985, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε εκ νέου τις βουλευτικές εκλογές, με ποσοστό 45,82%, εξέλεξε 161 βουλευτές και σχημάτισε και πάλι αυτοδύναμη κυβέρνηση. Στον αντίποδα, η ΝΔ με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, με ποσοστό 40,85% εξασφάλισε 126 έδρες. Οι εκλογές αυτές διεξήχθησαν σε κλίμα έντονης πολιτικής πόλωσης, με το φαινόμενο των «πράσινων και γαλάζιων καφενείων» να βρίσκεται στην κορύφωσή του. Ο Ανδρέας Παπανδρέου στήριξε την εκλογική επικράτησή του στην απομάκρυνση του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την Προεδρία της Δημοκρατίας και την ανατροπή του «Προεδρικού» Συντάγματος του 1975, που είχε επιτύχει τον Μάρτιο του 1985. Η εκλογή του αρεοπαγίτη Χρήστου Σαρτζετάκη, στο ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, στόχευε στην συσπείρωση των αντιδεξιών και εν γένει αντικαραμανλικών ψηφοφόρων, με ιδιαίτερη έμφαση στην άντληση ψήφων από την παραδοσιακή Αριστερά. Από τη μεριά της, η Νέα Δημοκρατία κατήγγειλε την διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και προειδοποίησε ότι απώτερος στόχος του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ ήταν να εγκαταστήσουν ένα καθεστώς τύπου Φιντέλ Κάστρο ή Μουαμάρ Καντάφι στην Ελλάδα. Έδωσε επίσης έμφαση στο νέο φιλελεύθερο πρόγραμμά της, που περιλάμβανε κατάργηση φόρων και απελευθέρωση της οικονομίας.

Οι συγκεντρώσεις των κομμάτων στις εκλογές του 1985 ήταν κατά γενική ομολογία εντυπωσιακές σε όγκο, παλμό και «σκηνοθεσία». Ειδικά οι συγκεντρώσεις του Ανδρέα Παπανδρέου, σε Θεσσαλονίκη (25 Μαΐου), και Αθήνα (31 Μαΐου), θεωρούνται οι μεγαλύτερες της μεταπολίτευσης.

6) Το Σισμίκ, η κρίση του Αιγαίου και η Κίνηση των Έξι

Το 1987, το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Σισμίκ» ξεκινά έρευνες στην ελληνική υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, προκαλώντας σοβαρή κρίση, με τις δύο χώρες να φτάνουν στα όρια του πολέμου. Ο Ανδρέας Παπανδρέου είναι ανυποχώρητος και διατάσσει την κινητοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων, με αποτέλεσμα την επιτυχή αντιμετώπιση των Τούρκων και την αποτροπή των στόχων της ηγεσίας τους (το σκάφος τελικά αποσύρθηκε από τα ελληνικά χωρικά ύδατα). Αμέσως μετά ξεκινούν έντονες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ανδρέα Παπανδρέου και του τότε πρωθυπουργού της Τουρκίας, Τουργκούτ Οζάλ, με αποτέλεσμα τη συνάντηση Παπανδρέου – Οζάλ, στο Νταβός της Ελβετίας, στις 30 και 31 Ιανουαρίου 1988, στα πλαίσια του Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ. Εκεί συμφωνήθηκε η πολιτική του «μη πολέμου»^[ και για λίγο επικράτησε αισιοδοξία για βελτίωση στις διμερείς σχέσεις στο «πνεύμα του Νταβός». Στις 6 Ιουνίου 1988, ο Ανδρέας Παπανδρέου, σε συζήτηση πρότασης δυσπιστίας της Νέας Δημοκρατίας, υπεραμύνθηκε της πολιτικής του στα ελληνοτουρκικά, αλλά παραδέχτηκε ότι είχαν γίνει και λάθη (το γνωστό mea culpa, μία φράση που αργότερα θα χρησιμοποιούσε και ο Κώστας Καραμανλής). Ο επιτυχής χειρισμός της κρίσης του 1987, αύξησε τη δημοτικότητα του Ανδρέα Παπανδρέου στην Ελλάδα, ενώ ο Οζάλ δέχτηκε έντονη κριτική για υποχωρητικότητα από την τουρκική αντιπολίτευση.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ήταν ένας εκ των έξι ηγετών των Τεσσάρων Ηπείρων (Ευρώπη, Αφρική, Ασία, Αμερική), οι οποίοι πήραν την πρωτοβουλία κίνησης υπέρ της παγκόσμιας ειρήνης και αφοπλισμού των υπερδυνάμεων. Μαζί με τον Ανδρέα Παπανδρέου στην κίνηση των 6 συμμετείχαν, ο Σουηδός πρόεδρος Ούλωφ Πάλμε, η Ινδή πρωθυπουργός, Ίντιρα Γκάντι, ο πρόεδρος της Αργεντινής, Ραούλ Αλφονσίν, ο πρόεδρος του Μεξικού Μιγκέλ Ντελαμαντρίτ και ο πρόεδρος της Τανζανίας, Τζούλιους Νιερέρε. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, είχε άριστες σχέσεις με πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες. Ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Ούλωφ Πάλμε και ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, ήταν μερικοί από αυτούς.

