Αγωγές SLAPP, η βιομηχανία φίμωσης του Τύπου

Ο όρος SLAPP έχει αρχίσει να γίνεται ευρέως γνωστός τα τελευταία χρόνια, μετά το πλήθος αγωγών που έχουν ασκηθεί, κυρίως κατά δημοσιογράφων, με κατηγορίες όπως η προσβολή προσωπικότητας, η διασπορά ψευδών ειδήσεων ή με επίκληση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.

Οι αγωγές SLAPP, (Strategic lawsuits against public participation), δηλαδή οι «στρατηγικές νομικές αγωγές ενάντια στη συμμετοχή του κοινού», συνήθως κατατίθενται από κάποια εταιρία και οργανισμό ή από κάποιο επιφανές και ισχυρό πρόσωπο, εναντίον σε πρόσωπα ή συλλογικότητες, που εκφράζουν δημόσια κριτική απέναντι τους, σχετικά με ζητήματα κοινωνικού, περιβαλλοντικού ή πολιτικού ενδιαφέροντος.

Οι εν λόγω αγωγές δεν έχουν στόχο τη δικαίωση του ενάγοντα, αλλά κυρίως τον εκφοβισμό και την παρεμπόδιση του ασκούντα την κριτική. Αυτοί που καταθέτουν τις αγωγές SLAPP, συνήθως διεκδικούν υπέρογκες αποζημιώσεις προκειμένου να ασκήσουν πίεση, να φιμώσουν και να εξοντώσουν τον αντίπαλο οικονομικά, πολιτικά και ηθικά.

Πολλές φορές αυτές οι «καταχρηστικές αγωγές» όπως πλέον αποκαλούνται, εκ των πραγμάτων δείχνουν να είναι νομικά αβάσιμες και πολιτικά και ηθικά αστήριχτες. Αυτό όμως δεν ενδιαφέρει τον ενάγοντα. Ο στόχος είναι η εξουθένωση και η εξολόθρευση του αντίπαλου.

Το μήνυμα που θέλει να στείλει μία αγωγή SLAPP είναι ότι η κριτική και η ελεύθερη έκφραση έχουν τίμημα και μάλιστα καταστροφικά υψηλό. Γι αυτό συνήθως στο στόχαστρο των SLAPP, είναι η αποκαλυπτική και κριτική δημοσιογραφία, και τα ΜΜΕ που τολμούν να θίγουν συμφέροντα και να φέρνουν στη δημοσιότητα ζητήματα διαπλοκής και διαφθοράς και πολιτικά ή οικονομικά σκάνδαλα.

Να σημειωθεί η ιδιαιτερότητα του ελληνικού νόμου επιτρέπει να διώκονται οι δημοσιογράφοι και ποινικά.

Οι αγωγές SLAPP έχουν ένα ακόμα χαρακτηριστικό: συνήθως πρόκειται για διαμάχες άνισες, μεταξύ Δαυίδ και Γολιάθ. Η διαφορά πολιτικής και οικονομικής ισχύος σχεδόν πάντα γέρνει υπέρ όσων ασκούν τις αγωγές προκειμένου να φιμώσουν στόματα και να κλείσουν ή να εμποδίσουν διαύλους ενημέρωσης και επικοινωνίας και να φρενάρουν ή να σταματήσουν κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις.

Έχουν στόχο δηλαδή τη «διαχείριση» πληροφοριών και τη χειραγώγηση κοινωνικών εκφράσεων και συμπεριφορών στον δημόσιο χώρο. Γι αυτό άλλωστε ονομάζονται «στρατηγικές νομικές αγωγές ενάντια στη συμμετοχή του κοινού».

Πέρα από τα δημοσιεύματα στον Τύπο, αφορμή για την κατάθεση των SLAPP, μπορεί να είναι μία δημόσια ομιλία, μία διαμαρτυρία ή καταγγελία για παραβάσεις και η δημοσίευση κάποιου σχολίου στα social media.

Σύμφωνα με νομικούς, στην Ελλάδα εκφοβιστικές αγωγές τύπου SLAPP έχουν κατατεθεί σε πολίτες και συλλογικότητες από εταιρίες που έχουν κατηγορηθεί για παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Αυτό έχει συμβεί στην Άνδρο, την Κεφαλονιά, τα Άγραφα, τη Μάνη και στην Κρήτη ενώ χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Τήνου, όπου ενεργειακή εταιρεία ζητά από 100 Τηνιακούς, χρηματική αποζημίωση 328.000 ευρώ για διαφυγόντα κέρδη και ηθική βλάβη.

