Δεν θα πούμε το ψωμί ψωμάκι, προς το παρόν…

Οι πολεμική σύγκρουση στην Ουκρανία, εκτός από τις άμεσες καταστροφές που προκαλεί, με τις απώλειες χιλιάδων ανθρώπινων ζωών και το ξεριζωμό των προσφύγων, τη διάλυση υποδομών και την περιβαλλοντική καταστροφή, εκτιμάται πως θα επιφέρει και μία σειρά από επιπτώσεις που θα επηρεάσουν καθοριστικά την επισιτιστική επάρκεια σε όλο σχεδόν τον πλανήτη.

Ήδη παγκόσμιοι οργανισμοί, όπως ο ΟΗΕ και το ΔΝΤ, μας προειδοποιούν ότι ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος θα προκαλέσει ύφεση στην παγκόσμια οικονομία, το μέγεθος της οποίας θα εξαρτηθεί από τη διάρκεια του πολέμου, τις άμεσες καταστροφές που θα σημειωθούν σε πλουτοπαραγωγικές πηγές, αλλά και από τις κυρώσεις που έχουν επιβληθεί και θα εμποδίσουν τη διακίνηση σημαντικών αγαθών για την ενέργεια και τη εύρυθμη λειτουργία της εφοδιαστικής αλυσίδας.

Στην Ευρώπη ακόμα, οι παράπλευρες απώλειες του πολέμου δεν έχουν σημειώσει τεράστια αναταραχή. Παρότι όλα τα τιμολόγια σε όλα τα είδη και τα αγαθά και στις πρώτες ύλες έχουν αυξηθεί αισθητά, όπως βέβαια και στη χώρα μας, οι ευρωπαίοι πολίτες δεν ζουν το δράμα των χωρών του τρίτου κόσμου, στην Αφρική και στην Ασία, που εξαρτούν την επισιτιστική τους επάρκεια, σε μεγάλο βαθμό, από τις εξαγωγές σιτηρών και λιπασμάτων της Ρωσίας και της Ουκρανίας.

Έχουμε κλείσει ένα μήνα πολέμου και ήδη ο φόβος για νέο μαζικό κύμα πείνας στην Αφρική έχει ξυπνήσει, με τις τιμές των τροφίμων, των ειδών πρώτης ανάγκης, των λιπασμάτων και του πετρελαίου να έχουν ανέβει κατακόρυφα και να επιδεινώνουν τη φτώχεια και την ανέχεια, σε όλη σχεδόν την αφρικανική ήπειρο.

Η Διεθνής Οργάνωση Τροφίμων και Γεωργίας (FAO), έχει σημάνει συναγερμό διότι εκτιμά πως λόγω του πολέμου, πολύ δύσκολα θα γίνει συγκομιδή δημητριακών στην Ουκρανία, ενώ το 30% των χωραφιών της Ουκρανίας, όπου καλλιεργούνται χειμερινά δημητριακά, καλαμπόκι και ηλίανθος, δεν θα σπαρθούν φέτος ή δεν θα γίνει συγκομιδή κατά την καλλιεργητική περίοδο 2022-23. Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι οι μέχρι στιγμής αναλύσεις δείχνουν αυξήσεις των τροφίμων από 8% έως 20%, σε παγκόσμια κλίμακα.

Επίσης, οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Μόσχα είχαν ως αποτέλεσμα να αυξηθούν οι τιμές των λιπασμάτων. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το κόστος της αγροτικής παραγωγής θα αυξηθεί σε όλες τις χώρες όπως και στην Ελλάδα, που δεν διαθέτει επάρκεια.

Όπως τονίζουν οι ειδικοί «όσο σημαντικότερες είναι οι εμπόλεμες χώρες για το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα, τόσο μεγαλύτερες είναι οι συνέπειες συνολικά». Και οι συγκεκριμένες χώρες που έχουν εμπλακεί σ’ αυτόν τον ανθρωποφάγο και καταστροφικό πόλεμο, δεν είναι καθόλου τυχαίες κι ασήμαντες για την παγκόσμια οικονομία. Σύμφωνα με την ανάλυση του Κωνσταντίνου Βαλσαμάκη, που δημοσιεύεται στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών «ΕΝΑ», τα στοιχεία είναι διαφωτιστικά:

Η Ρωσία έχει ΑΕΠ 1,483 τρισεκατομμύρια δολάρια και βρίσκεται στην 11 η θέση παγκοσμίως ενώ η Ουκρανία με ΑΕΠ 155,5 δισεκατομμύρια δολάρια βρίσκεται στην 55 η θέση παγκοσμίως. Συγκριτικά, η Ελλάδα είναι 43η και η Τουρκία 25η

Η Ρωσία είναι η μεγαλύτερη χώρα στο κόσμο με κριτήριο την επιφάνεια, ενώ η Ουκρανία είναι η 45η χώρα στο κόσμο με κριτήριο την επιφάνεια (αλλά και η μεγαλύτερη της Ευρώπης, εξαιρώντας τη Ρωσία).