7) Ο Κοσκωτάς, το ειδικό δικαστήριο και η Μιμή  

Το 1988, ξέσπασε το σκάνδαλο Κοσκωτά, στο οποίο ενεπλάκησαν στελέχη της κυβέρνησης, αλλά και ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου. Ακολούθησε περίοδος μεγάλης πολιτικής έντασης. Την ίδια χρονιά, άρχισαν τα προβλήματα υγείας του Ανδρέα Παπανδρέου, ο οποίος οδηγήθηκε εσπευσμένα, στο νοσοκομείο Χέρφιλντ του Λονδίνου, και υπεβλήθη σε σοβαρή εγχείρηση ανοιχτής καρδιάς, από τον διάσημο καρδιοχειρουργό Μαγκντί Γιακούμπ.

Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν στην πτώση του ΠΑΣΟΚ κατά τις εκλογές της 18ης Ιουνίου 1989. Η κοινοβουλευτική πλειοψηφία, που συγκροτήθηκε από την Νέα Δημοκρατία του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, και τον ενιαίο Συνασπισμό της Αριστεράς, υπό τους Χαρίλαο Φλωράκη και Λεωνίδα Κύρκο, παρέπεμψε τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο για το σκάνδαλο Κοσκωτά, μαζί με τους τέως υπουργούς των κυβερνήσεών του Αγαμέμνονα Κουτσόγιωργα, Δημήτρη Τσοβόλα και Γιώργο Πέτσο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου σε ομιλία του ενώπιον τής Βουλής δεν αρνήθηκε τις πολιτικές του ευθύνες και θεώρησε την παραπομπή του στο Ειδικό Δικαστήριο, ως πολιτική δίωξη που είχε ως στόχο την πολιτική του εξόντωση και την διάλυση του ΠΑΣΟΚ. Δεν μετείχε στην ακροαματική διαδικασία (16/3/1991 – 16/1/ 1992), η οποία μεταδόθηκε τηλεοπτικά και απασχόλησε επί δεκάμηνο την κοινή γνώμη. Με την έκδοση της αθωωτικής απόφασης του Ειδικού Δικαστηρίου με ψήφους 7-6, ως προς τον Ανδρέα Παπανδρέου, έκλεισε ένα κεφάλαιο της ελληνικής πολιτικής ζωής, που έμεινε στην ιστορία ως «Κάθαρση» ή «Βρώμικο’89». Στο διάστημα αυτό ο Ανδρέας Παπανδρέου, πήρε διαζύγιο από την δεύτερη σύζυγό του Μαργαρίτα, και νυμφεύτηκε σε τρίτο γάμο την αεροσυνοδό Δήμητρα Λιάνη (γεν.1955), μια σχέση που απασχόλησε εκτενώς τον κουτσομπολίστικο Τύπο.