Επίσης ο όμιλος που διαχειρίζεται το ναυπηγείο της Σύρου, κατέθεσε τρεις αγωγές κατά του Παρατηρητηρίου Ποιότητας Περιβάλλοντας Σύρου (ΠΠΠΣ), ζητώντας ως αποζημίωση για συκοφαντική δυσφήμιση, διαφυγόντα κέρδη και ηθική βλάβη, το ποσό των 3 εκ. ευρώ.

Αγωγές SLAPP έχουν κατατεθεί εναντίον δημοσιογράφων και ΜΜΕ, με χαρακτηριστική περίπτωση την αγωγή που, τον περασμένο Οκτώβριο, κατέθεσε στέλεχος ελληνικής μεταλλευτικής εταιρείας κατά του συνεταιριστικού ενημερωτικού site Alterthess, και κατά της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη. Αφορμή ήταν η δημοσιοποίηση από το Alterthess της ποινικής καταδίκης του στελέχους της μεταλλευτικής εταιρείας, το οποίο ζητά αποζημίωση 100.000 ευρώ.

Επίσης, ενεργειακή εταιρία κατέθεσε αγωγή κατά του δημοσιογράφου Τάσου Σαραντή και της «Εφημερίδας των Συντακτών», απαιτώντας αποζημίωση 225.000 ευρώ για «δημοσίευση ψευδών, συκοφαντικών και προσβλητικών για την εταιρεία ισχυρισμών». Αφορμή και γι αυτή την καταχρηστική αγωγή ήταν ρεπορτάζ της εφημερίδας σχετικά με τις μηνύσεις και αγωγές της εταιρίας εναντίον του Δήμου Μονεμβασίας και μελών περιβαλλοντικών και πολιτιστικών συλλόγων, και δύο τοπικών ραδιοφωνικών σταθμών, που αντιτίθενται με προσφυγές στην επένδυση αιολικού πάρκου στην περιοχή τους.

Σχεδόν παρόμοια είναι η περίπτωση της καταχρηστικής αγωγής κατά της δημοσιογράφου Φωτεινής Λαμπρίδη και του ενημερωτικού ιστότοπου “tvxs.gr”, που έφεραν στη δημοσιότητα επίσημα πορίσματα για θέματα οικονομικής διαχείρισης στο Ελληνικό Τμήμα της UNICEF. Πρώην στέλεχος της UNICEF, κατέθεσε SLAPP ζητώντας αποζημίωση για συκοφαντική δυσφήμιση 200.000 ευρώ από την δημοσιογράφο και 200.000 ευρώ από το site.

«Καταχρηστικές αγωγές» και από το ελληνικό κράτος

Ωστόσο ακόμα πιο «τραβηγμένη» είναι η περίπτωση των δημοσιογράφων Γιάννας Παπαδάκου και Κώστα Βαξεβάνη, που βρέθηκαν κατηγορούμενοι και διωκόμενοι από το νόμο διότι ως δημοσιογράφοι πραγματοποίησαν ρεπορτάζ, συνεντεύξεις και αποκαλύψεις για το «σκάνδαλο» της «Novartis και υποθέσεις γύρω από την «λίστα Λαγκάρντ».

Τους αποδίδονται κατηγορίες για «συκοφαντικά» δημοσιεύματα, συνομωσία, συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, εκβιασμό και παράβαση καθήκοντος.

Το σχεδόν τραγικό αυτών των διώξεων, είναι ότι το ελληνικό κράτος αντί να προστατεύει την ελευθερία των δημοσιογράφων και να διασφαλίζει την ανεξαρτησία του Τύπου, τα τελευταία χρόνια, πράττει ακριβώς το αντίθετο.

Μάλιστα όπως αποδείχθηκε με την περίπτωση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, που ασχολείται με το οικονομικό ρεπορτάζ και ερευνούσε τη διαφθορά στον επιχειρηματικό και οικονομικό κόσμο, το ελληνικό κράτος έχει θέσει ακόμα και υπό παρακολούθηση δημοσιογράφους, με λογισμικό υποκλοπής, μέσω της ΕΥΠ.

Ελευθερία του Τύπου: Η Ελλάδα τελευταία στην Ευρώπη και στην 108η θέση παγκοσμίως

Με αυτά τα δεδομένα δεν τυχαίο ότι σύμφωνα με την πιο πρόσφατη έκθεση, η Ελλάδα στα θέματα ελευθερίας του Τύπου, βρέθηκε το 2022 χαμηλότερα από χώρες όπως το Μπουρουντί, το Γκαμπόν, η Μποτσουάνα και η Μογγολία

Ποιο ειδικά σε σχέση με πέρσι, η Ελλάδα σε ό,τι αφορά την ελευθεροτυπία στη χώρα μας, έχασε τριάντα οκτώ θέσεις, και πλέον βρίσκεται στην 108η θέση σε σύνολο 180 χωρών.

Ειδικότερα, η Ελλάδα έπεσε στην 108η θέση, από την 70ή πέρυσι, σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύουν ετησίως οι «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» (RSF), ενώ σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει αντικαταστήσει τη Βουλγαρία στην τελευταία θέση.

Η έκθεση των «Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα», για την χώρα μας είναι απόλυτα καταδικαστική καθώς καταγράφει αστυνομική βία, απαγορεύσεις και παρεμπόδιση του δημοσιογραφικού έργου, ενώ αναφέρεται χαρακτηριστικά στην περίπτωση της Ολλανδής δημοσιογράφου, Ι Μπέουχελ, που δέχτηκε επίθεση στο δρόμο, μετά από εκστρατεία δυσφήμισης από φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ, λόγω της κριτικής που άσκησε στον πρωθυπουργό για το μεταναστευτικό.

Επίσης οι RSF επισημαίνουν την αδράνεια των ελληνικών αρχών να διαλευκάνουν την υπόθεση της δολοφονίας του δημοσιογράφου, Γιώργου Καραϊβάζ, που πυροβολήθηκε έξω από το σπίτι του.

Διεθνείς αντιδράσεις και κατακραυγή

Η ανελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα και η ευκολία με την οποία γίνονται αποδεκτές από την ελληνική δικαιοσύνη οι καταχρηστικές αγωγές SLAPP, έχουν προκαλέσει διεθνείς αντιδράσεις ενώ ακόμα και υψηλότατα στελέχη της Κομισιόν, έχουν αναφερθεί στις αρνητικές εκθέσεις για τη χώρα μας, ζητώντας μέτρα προστασίας της ελευθερίας του Τύπου.

Να σημειωθεί ότι όλες οι Ενώσεις Συντακτών σε τοπικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο έχουν καταδικάσει το φαινόμενο των SLAPP, και εδώ και χρόνια ζητούν την απόσυρση όλων των «τυποκτόνων νόμων», ενώ ακόμα και ο ΟΗΕ και η Ε.Ε. έχουν ζητήσει μέτρα περιορισμού του φαινομένου.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, σε σχετική έκθεση του, συμβουλεύει τα κράτη μέλη του να λάβουν μέτρα για την προστασία των δικαιωμάτων των πολιτών, με την υιοθέτηση “anti-SLAPP” νομοθεσίας που επιτρέπει τη σύντομη απόρριψη τέτοιων υποθέσεων, αλλά και αποζημίωση των δικαστικών εξόδων. Ήδη σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ και του Καναδά, έχουν ψηφιστεί νόμοι που προστατεύουν από μηνύσεις SLAPP.

Επίσης η ΕΕ, έχει αναλάβει πρωτοβουλία με σχετική πρόταση Οδηγίας, υπό τον τίτλο «Δράση της ΕΕ κατά της καταχρηστικής προσφυγής στη δικαιοσύνη (στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού — SLAPP), με στόχο δημοσιογράφους και υπερασπιστές δικαιωμάτων» ενώ και το «Συμβούλιο της Ευρώπης», προωθεί την αποποινικοποίηση της δυσφήμισης στα κράτη μέλη.

Πρόσφατα επίσης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με ισχυρή πλειοψηφία αποφάσισε να προωθήσει τη νομοθέτηση μέτρων ενάντια στις μηνύσεις τύπου SLAPP. Μάλιστα η αντιπρόεδρος της Κομισιόν, Βέρα Γιούροβα, έθεσε ευθέως στην ελληνική κυβέρνηση το θέμα της ελευθεροτυπίας στην Ελλάδα, ζητώντας να ληφθούν μέτρα που να εξασφαλίζουν την ελευθερία των δημοσιογράφων.

«Είναι το κακό με τις αγωγές, αυτό αίσχος πρέπει να σταματήσει»

Από την πλευρά τους οι συνδικαλιστικές ενώσεις των Ελλήνων δημοσιογράφων, έχουν καταδικάσει επανειλημμένα την τακτική των SLAPP, την οποία περιγράφουν με τα πλέον μελανά χρώματα, κατηγορώντας την κυβέρνηση ότι συναινεί σε διώξεις κατά του Τύπου.

Αν και οι τελευταίες πληροφορίες αναφέρουν ότι η κυβέρνηση Μητσοτάκη, μέσα στον Ιούνιο θα προσπαθήσει, με νέο νομοσχέδιο για τον Τύπο, να θέσει περιορισμούς στο πλαίσιο της οδηγίας που προτείνει η Ε.Ε., μέχρι στιγμής το φαινόμενο των καταχρηστικών αγωγών έχει πάρει διαστάσεις πογκρόμ κατά των δημοσιογράφων.

Ο πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών Μακεδονίας Θράκης, Νίκος Καρράς, μιλά για βιομηχανία αγωγών που στρέφεται κατά της ελευθερίας των ΜΜΕ και ζητά την κατάργηση των «τυποκτόνων νόμων».

«Πρέπει να τελειώσουμε με αυτό το ζήτημα, να καταργηθεί ο Τυποκτόνος νόμος στην Ελλάδα, να τελειώσει αυτή ιστορία. Είναι κατάπτυστο να διώκονται δημοσιογράφοι για τα ρεπορτάζ», τονίζει και αναφέρει ότι πέρα από τις γνωστές υποθέσεις σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα, καταχρηστικές αγωγές αντιμετωπίζουν και πολλά ΜΜΕ και δημοσιογράφοι της περιφέρειας.

Τονίζει δε πως ανάλογα και το φαινόμενο της αστυνομίας βίας κατά δημοσιογράφων και παρεμπόδισης του δημοσιογραφικού έργου, πρέπει να καταδικαστεί και να σταματήσει. «Πρόσφατα επισκεφθήκαμε ως διοικητικό συμβούλιο την Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης και θέσαμε ευθέως το ζήτημα της παρεμπόδισης του δημοσιογραφικού έργου. Το είδαμε εδώ στη Θεσσαλονίκη στο ΑΠΘ και στο λιμάνι όπως και στη Κοζάνη. Αυτό πρέπει να σταματήσει» τονίζει.

Η γραμματέας της «Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Συντακτών» (ΠΟΕΣΥ), Μιμή Τουφεξή, σημειώνει επίσης πως όλες οι Ενώσεις και η ΠΟΕΣΥ, με ανακοινώσεις τους, έχουν καταδικάσει όλα τα φαινόμενα παρεμπόδισης του δημοσιογραφικού έργου.

«Οι αγωγές SLAPP είναι μία καταχρηστική διαδικασία που καταστρέφει την ελευθερία της γνώμης και της άποψης, διότι όταν ο δημοσιογράφος κινδυνεύει να χάσει το σπίτι του, δεν μπορεί να κάνει τον ήρωα και να κάνει σωστή δημοσιογραφία», τονίζει και αναφέρει πως πρόκειται για ένα μέσο που υπηρετεί τη φίμωση του Τύπου.

Επίσης η ειδική γραμματέας της «Ένωσης Συντακτών Αθηνών», (ΕΣΗΕΑ) Μάχη Νικολάρα, τονίζει ότι οι αγωγές SLAPP αποσκοπούν όχι μόνο στη φίμωση των ΜΜΕ και της ερευνητικής δημοσιογραφίας, αλλά γενικότερα στον περιορισμό του δημόσιου λόγου και στρέφονται κατά της ελευθερίας της έκφρασης των πολιτών.

«Θύματα των καταχρηστικών αγωγών δεν είναι μόνο δημοσιογράφοι. Έχουμε καταχρηστικές αγωγές και κατά πολιτών που έχουν μιλήσει σε δημοσιογράφους», τονίζει και σημειώνει ότι όσοι καταθέτουν SLAPP έχουν ως στόχο τον αποκλεισμό της πληροφόρησης και τον περιορισμό δημοκρατικών δικαιωμάτων.