Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων: «Τίποτα δεν θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο, έχουμε μια ψευδαίσθηση»
Ο διευθυντής της Διεθνούς Αμνηστίας αναλύει στην Parallaxi ποια ανθρώπινα δικαιώματα «απειλούνται» σήμερα
Όραμα των εμπνευστών της Παγκόσμιας Ημέρας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ήταν ένας κόσμος με δικαιώματα και ελευθερίες χωρίς διακρίσεις.
Αυτά που για άλλους είναι αυτονόητα – ίσως χωρίς να έπρεπε – ενώ άλλοι αγωνίζονται καθημερινά απέναντι σε άνισα συστήματα για να τα αποκτήσουν – τα δικαιώματά μας, γιορτάζονται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου.
Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που αποτελείται από το Προοίμιο και 30 άρθρα, υπεγράφη από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Δεκέμβρη του 1948. Ένα έργο της Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που συστάθηκε το 1947 από το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ.
Το σύνολο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που περιέχονται στην Οικουμενική Διακήρυξη αποτελεί το μέτρο με το οποίο κρίνεται η γενική έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η εφαρμογή τους σε χώρες και μεμονωμένες περιπτώσεις.
Πολλές χώρες έχουν ενσωματώσει άρθρα της Διακήρυξης στα Συντάγματά τους και στη νομοθεσία τους, παρά το γεγονός ότι η Οικουμενική Διακήρυξη δεν έχει νομική ισχύ, ούτε τη μορφή διεθνούς σύμβασης που επικυρώνεται από τα κράτη. Είναι μια εξαγγελία αρχών και η συμμετοχή ενός κράτους στον ΟΗΕ, συχνά θεωρείται ως σιωπηρή αποδοχή των αρχών της Διακήρυξης.
Πού βρίσκονται τα ανθρώπινα δικαιώματα σήμερα; Είμαστε πραγματικά τόσο μπροστά όσο θέλουμε να πιστεύουμε;
Την ώρα που ενεργοί πόλεμοι σπέρνουν το σκοτάδι και σκοτώνουν καθημερινά ανθρώπους σε όλον τον κόσμο, η κοινωνία μας – ακόμα και τα πιο εξελιγμένα μέρη της – αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Όσα κάποτε γίνονταν κατανοητά ως ένα απλό αγαθό, ένα εργαλείο για την εξασφάλιση της αξιοπρέπειας των ευάλωτων ενάντια στις καταχρήσεις των ισχυρών – σήμερα δέχονται ολοένα και περισσότερες επιθέσεις.
Με νέες απειλές στην εξίσωση, όπως την κλιματική κατάρρευση και την επικίνδυνη έξαρση της τεχνολογίας, αλλά και καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις οποίες γίνονται ακατάπαυστοι αγώνες, όπως το μεταναστευτικό/ προσφυγικό, την ελευθερία λόγου και έκφρασης, τα δικαιώματα γυναικών και ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας και τα εγκλήματα πολέμου, φαίνεται ότι περνάμε σε μία νέα, πιο σκοτεινή εποχή.
Στην ετήσια έκθεσή της για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανά τον κόσμο για το 2024, η Διεθνή Αμνηστία, μη κυβερνητική ανεξάρτητη οργάνωση που συνεργάζεται με τον ΟΗΕ και που έχει ως κύριο αντικείμενο την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, προειδοποιεί για παγκόσμια κρίση στα ανθρώπινα δικαιώματα καθώς το «φαινόμενο Τραμπ» επιταχύνει την καταστροφική πορεία.
Η έκθεση «Η Κατάσταση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στον Κόσμο» καταγράφει άγριες, εκτεταμένες καταστολές της διαφωνίας, καταστροφικές κλιμακώσεις των ένοπλων συγκρούσεων, ανεπαρκείς προσπάθειες για την αντιμετώπιση της κλιματικής κατάρρευσης και μια αυξανόμενη αντίδραση σε παγκόσμιο επίπεδο κατά των δικαιωμάτων των μεταναστριών/ών, των προσφυγισσών/ων, των γυναικών, των κοριτσιών και των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων.