Η Ρωσία με πληθυσμό περίπου 145,9 εκατομμύρια είναι 9η στον κόσμο ενώ η Ουκρανία με πληθυσμό περίπου 43,7 εκατομμύρια είναι 35η στον κόσμο.

Παραγωγικές δυνατότητες

Η θέση τους δε στην παγκόσμια οικονομική κατάταξη είναι ξεχωριστή. Συνολικά, η Ρωσία είναι 3η χώρα παγκοσμίως σε παραγωγή ορυκτών και η Ουκρανία είναι 28^η:

• Η Ουκρανία είναι η 6η χώρα σε παραγωγή τιτανίου παγκοσμίως (απαραίτητο για την παραγωγή ανοξείδωτου ατσαλιού, χρωμάτων, σωλήνων, γενικά ανθεκτικών υλικών και κλειδί στην αεροδιαστημική βιομηχανία κλπ) και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η χώρα σε παραγωγή γραφίτη παγκοσμίως (απαραίτητος για την παραγωγή μπαταριών, οθονών αφής και άλλων προϊόντων τεχνολογίας κλπ) και η Ρωσία είναι 5η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η χώρα σε παραγωγή ορυκτού σιδήρου παγκοσμίως (με εγκαταστάσεις κυρίως στα ανατολικά της χώρας και μεγάλα εργοστάσια στη Μαριούπολη) και η Ρωσία 5^η.
• Η Ουκρανία είναι η 8η χώρα σε παραγωγή μαγγανίου παγκοσμίως (απαραίτητο για την παραγωγή ανοξείδωτου ατσαλιού, αλκαλικών μπαταριών, λιπασμάτων κλπ) ενώ η Ρωσία δεν έχει αξιόλογη παραγωγή.
• Η Ουκρανία είναι η 9η χώρα σε παραγωγή ουρανίου παγκοσμίως (υλικού απαραίτητου για την παραγωγή πυρηνικής ενέργειας) και η Ρωσία είναι 6η.
• Η Ρωσία είναι η 3η χώρα στον κόσμο σε παραγωγή χρυσού ενώ η Ουκρανία δεν έχει παραγωγή χρυσού.

Στην αγροτική παραγωγή

Σε ότι αφορά τα αγροτικά προϊόντα συνολικά, η Ρωσία βρίσκεται στην 7η θέση παγκοσμίως, με βάση την αγροτική της παραγωγή και η Ουκρανία βρίσκεται στη 10η θέση, γεγονός που τις καθιστά σημαντικούς παράγοντες στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα τροφίμων:

• Η Ουκρανία είναι η 1η παραγωγός χώρα ηλιέλαιου στον κόσμο και η Ρωσία 2η.
• Η Ουκρανία είναι η 3η παραγωγός χώρα καλαμποκιού στον κόσμο και η Ρωσία 9^η.
• Η Ουκρανία είναι η 4η παραγωγός χώρα πατάτας στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 6η παραγωγός χώρα σιταριού στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ουκρανία είναι η 7η παραγωγός χώρα σίκαλης στον κόσμο και η Ρωσία 3η.
• Η Ρωσία είναι πρώτη χώρα σε εξαγωγές γεωργικών λιπασμάτων στον κόσμο και η Ουκρανία 28η .

Οι δύο χώρες παράγουν ακόμη μήλα, φαγόπυρο, κολοκύθα, αρακά, λάχανο, καρότα, αγγούρια, κρεμμύδια, βρώμη, σόγια, καρύδια και πολλά ακόμα αγροτικά. Επίσης Ρωσία και Ουκρανία ελέγχουν μεγάλο μέρος των παγκόσμιων αποθεμάτων σε ορυκτά καύσιμα :

• H Ρωσία είναι η 1η χώρα σε αποθέματα φυσικού αερίου παγκοσμίως και η Ουκρανία βρίσκεται στην 23η θέση.
• Η Ρωσία είναι η 8η χώρα σε αποθέματα αργού πετρελαίου παγκοσμίως και η Ουκρανία βρίσκεται μόλις στην 51 η θέση.
• Η Ρωσία είναι η 2η χώρα σε μήκος αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου στον κόσμο και η Ουκρανία η 5η .

