Προϋπολογισμός της ΕΕ για την ανάκαμψη: Ερωτήσεις και απαντήσεις σχετικά με το REACT-EU

Τι είναι το REACT–EU και πώς εμπλέκεται η πολιτική συνοχής;

Το REACT-EU σημαίνει Συνδρομή στην Ανάκαμψη για τη Συνοχή και τις Περιοχές της Ευρώπης και είναι μια πρωτοβουλία που συνεχίζει και επεκτείνει την απόκριση στην κρίση και τα μέτρα αποκατάστασης των επιπτώσεων της κρίσης που δρομολογήθηκαν μέσω της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού και της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού+. Θα συμβάλει στην επίτευξη μιας πράσινης, ψηφιακής και ανθεκτικής ανάκαμψης της οικονομίας.

Το REACT-EU περιλαμβάνει πρόσθετα κονδύλια ύψους 55 δισ. ευρώ, τα οποία θα διατεθούν στα προγράμματα για την περίοδο 2014-2020 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ), καθώς και του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ). Τα εν λόγω πρόσθετα κονδύλια θα χορηγηθούν την περίοδο 2021-2022 από το πρόγραμμα «Next Generation EU», αλλά ήδη και το 2020 μέσω μιας στοχευμένης αναθεώρησης του τρέχοντος δημοσιονομικού πλαισίου.

Είναι τα 55 δισ. ευρώ «φρέσκο χρήμα»;

Ναι. Το REACT-EU θα προσθέσει επιπλέον πόρους στα υπάρχοντα προγράμματα της πολιτικής για τη συνοχή και δεν θα είναι σε βάρος οποιουδήποτε άλλου προγράμματος ή πόρων που προβλέπονται για τα προσεχή χρόνια. Συνεπώς, οι εν λόγω πόροι προστίθενται στα υπάρχοντα κονδύλια της περιόδου 2014-2020 και είναι επιπλέον των προτεινόμενων κονδυλίων για την περίοδο 2021-2027.

Για να εξασφαλιστεί ότι τα ποσά αυτά θα διατεθούν γρήγορα για να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της πραγματικής οικονομίας, προτείνεται να διατεθεί η πρόσθετη χρηματοδότηση το 2020 μέσω μιας στοχευμένης αναθεώρησης του δημοσιονομικού πλαισίου της περιόδου 2014-2020.

Ποιες προκλήσεις επιδιώκει να αντιμετωπίσει το REACT–EU;

Το REACT-EU θα χορηγήσει πρόσθετη χρηματοδότηση για τους πλέον σημαντικούς τομείς που θα είναι καίριας σημασίας για να τεθούν οι βάσεις μιας υγιούς ανάκαμψης. Συναφώς, θα δρομολογηθούν επενδύσεις για τη στήριξη της διατήρησης θέσεων εργασίας, μεταξύ άλλων μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και μέτρων στήριξης για τους αυτοαπασχολούμενους. Τα κονδύλια θα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη στήριξη της δημιουργίας θέσεων εργασίας και μέτρων για την απασχόληση των νέων, για την ενίσχυση των συστημάτων υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και για την παροχή κεφαλαίων κίνησης και στήριξης για επενδύσεις σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Η στήριξη αυτή θα είναι διαθέσιμη ανεξαρτήτως οικονομικού τομέα, συμπεριλαμβανομένων των κλάδων του τουρισμού και του πολιτισμού που έχουν πληγεί βαριά. Η πρόσθετη στήριξη θα χρησιμοποιηθεί επίσης για επενδύσεις στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και την ψηφιακή μετάβαση, σε ενίσχυση των σημαντικών επενδύσεων που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη σ’ αυτούς τους τομείς στο πλαίσιο της πολιτικής για τη συνοχή.

Τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να αποφασίσουν τα ίδια πώς ακριβώς θα διοχετεύσουν τα κονδύλια. Η μέγιστη ευελιξία που προτάθηκε στο πλαίσιο των δεσμών μέτρων της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού και της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού+ θα διατηρηθεί και τα κράτη μέλη θα μπορούν είτε να κατευθύνουν τα κονδύλια προς μέτρα αποκατάστασης των επιπτώσεων της κρίσης μέσω του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) ή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) είτε να στηρίξουν τα πλέον ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας, στο πλαίσιο του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ).