Καθένα από τα παραπάνω αντιμετωπίζει περαιτέρω επιδείνωση σε ένα ταραχώδες 2025, αν δεν επιτευχθεί μια παγκόσμια αλλαγή στάσης.
«Οι άνθρωποι αντιστέκονται και θα αντισταθούν στις επιθέσεις κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- οι κυβερνήσεις μπορούν να αποδώσουν διεθνή δικαιοσύνη και πρέπει να συνεχίσουν να το πράττουν», αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση.
Ίσως τώρα, χρειάζεται να παλέψουμε για τα δικαιώματά μας, περισσότερο από ποτέ.
Ο Χρήστος Δημόπουλος, διευθυντής του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, μιλά στην Parallaxi για την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον κόσμο σήμερα:
«Τίποτα δεν θα πρέπει να θεωρείται αυτονόητο», τονίζει. «Έχουμε μία ψευδαίσθηση που ίσως προέρχεται από το αποικιοκρατικό παρελθόν της Δύσης, ότι τα πράγματα είναι διαφορετικά.
Η θανατική ποινή στην Ελλάδα μπορεί να έχει καταργηθεί, αλλά στην Κίνα είναι ενεργή, όπως και σε πολλές πολιτείες της Αμερικής. Το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του γυναικείου σώματος και στην άμβλωση, δεν υπάρχει σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου. Ακόμα και το ελευθερία της έκφρασης έχουμε δει να καταστρατηγείται. Η εξέλιξη δεν είναι γραμμική και συνεχώς βελτιούμενη – κάνει πολλές τεθλασμένες και αρκετά πισωγυρίσματα».
Ο ίδιος αναλύει από τα πιο τρανταχτά παραδείγματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων που καταπατώνται αυτή τη στιγμή μέσα από αυταρχικές πολιτικές σε κράτη σε όλον τον κόσμο:
«Βλέπουμε αυτή τη στιγμή ενεργούς πολέμους στην Ουκρανία, στο Σουδάν, στο Κογκό, στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη. Σε διαφορετικές ηπείρους, κάτι που μας δείχνει ότι ο πόλεμος μπορεί να συμβεί παντού. Όταν έχουμε τόσο σημαντικά γεγονότα όπως ένας πόλεμος, εξ’ ορισμού γίνονται παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εγκλήματα πολέμου που πολλές φορές περνάνε “χαμηλά” στη δημόσια συζήτηση ή για κάποιο διάστημα συζητιούνται και μετά ξεχνιούνται – όπως έγινε με την Ουκρανία και θα γίνει με τη Γάζα όπου υπάρχει γενοκτονία σε εξέλιξη παρά την κατάπαυση του πυρός.
Στις ΗΠΑ και σε αρκετά Ευρωπαϊκά κράτη, υπάρχει μία στροφή που επηρεάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι μόνο με το μεταναστευτικό/ προσφυγικό (που πάντα είναι στην επικαιρότητα), αλλά έχουν να κάνουν με την κλιματική κρίση και το δικαίωμα στη διαμαρτυρία. Το δεύτερο στην Ελλάδα είναι πολύ έντονο. Οι πολίτες χρησιμοποιούν το δικαίωμα στη διαμαρτυρία για να προστατεύσουν τα άλλα δικαιώματά τους. Στη Βρετανία επίσης υπήρξε μία δύσκολη περίοδος, με αφορμή τις διαμαρτυρίες για την κατάσταση στη Γάζα, όπου επίσης βλέπουμε μία έντονη αρνητική στροφή αναφορικά με το συγκεκριμένο δικαίωμα.
Υπάρχουν διώξεις σε δυτικά κράτη κατά των υπερασπιστών των δικαιωμάτων του προσφυγικού ζητήματος, της κλιματικής κρίσης και της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας.
Τέλος, απειλείται και το δικαίωμα στην πληροφόρηση και την ελευθερία του λόγου, όχι μόνο με δημοσιογράφους που έχουν σκοτωθεί στη Γάζα, αλλά και με την αυξανόμενη λογοκρισία και καταστολή των ανεξάρτητων φωνών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα».
Αναφορικά με τα δικαιώματα των γυναικών, ο κ. Δημόπουλος τονίζει ότι υπάρχουν ακόμα εμπόδια τα οποία οφείλουν να ξεπεραστούν και ότι ο αγώνας σήμερα είναι σημαντικότερος από ποτέ:
«Τα δικαιώματα των γυναικών – ή μάλλον η καταπάτησή τους – προβάλλονται στα social media με εικόνες από το Αφγανιστάν και το Ιράν. Ας κοιτάξουμε όμως τι γίνεται δίπλα μας.
Η Διεθνής Αμνηστία είχε κάνει έναν τεράστιο αγώνα για τον νόμο που αφορά τη συναίνεση στον βιασμό, ο οποίος πέρασε πριν από πέντε χρόνια στην Ελλάδα. Στη Γαλλία, η έννοια της συναίνεσης ενσωματώθηκε στο νόμο για το βιασμό, πριν από μερικές μόνο εβδομάδες. Ταυτόχρονα, πριν δύο βδομάδες, η κυβέρνηση της Λετονίας ανακοίνωσε ότι σκοπεύει να αποχωρήσει από τη σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, που αφορά τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών».
«Καμία φορά ξεχνάμε ότι το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη δόθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ξεχνάμε ότι ο πρώτος νόμος για την ισότητα στην Ελλάδα ψηφίστηκε τη δεκαετία του 1980 – και ακόμα δεν υπάρχει πλήρης ισότητα. Ξεχνάμε τις γυναικοκτονίες, που δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Είναι λίγο πλασματική η εικόνα ότι έχουμε φτάσει εκεί που θα θέλαμε να φτάσουμε στα γυναικεία δικαιώματα. Αυτή τη στιγμή γίνεται μία προσπάθεια ανάσχεσης των γυναικείων δικαιωμάτων σε διάφορα ευρωπαϊκά κράτη. Άρα μάλλον τώρα είναι πιο σημαντικός ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα», υπενθυμίζει ο ίδιος.
Η έξαρση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα της Τεχνητής Νοημοσύνης έχει προκαλέσει σοβαρούς προβληματισμούς, μερικούς από τους οποίους αφορούν και την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Καθώς οι άνθρωποι περνούν ολοένα και περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο, γίνονται ευάλωτοι με το να μοιράζονται τα προβλήματά τους με τα chatbots, είναι ευκολότερο να δεχτούν αδικία, διακρίσεις, παραβιάσεις της ιδιωτικής ζωής, λογοκρισία, εξευτελιστική μεταχείριση και απειλές. Τα «μαύρα κουτιά» που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι ενεργό κομμάτι των καθημερινών αποφάσεων που λαμβάνουμε, από τις τραπεζικές μας συναλλαγές, μέχρι την εκπαίδευσή μας.
Ο κ. Δημόπουλος εξηγεί πως υπάρχουν σημεία των αλγορίθμων και της ΤΝ που μπορούν να οδηγήσουν σε παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
«Αυτό το εντοπίζουμε με πολλούς τρόπους, όχι μόνο με την ψηφιακή αναγνώριση προσώπου – που ισχύει στις ΗΠΑ και στα σύνορα, στοχοποιώντας πολλές φορές άτομα από τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους.
Στις Σκανδιναβικές χώρες, έρευνα ανέδειξε πως ο αλγόριθμος στοχοποιεί μερίδες πολιτών, όπως Ρομά ή πρόσφυγες, όταν έχει τον Αριθμό Κοινωνικής Ασφάλισης. Άλλες έρευνες έχουν δώσει έμφαση στο γεγονός ότι ο αλγόριθμος “ταΐζει” αυτόματα τους καταθλιπτικούς ανθρώπους με υλικό το οποίο μπορεί να τους ωθήσει ευκολότερα σε αυτοκτονία».
«Υπάρχει ένα ανεξέλεγκτο κομμάτι στο Big Tech, γιατί εκεί είναι αρρύθμιστη η αγορά άρα έχουν μεγάλο περιθώριο να λειτουργήσουν αλόγιστα. Βέβαια, είναι δουλειά των κρατών να λάβουν αποφάσεις ώστε να προστατεύονται τα δικαιώματα των κατοίκων τους από όποια παραβίαση από την τεχνολογία», καταλήγει ο ίδιος.