Γίνεται λοιπόν απόλυτα κατανοητό ότι ο ρόλος των δύο αυτών χωρών δεν είναι αμελητέος για την παγκόσμια οικονομία, αλλά ιδιαίτερα και πολύπλευρα σημαντικός. Να αναφέρουμε πως η Ουκρανία προμηθεύει το 60% του καλαμποκιού που καταναλώνουν οι χώρες της Ε.Ε. ενώ Ρωσία και Ουκρανία συνδυαστικά καλύπτουν το 75%-80% των αναγκών του πλανήτη σε ηλιέλαιο, πάνω από το 10% συνολικά του μαγειρικού λαδιού, περίπου το 1/3 των παγκόσμιων εξαγωγών σε σιτάρι και το 1/6 των παγκόσμιων εξαγωγών σε καλαμπόκι.

Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι η Ινδονησία των 274.859.100 κατοίκων, το 26% του σιταριού που καταναλώνει, το εισάγει από την Ουκρανία ενώ ο Λίβανος, μετά τη μεγάλη καταστροφή του λιμανιού της Βηρυτού το 2020, που έπληξε και τις κύριες αποθήκες σιταριού της χώρας, βασίζεται κατά 60% σε εισαγωγές από την Ουκρανία.

Που βρίσκεται η Ελλάδα – Ξεκίνησαν οι έλεγχοι στις αποθήκες

Προς το παρόν, όπως αναφέρουν οι πληροφορίες, η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζει πρόβλημα επάρκειας στα σιτηρά. Τα υπαρκτά αποθέματα μαλακού σιταριού στους μύλους δεν επιτρέπουν ανησυχία, αλλά όλοι συμφωνούν πως πρέπει να βρεθούν εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού, προκειμένου να καλυφτούν οι ανάγκες της η χώρα μας.

Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, από τους 900.000 τόνους μαλακού σιταριού που χρειάζεται η χώρα, οι 250.000 τόνοι, δηλαδή το 30%, εισάγονταν από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Να σημειωθεί πως από το μαλακό σιτάρι χρησιμοποιείται στην παραγωγή ψωμιού και η χώρα μας παράγει μόνο το 10% των αναγκών της. Στο σκληρό σιτάρι, που χρησιμοποιείται κυρίως στα ζυμαρικά, έχει επάρκεια και μάλιστα κάνει και εξαγωγές.

Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η Ελλάδα μέχρι το 1984 είχε επάρκεια σε μαλακό σιτάρι, το οποίο σταδιακά λόγω των αναδιαρθρώσεων στις καλλιέργειες  αντικαταστάθηκε από σκληρό σιτάρι που για τους παραγωγούς ήταν πιο κερδοφόρο.

Παράγοντες της αγοράς πάντως κάνουν λόγο για επικίνδυνη μείωση των αποθεμάτων σιταριού στους μύλους της χώρας μας, ενώ επισημαίνουν ότι οι αυξήσεις στις διεθνείς τιμές του αλευριού αγγίζουν το 80%. Ήδη κάποιες ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ουγγαρία, έχουν μπλοκάρει τις εξαγωγές τους ενώ και οι Βαλκάνιοι γείτονες μας, όπως η Σερβία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία, έχουν περιορίσει τις εξαγωγές τους.

Στην Ελλάδα σύμφωνα με πληροφορίες της Parallaxi, το υπουργείο Αγροτικής Οικονομίας έχει ξεκινήσει ελέγχους στα αποθέματα που υπάρχουν στις αποθήκες των εμπόρων που διακινούν σιτηρά αλλά και άλλα αγροτικά προϊόντα. Οι πληροφορίες αναφέρουν ότι έχει ζητηθεί από τους εμπόρους να δηλώνουν σχεδόν καθημερινά τις ποσότητες που διαθέτουν και διακινούν από σιτηρά, καλαμπόκι, ρύζι και φασόλια. Να σημειωθεί ότι η Ελλάδα είναι από τις χώρες που δεν διαθέτουν αποθετικούς χώρους ώστε να διατηρούν αποθέματα τροφίμων.

Επίσης οι πληροφορίες αναφέρουν ότι πολλοί αγρότες, για τις εαρινές σπορές, σκέφτονται να αλλάξουν καλλιέργειες και να στραφούν προς το καλαμπόκι και τον ηλίανθο, διότι ευελπιστούν την επόμενη περίοδο να πιάσουν καλύτερες τιμές και να αυξήσουν το εισόδημα τους.