Πώς θα διανεμηθούν οι εν λόγω πόροι μεταξύ των κρατών μελών;

Οι πόροι του REACT-EU θα κατανεμηθούν μεταξύ των κρατών μελών αφού ληφθούν υπόψη η σχετική ευημερία τους και η έκταση των επιπτώσεων της κρίσης στις οικονομίες και τις κοινωνίες τους, συμπεριλαμβανομένης της πτυχής της ανεργίας των νέων.

Πόσο γρήγορα θα κινητοποιηθούν οι πόροι του REACT–EU για επενδύσεις μέσω των προγραμμάτων της πολιτικής για τη συνοχή;

Τα κράτη μέλη χρειάζονται επειγόντως πρόσβαση σε χρηματοδοτική στήριξη για να αντιμετωπίσουν τον αντίκτυπο της πανδημίας του κορονοϊού. Η Επιτροπή προτείνει το 50 % των πρόσθετων πόρων του REACT-EU για το έτος 2020 να καταβληθεί στα κράτη μέλη ως προχρηματοδότηση αμέσως, μετά την έγκριση των οικείων προγραμμάτων ή τροποποιήσεων προγραμμάτων. Τα κράτη μέλη και οι περιφέρειες της ΕΕ παροτρύνονται να χρησιμοποιήσουν την εν λόγω προχρηματοδότηση για την παροχή προκαταβολών στους δικαιούχους, προκειμένου να ενισχύσουν τη χρηματοοικονομική τους ρευστότητα. Προτείνεται επίσης η καταβολή ετήσιων προχρηματοδοτήσεων κατά τα επόμενα χρόνια σε σχέση με τους πρόσθετους πόρους που διατίθενται στα προγράμματα. Το ιδιαιτέρως γενναιόδωρο ποσοστό χρηματοδότησης από την ΕΕ, το οποίο μπορεί να φθάσει έως και το 100 %, επίσης θα συμβάλει στην ταχεία διάθεση των εν λόγω πρόσθετων πόρων.

Πώς θα λειτουργεί η χρηματοδότηση κατά 100 %;

Η Επιτροπή πρότεινε σήμερα την παροχή της δυνατότητας χρήσης των πρόσθετων πόρων του REACT-EU για τη χρηματοδότηση επιλέξιμων δαπανών έως και κατά 100 % από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Για την παροχή της δυνατότητας αυτής, είναι αναγκαίο οι εν λόγω πόροι να προγραμματιστούν στο πλαίσιο ενός ή περισσότερων νέων ειδικών αξόνων προτεραιότητας ή, κατά περίπτωση, στο πλαίσιο νέου ειδικού επιχειρησιακού προγράμματος.

Η πολιτική συνοχής στον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027

Ποια νέα στοιχεία για την πολιτική συνοχής περιλαμβάνει η αναδιαμορφωμένη πρόταση για τον επόμενο μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ σε σύγκριση με την πρόταση του 2018;

Στο επίκεντρο της ενωσιακής πολιτικής για τη συνοχή για την περίοδο 2021-2027 παραμένουν η οικονομική ανταγωνιστικότητα μέσω της έρευνας και της καινοτομίας, η ψηφιακή μετάβαση, καθώς και το θεματολόγιο για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η προώθηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων.

Η νέα πρόταση αυξάνει τη στήριξη για την ετοιμότητα των συστημάτων υγείας και διασφαλίζει καλύτερη αξιοποίηση του δυναμικού του πολιτισμού και του τουρισμού. Ταυτόχρονα, παρέχει στήριξη στους εργαζομένους και σε μέτρα για την αντιμετώπιση της ανεργίας των νέων και της παιδικής φτώχειας.

Επιπλέον, τα κράτη μέλη θα έχουν περισσότερη ευελιξία σε σύγκριση με την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού, για τη μεταφορά πόρων μεταξύ των ταμείων σε οποιοδήποτε χρονικό σημείο της περιόδου προγραμματισμού. Η πρόταση προβλέπει επίσης μεγαλύτερη ευελιξία ως προς τη μερική μεταφορά μικρότερων πράξεων, γεγονός που θα παράσχει στα κράτη μέλη περισσότερο χρόνο για την ολοκλήρωση τέτοιων πράξεων που δεν θα έχουν ολοκληρωθεί στο πλαίσιο των προγραμμάτων της περιόδου 2014-2020.

Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενός ειδικού μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων, ο οποίος, στο πλαίσιο μελλοντικών κρίσεων, θα καθιστά δυνατή τη λήψη προσωρινών μέτρων για τη χρήση των πόρων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης έκτακτων και ασυνήθων περιστάσεων. Ο μηχανισμός θα μπορεί να κινητοποιηθεί άμεσα σε περίπτωση που η Ένωση αντιμετωπίσει περαιτέρω πλήγματα κατά τα επόμενα χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να θεσπίζει προσωρινά μέτρα για την αντιμετώπιση τέτοιων έκτακτων και ασυνήθων περιστάσεων.

Πώς θα θέτει η Επιτροπή σε λειτουργία τον μηχανισμό αντιμετώπισης κρίσεων; 

Η δημιουργία ενός προδιαμορφωμένου μηχανισμού για την έγκαιρη αντιμετώπιση μελλοντικών πληγμάτων έχει κρίσιμη σημασία. Το δίδαγμα που αντλήθηκε από τη σημερινή κρίση είναι ότι πρέπει να είναι δυνατή η ταχεία κινητοποίησή του στην περίπτωση που ανακύψουν κατά την επόμενη περίοδο προγραμματισμού έκτακτες ή ασυνήθεις περιστάσεις, όπως αυτές ορίζονται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Η σημερινή πρόταση θα μας δώσει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουμε τις ενδεχόμενες παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον με τη μεγαλύτερη δυνατή ταχύτητα και με επαρκή ευελιξία.

Τα μέτρα έκτακτης ανάγκης της πρότασης σχεδιάστηκαν με βάση την εμπειρία που αποκομίστηκε από τις δέσμες μέτρων της Πρωτοβουλίας Επενδύσεων για την Αντιμετώπιση του Κορονοϊού, για παράδειγμα όσον αφορά την ελαστικοποίηση των όρων για τη χρήση των πόρων για τη συνοχή. Τα μέτρα περιλαμβάνουν επίσης τη δυνατότητα αύξησης του εφαρμοστέου ποσοστού συγχρηματοδότησης κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες.

Ποια είναι τα κριτήρια για τη λήψη προσωρινών μέτρων σε έκτακτες περιστάσεις;

Οι έκτακτες ή ασυνήθεις περιστάσεις που αποτελούν το έναυσμα για την υποβολή προτάσεων για προσωρινά μέτρα ορίζονται στο Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης ως «γενική ρήτρα διαφυγής» ή «ρήτρα ευελιξίας για ασυνήθεις περιστάσεις». Αμφότερες θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της εξάπτυχης μεταρρύθμισης του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης το 2011, μετά την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση.

Οι έκτακτες ή ασυνήθεις περιστάσεις συνίστανται είτε σε σοβαρή επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στη ζώνη του ευρώ ή την ΕΕ συνολικά είτε σε ασυνήθεις περιστάσεις που εκφεύγουν του ελέγχου του κράτους μέλους και έχουν σημαντική επίπτωση στη δημοσιονομική του κατάσταση σε ένα ή λίγα μόνο κράτη μέλη.

Η γενική ρήτρα διαφυγής ενεργοποιήθηκε για πρώτη φορά μετά την εκδήλωση της πανδημίας του κορονοϊού. Η «ρήτρα ευελιξίας για ασυνήθεις περιστάσεις» έχει χρησιμοποιηθεί μερικές φορές κατά το παρελθόν, για να ληφθούν υπόψη οι έκτακτες δαπάνες που συνδέονταν με τις εισροές προσφύγων το 2016 ή, για την Ιταλία το 2017, για να ληφθούν υπόψη οι έκτακτες δαπάνες που συνδέονταν με τους σεισμούς.

Πώς θα επηρεάσει η νέα πρόταση τα ποσά που προτάθηκαν το 2018, ανά θεματική προτεραιότητα και ανά κράτος μέλος;

Η πρόταση που υπέβαλε η Επιτροπή τον Μάιο του 2018 εξακολουθεί να ισχύει.

Οι συμπληρωματικοί πόροι για τη συνοχή στο πλαίσιο του REACT–EU είναι επιπρόσθετοι στους προβλεπόμενους για την περίοδο 2014-2020 και θα κατανεμηθούν με βάση τη βαρύτητα των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων της κρίσης, λαμβανομένων συναφώς υπόψη και των πτυχών της ανεργίας των νέων και της σχετικής ευημερίας των κρατών μελών.

Για να εξασφαλιστεί επαρκής στήριξη στα κράτη μέλη και τις περιφέρειες με τη μεγαλύτερη ανάγκη, οι αναθεωρημένες προτάσεις της Επιτροπής προβλέπουν επίσης επανεξέταση των εθνικών πιστώσεων για τη συνοχή το 2024, αφού ληφθούν υπόψη οι πλέον πρόσφατες διαθέσιμες στατιστικές. Η επανεξέταση αυτή θα οδηγήσει σε ανοδικές μόνο προσαρμογές, ύψους έως 10 δισ. ευρώ για όλα τα κράτη μέλη.

Πώς μπορούν τα κράτη μέλη να κάνουν χρήση της ευελιξίας για τη μεταφορά πόρων μεταξύ χρηματοδοτικών μέσων και προτεραιοτήτων;

Οι μεταφορές πόρων μεταξύ των ταμείων και των διαφόρων μέσων της ΕΕ, ή μεταξύ των ταμείων επιμερισμένης διαχείρισης, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών μεταξύ των ταμείων της πολιτικής για τη συνοχή, είναι προαιρετικές. Τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν την εφαρμογή των ανώτατων ορίων ή μπορούν να ζητήσουν τη μεταφορά χαμηλότερων ποσών, ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της κατάστασής τους.

Τα κράτη μέλη, όταν ζητούν μεταφορά στο πλαίσιο του συμφώνου εταιρικής σχέσης ή σε τροποποίηση προγράμματος, θα πρέπει να αιτιολογούν το αίτημά τους και να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τις συγκεκριμένες ανάγκες και τις μελλοντικές προκλήσεις που επιτάσσουν τη μεταφορά. Η Επιτροπή θα επαληθεύει τον ίδιο τον σκοπό της μεταφοράς, λαμβάνοντας υπόψη τις επενδυτικές ανάγκες και προκλήσεις σε κάθε κράτος μέλος ή περιφέρεια.

Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+

Ποιες αλλαγές επέρχονται στο Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο;

Οι πόροι του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) ενισχύονται με πόρους του REACT-EU. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη στήριξη της διατήρησης θέσεων εργασίας, μεταξύ άλλων μέσω συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και μέτρων στήριξης για τους αυτοαπασχολούμενους, καθώς για τη στήριξη της δημιουργίας θέσεων εργασίας. Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο μπορεί επίσης να στηρίξει μέτρα για την απασχόληση των νέων και να χρηματοδοτήσει δράσεις εκπαίδευσης, κατάρτισης και ανάπτυξης δεξιοτήτων, καθώς και δράσεις βελτίωσης της πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες, μεταξύ άλλων για παιδιά. Για τη χρηματοδότηση των εν λόγω επενδύσεων σε ανθρώπους, τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν μέρος των επιπρόσθετων κεφαλαίων ύψους 55 δισ. ευρώ που διατίθενται μέσω της νέας πρωτοβουλίας REACT-EU. Το ΕΚΤ μπορεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά στο μέσο προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE).

Επιπλέον, το REACT-EU παρέχει στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να συμπληρώσουν την τρέχουσα χρηματοδότηση από το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ) για να αυξήσουν τη στήριξη προς τα πλέον ευάλωτα μέλη της κοινωνίας μας που έχουν πληγεί δυσανάλογα από την κρίση. Η στήριξη προς τους απόρους θα εξακολουθήσει να αποτελεί προτεραιότητα και στο μέλλον.