8) Η τρίτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου

Στις πρόωρες εκλογές της 10ης Οκτωβρίου 1993, που προκηρύχθηκαν μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Μητσοτάκη, λόγω έντονων εσωκομματικών προβλημάτων, το ΠΑΣΟΚ επανήλθε θριαμβευτικά στην εξουσία με ποσοστό 46,82% και ο Ανδρέας Παπανδρέου σχημάτισε την τρίτη του κυβέρνηση. Θα κυβερνήσει για δύο περίπου χρόνια, καθώς τον Νοέμβριο του 1995 θα μεταφερθεί στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο, με σοβαρά προβλήματα υγείας, τα οποία τον οδήγησαν να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία στις 17 Ιανουαρίου 1996. Το διάστημα αυτό τον αναπλήρωνε ο υπουργός Εσωτερικών Άκης Τσοχατζόπουλος. Μετά τη βελτίωση που παρουσίασε η κατάσταση της υγείας του βγήκε από το νοσοκομείο τον Μάρτιο του ίδιου έτους. Κατά την διάρκεια της τρίτης κυβερνητικής του θητείας, ο Ανδρέας Παπανδρέου Παπανδρέου, ακολούθησε μια συνετή και σφιχτή οικονομική πολιτική, ενόψει ΟΝΕ,ενώ στα θετικά της κυβέρνησή του καταγράφεται η δημιουργία του ΑΣΕΠ για την αξιοκρατική πρόσληψη των δημοσίων υπαλλήλων (Νόμος Πεπονή). Στην εξωτερική πολιτική, ανακοινώνεται το Ενιαίο Αμυντικό Δόγμα Ελλάδας-Κύπρου και επιβάλλεται εμπάργκο στην ΠΓΔΜ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, άφησε την τελευταία του πνοή τα ξημερώματα της 23ης Ιουνίου 1996 από ανακοπή καρδιάς, σε ηλικία 77 ετών.

9) Ο εκσυγχρονισμός του Σημίτη και το ΠΑΣΟΚ στη μετά Ανδρέα εποχή

Μετά το θάνατο του ιδρυτή του, το ΠΑΣΟΚ περνά σε μία διαφορετική φάση, ενηλικιώνεται πολιτικά και γίνεται ένα αστικό συστημικό κόμμα, χάνοντας τα λαϊκά και κινηματικά του χαρακτηριστικά. Είναι πλέον το κόμμα του εκσυγχρονισμού και της αστικού πολιτικού πολιτισμού. Στο τιμόνι του κόμματος αναδεικνύεται μέσω το 4ου Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, ο Κώστας Σημίτης, ήδη πρωθυπουργός, που συγκεντρώνει 53,77% έναντι 46,23% του Άκη Τσοχατζόπουλου. Στην Κεντρική Επιτροπή πρώτευσε σε σταυρούς ο Γιώργος Παπανδρέου.

Με πρόεδρο τον Κώστα Σημίτη, το ΠΑΣΟΚ νίκησε και στις εθνικές εκλογές του 1996 και σχηματίστηκε εκ νέου αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ωστόσο, στις ευρωεκλογές του 1999, ηττήθηκε από τη Νέα Δημοκρατία, στην ηγεσία της οποίας είχε αναδειχθεί ο Κώστας Καραμανλής, αλλά στις εθνικές εκλογές, τον Απρίλιο του 2000, το κόμμα βγήκε πρώτο με ποσοστό 43,79%, έναντι 42,74% της Νέας Δημοκρατίας και εξέλεξε 158 βουλευτές. Ο Σημίτης ορκίστηκε πρωθυπουργός για ακόμα μία τετραετία.

Η περίοδος διακυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, χαρακτηρίζεται από μία μετριοπαθή εξωτερική πολιτική, ταυτόχρονα με σταδιακή ιδιωτικοποίηση του μεγάλου ελληνικού δημόσιου τομέα, στοχεύοντας σε μία οικονομική σταθερότητα σύμφωνα με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης^[. Η δεύτερη θητεία συνοδεύτηκε από την εφαρμογή μέτρων λιτότητας, με στόχο τη μείωση του πληθωρισμού και του εθνικού χρέους, καθώς και από προσπάθειες επίλυσης των ελληνοτουρκικών διαφορών για το Κυπριακό πρόβλημα, στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Μεταξύ των σημαντικότερων επιτυχιών της, θεωρείται η ένταξη της Ελλάδας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση το 2001. Επί πρωθυπουργίας Σημίτη, κατασκευάστηκαν σημαντικά διάφορα έργα υποδομής, όπως το μετρό της Αθήνας, το νέο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», η Αττική Οδός, η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και άλλα.

Τον Ιανουάριο του 2004, ο Κώστας Σημίτης παραιτήθηκε από την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και μοναδικός υποψήφιος για τη θέση είναι ο γιος του Ανδρέα Παπανδρέου, Γιώργος. Ο Γιώργος Παπανδρέου, εκλέγεται πρόεδρος του κόμματος με πανελλαδική ψηφοφορία, διαδικασία που συνέβη για πρώτη φορά, στην οποία ψήφισαν περισσότεροι από 1.000.000 μέλη και φίλοι του κόμματος.