«Πρέπει να πάμε σε νέο σχεδιασμό»

Οι ειδικοί επιστήμονες που ασχολούνται με τα αγροτικά θέματα και την αγροτική οικονομία επίσης δεν είναι τόσο αισιόδοξοι και δεν αποκλείουν στο μέλλον τον κίνδυνο η Ελλάδα να αντιμετωπίσει προβλήματα επάρκειας σε βασικά είδη διατροφή όπως το ψωμί. Θεωρούν ότι υπάρχουν εναλλακτικές αλλά κυρίως προτείνουν μία άλλη πολιτική προσέγγιση και νέα στρατηγική που θα θωρακίσει επισιτιστικά τη χώρα.

Όπως τονίζει ο Θωμάς Μπουρνάρης, αναπληρωτής καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ, το σενάριο την επόμενη χρονιά η χώρα να μη έχει επάρκεια σε προϊόντα και αγαθά που συνδέονται με τα σιτηρά, το καλαμπόκι και τον ηλίανθο, δεν είναι απίθανο.

«Το επόμενο διάστημα, δηλαδή την επόμενη χρονιά, ενδεχομένως θα έχουμε έλλειψη σιτηρών. Διότι ακόμα και να αρθεί το εμπάργκο στη Ρωσία, θα έχει χαθεί η παραγωγή της Ουκρανίας, που είναι τεράστια», τονίζει και σημειώνει πως η κυβέρνησης πρέπει να προχωρήσει σε ένα νέο σχεδιασμό, για το τι θα παραχθεί στον αγροτικό τομέα και να φροντίσει να μείνουν αυτά τα προϊόντα στη χώρα. «Δεν έχουμε επάρκεια και κάνουμε εισαγωγές, άρα χρειάζεται μία νέα στρατηγική για να αντιμετωπίσουμε αυτό που έρχεται», επισημαίνει.

Πιο αισιόδοξη είναι η προσέγγιση του Αθανάσιου Τσαυτάρη, ομότιμου καθηγητής Γενετικής στη Γεωπονική Σχολή του Α.Π.Θ. και πρώην υπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης (2012), που θεωρεί ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία προκαλεί προβλήματα στην εφοδιαστική αλυσίδα, αλλά προς το παρόν είναι αντιμετωπίσιμα, αρκεί να υπάρξει μία ενιαία πολιτική σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Η χώρα θα πρέπει να έχει υπόψη της όλες τις παραμέτρους του πολέμου και να πάμε σε ένα νέο σχεδιασμό και να καλλιεργήσουμε εδώ στο Βορρά περισσότερο σιτάρι» τονίζει και προτείνει αλλαγή της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ε.Ε προκειμένου να ενισχυθεί η καλλιέργεια μαλακού σίτου και να ισοφαριστεί η απώλεια εισοδήματος για τους αγρότες.

«Όλος ο Ευρωπαϊκός Βορράς,η Πολωνία, η Γερμανία η Τσεχία κ.α παράγουν μαλακό σιτάρι και συνεπώς στην Ε.Ε δεν θα έχουμε πρόβλημα σιτηρών» τονίζει και αναφέρει ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα θα προκύψει στα λιπάσματα και στα σπορέλαια όπου η Ρωσία και η Ουκρανία κρατούν τα σκήπτρα. «Τα λιπάσματα είναι ένα τεράστιο πρόβλημα διότι αν περιοριστούν θα περιοριστεί και στρεμματική απόδοση των καλλιεργειών. Και λιπάσματα από τη Ρωσία εισάγουν όλοι ακόμα και οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και η Κίνα», τονίζει και αναφέρει πως αντίστοιχα και στο ηλιέλαιο που παράγεται μαζικά στις δύο εμπόλεμες χώρες, θα υπάρξει πρόβλημα διότι χρησιμοποιείται πολύ στην βιομηχανία του φαγητού λόγω ανθεκτικότητας στις υψηλές θερμοκρασίες.

«Εμείς δεν θα έχουμε πρόβλημα διότι έχουμε το ελαιόλαδο, αλλά οι άλλοι θα έχουν», σημειώνει και προτείνει ένα ορθολογικό και επιστημονικά τεκμηριωμένο σχεδιασμό για όλα τα προβλήματα γύρω από την εφοδιαστική αλυσίδα. Ωστόσο, παρατηρεί πως αν και η Ευρώπη δεν κινδυνεύει από επισιτιστική κρίση, άλλες περιοχές του πλανήτη, όπως η Αφρική που εισάγουν μαζικά σιτηρά από τη Ρωσία θα υποφέρουν. Στις κυρώσεις δεν θα έπρεπε να επιβληθεί εμπάργκο στις εξαγωγές σιτηρών από τη Ρωσία γιατί θα πεινάσει πολύς κόσμος στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στη Ρωσία τονίζει.