Τι θα συμβεί με το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο+;

Το ΕΚΤ+ θα διαδεχθεί το τρέχον ΕΚΤ και το ΤΕΒΑ. Θα είναι το κύριο χρηματοδοτικό μέσο για την υλοποίηση του ευρωπαϊκού πυλώνα κοινωνικών δικαιωμάτων. Έχει προσαρμοστεί κατά τρόπο ώστε να εξασφαλιστεί ότι η κοινωνική διάσταση της ΕΕ και οι πολιτικές απασχόλησης στα κράτη μέλη λαμβάνουν τους πόρους που οι κοινωνίες και οι οικονομίες μας χρειάζονται για μια νέα πραγματικότητα μετά την κρίση του κορονοϊού:

• Μια πιο φιλόδοξη απαίτηση για επενδύσεις στην απασχόληση των νέων, που θα στηρίζει επίσης την υλοποίηση των Εγγυήσεων για τη Νεολαία. Τα κράτη μέλη με ποσοστό ατόμων ηλικίας 15-29 ετών εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης ή κατάρτισης το οποίο υπερβαίνει το αντίστοιχο μέσο ποσοστό στην Ένωση θα πρέπει να επενδύουν τουλάχιστον το 15 % των πόρων τους από το ΕΚΤ+ σε στοχευμένες δράσεις και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις για τη στήριξη των νέων (αντί του 10 % που προέβλεπε η αρχική πρόταση για το ΕΚΤ+).
• Κανένα παιδί δεν πρέπει να μείνει πίσω την επομένη της κρίσης του κορονοϊού. Η τροποποιημένη πρόταση για το ΕΚΤ+ εισάγει την απαίτηση τα κράτη μέλη να διαθέτουν τουλάχιστον το 5 % των πόρων τους από το ΕΚΤ+ σε μέτρα για την αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας.
• Η τροποποιημένη πρόταση για το ΕΚΤ+ υπογραμμίζει τη συμβολή του Ταμείου για μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της Επιτροπής σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και την οικοδόμηση μιας ισχυρής κοινωνικής Ευρώπης για δίκαιη μετάβαση. Το ΕΚΤ+ θα ενισχύσει τις επενδύσεις από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης για να βοηθήσει τους πολίτες να αναπτύξουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για μια κοινωνία κλιματικά ουδέτερη και χωρίς αποκλεισμούς.
• Επιπλέον, η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενός ειδικού μηχανισμού αντιμετώπισης κρίσεων, ο οποίος, στο πλαίσιο μελλοντικών κρίσεων, θα καθιστά δυνατή τη λήψη προσωρινών μέτρων για τη χρήση των πόρων στο πλαίσιο της αντιμετώπισης έκτακτων και εξαιρετικών περιστάσεων. Ο μηχανισμός θα μπορεί να κινητοποιηθεί γρήγορα σε περίπτωση που η Ένωση αντιμετωπίσει περαιτέρω πλήγματα κατά τα επόμενα χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, η Επιτροπή θα έχει τη δυνατότητα να θεσπίζει προσωρινά μέτρα για την αντιμετώπιση τέτοιων έκτακτων και ασυνήθων περιστάσεων.

Πώς θα αλληλεπιδρά το ΕΚΤ+ με τα άλλα ενωσιακά μέσα για την πραγματοποίηση επενδύσεων στο ανθρώπινο δυναμικό που προτάθηκαν πρόσφατα, όπως το SURE;

Το μέσο προσωρινής στήριξης για τον μετριασμό των κινδύνων ανεργίας σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης (SURE) είναι ένα μέσο που στηρίζεται στην παροχή δανείων και που έχει ως στόχο να βοηθά τα κράτη μέλη να χρηματοδοτήσουν δημόσιες δαπάνες που συνδέονται με τη διατήρηση της απασχόλησης, ιδίως μέσω της στήριξης συστημάτων μειωμένου ωραρίου εργασίας και παρόμοιων μέτρων. Το SURE θα συμπληρώνει το ΕΚΤ+, το οποίο στηρίζεται στην παροχή επιχορηγήσεων και μπορεί να επενδύει σε ενεργητικά προγράμματα για την αγορά εργασίας, με στόχο την ενίσχυση της απασχολησιμότητας των εργαζομένων μέσω δράσεων επιμόρφωσης και αναβάθμισης δεξιοτήτων, ενεργού αναζήτησης εργασίας, αντιστοίχισης προσφοράς και ζήτησης στην αγορά εργασίας και συμβουλευτικής υποστήριξης.