10) Η αντιπολίτευση, η συγκυβέρνηση με τη ΝΔ και η άνοδος του ΚΙΝΑΛ

Στις βουλευτικές εκλογές του 2004, το ΠΑ0ΣΟΚ έπειτα από έντεκα χρόνια διακυβέρνησης της χώρας, με τρεις εκλογικές νίκες (1993, 1996, 2000), έχασε τις εκλογές με ποσοστό 40,55% και πέρασε στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Τρείς μήνες αργότερα, στις ευρωεκλογές, το ΠΑΣΟΚ έλαβε τη δεύτερη θέση, και εξέλεξε οκτώ ευρωβουλευτές.

Η αποχώρηση της ιστορικής ηγεσίας του Κινήματος και η άνοδος της νέας γενιάς, βρίσκει το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου ανέτοιμο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της νέας εποχής. Βαθιά φθαρμένο από την άσκηση της εξουσίας, ταυτίζεται με την διαπλοκή και τα σκάνδαλα. Παρά την προσπάθεια ανασυγκρότησης του Γ. Παπανδρέου, χάνει τις εκλογές και του 2007. Συγκέντρωσε 38,1% των ψήφων και 102 έδρες. Ακολουθούν εσωκομματικές εκλογές τις οποίες κερδίζει ο Γιώργος Παπανδρέου, με ποσοστό 55% έναντι 38% του Ευάγγελου Βενιζέλου.

Η τελευταία αναλαμπή του ΠΑΣΟΚ είναι στις βουλευτικές εκλογές του 2009, τις οποίες κερδίζει με 43,92% και 160 έδρες στην Βουλή, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση. Ωστόσο γρήγορα, οι προγραμματικές προεκλογικές δεσμεύσεις του Γιώργου Παπανδρέου, και το σύνθημα «λεφτά υπάρχουν», αναθεωρήθηκαν λόγω της άσχημης οικονομικής κατάστασης. Η κυβέρνηση υπέγραψε δανειακή σύμβαση (Μνημόνιο Αλληλοκατανόησης) με την Ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γεγονός που είχε ως αποτέλεσμα τη λήψη μέτρων λιτότητας. Κατά την ψήφιση των μέτρων, σειρά βουλευτών αρνούνται να συναινέσουν και διαγράφονται. Τον Νοέμβριο του 2011, η κυβέρνηση Παπανδρέου λαμβάνει ψήφο εμπιστοσύνης, αλλά λίγες ημέρες αργότερα, συμφωνεί στον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας υπό το Λουκά Παπαδήμο, για την εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας. Στην κυβέρνηση συμμετείχε και ο ΛΑΟΣ. Υπογράφεται το 2ο Μνημόνιο και ακολουθούν ραγδαίες εξελίξεις που οδηγούν στις μαζικές διαγραφές βουλευτών που καταψηφίζουν τη δανειακή σύμβαση.

Μετά την παραίτηση Παπανδρέου, πρόεδρος του κόμματος αναλαμβάνει ο Ε. Βενιζέλος. Τον Απρίλιο του 2012 διαλύεται η Βουλή και η προκήρυξη εκλογών βρήκε το ΠΑΣΟΚ με 129 βουλευτές, αποδυναμωμένο και αποψιλωμένο από στελέχη. Στις εκλογές του Μαΐου του 2012, έλαβε 13,18% των ψήφων και τερμάτισε τρίτο, πίσω από το ΣΥΡΙΖΑ (16,78%). Στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου, το ΠΑΣΟΚ πήρε και πάλι την τρίτη θέση, εκλέγοντας 33 βουλευτές και λαμβάνοντας το 12,28% των ψήφων. Ακολούθησε η συγκυβέρνηση Σαμαρά- Βενιζέλου και η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ.

Οι εκλογές του 2015 ήταν το κύκνειο άσμα του ΠΑΣΟΚ. Κατατάχθηκε έβδομο κόμμα στη Βουλή, με ποσοστό 4,68%, που είναι και το χειρότερο στην ιστορία του, και εξέλεξε 13 βουλευτές. Στις εκλογές του 2019, το ΠΑΣΟΚ που ίδρυσε ο Α. Παπανδρέου, συμμετείχε στις εκλογές ως συνιστώσα του «Κινήματος Αλλαγής», που ίδρυσε το 2017, η Φώφη Γεννηματά.  Ο όρος Πασοκοποίηση (Pasokification) στις Πολιτικές Επιστήμες περιγράφει την καθίζηση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας στην εποχή της οικονομικής κρίσης, έχοντας ως βασικό παράδειγμα την αντίστοιχη εκλογική καθίζηση του ΠΑΣΟΚ.

Δείτε επίσης: