Ευρωπαϊκό Δικαστήριο: Αδυναμία της Ελλάδας να εξαλείψει τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου

 

Υπάρχει πρόβλημα με τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Ελλάδα; Λειτουργεί το δικαιϊκό σύστημα στη χώρα που γέννησε τη δημοκρατία; Απολαμβάνουν όσοι και όσες ζουν στη χώρα τις ελευθερίες και τα πολιτικά δικαιώματα που κατοχυρωμένα θεσμικά, απολαμβάνουν οι πολίτες στις σύγχρονες δημοκρατίες του δυτικού κόσμου; Η απάντηση, σύμφωνα με τις επιδόσεις της Ελλάδας στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, βάσει των στοιχείων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δεν είναι καθόλου τιμητική για τη χώρα μας.

Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η Ελλάδα δεν βρίσκεται σε υψηλή θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όχι μόνο σε πολλές περιπτώσεις τα παραβιάζει και επωμίζεται τις συνέπειες με καταδικαστικές αποφάσεις, αλλά αποδεικνύεται και υπότροπη και το πληρώνει ακριβά, καταβάλλοντας υπέρογκα πρόστιμα.

Το ΕΔΔΑ, κατατάσσει την Ελλάδα, στην πρώτη αρνητική δεκάδα ανάμεσα στις 47 συμβαλλόμενες χώρες του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, σε εκκρεμείς προσφυγές για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τα στοιχεία είναι αμείλικτα για τη λειτουργία και την απόδοση της δικαιοσύνης στην Ελλάδα: η Ελλάδα μόνη της έχει 2.214 εκκρεμείς υποθέσεις για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εκ των οποίων οι 1.782 (ποσοστό 81%) αφορούν αποκλειστικά τις συνθήκες κράτησης στα σωφρονιστικά καταστήματα και οι 432 αφορούν όλα σχεδόν τα άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης. Να σημειωθεί επίσης ότι η Ελλάδα μετρά 984 καταδικαστικές αποφάσεις και μόλις 44 αθωωτικές, αρχής από το 1991.

Τα στοιχεία παρουσίασε πρόσφατα στη Βουλή, στην Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Παρακολούθησης των Αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, ο Έλληνας δικαστής του ΕΔΔΑ, Ιωάννης Κτιστάκις. Όπως τόνισε ο δικαστής, μεταξύ των προσφυγών ξεχωρίζουν τα θέματα που αφορούν «τη μη συμμόρφωση της διοίκησης στις εθνικές δικαστικές αποφάσεις, την αστυνομική βία, την ελευθερία έκφρασης και τα περιουσιακά δικαιώματα». Κατά τη διάρκεια ενημέρωσης της Επιτροπής της Βουλής, ο κ. Κτιστάκις απέδωσε τη χαμηλή θέση που βρίσκεται η Ελλάδα στον τομέα αυτό, στη μη συμμόρφωση της χώρας μας στις καταδικαστικές αποφάσεις και στην αδυναμία της να εξαλείψει τις εστίες που πολλαπλασιάζουν τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Αναφερόμενος στις εκκρεμείς προσφυγές, είπε πως «συγκριτικά οι ανωτέρω 2.214 εκκρεμείς προσφυγές αποτελούν άνω του 3% του συνόλου των εκκρεμών προσφυγών οι οποίες σήμερα ανέρχονται σε 70.150 στο Στρασβούργο από το σύνολο των 47 κρατών. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους κάθε χρόνο κατατίθενται πάνω από 40.000 πρόσφυγες στο Στρασβούργο ενώ στο αντίστοιχο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο του Λουξεμβούργου της ΕΕ κατατίθενται μόλις 1.700 κατά μέσο όρο κάθε χρόνο, είναι πολύ μεγαλύτεροι αριθμοί στο Στρασβούργο. Η Ελλάδα, βρίσκεται μέσα στην πρώτη δεκάδα των συμβαλλόμενων κρατών με τις περισσότερες εκκρεμείς προσφυγές».

«Τα έχω περιγράψει όλα στην τοποθέτηση μου στη Βουλή, είναι όλα εκεί», σχολίασε χαρακτηριστικά στην Parallaxi, ο κ. Κτιστάκις μη θέλοντας να προχωρήσει σε λεπτομέρειες.

«Πληρώσαμε 28,5 εκατομμύρια ευρώ σε αποζημιώσεις»

Ο Έλληνας δικαστής πάντως, απαντώντας σε ερωτήσεις βουλευτών επεσήμανε ότι η σύγκριση πρέπει να γίνεται με τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, κι όχι με τις βαλκανικές ή την Τουρκία. Είπε μάλιστα, «σύγκριση μπορεί να γίνει μόνον με το Βέλγιο, μια χώρα που έχει πολλές ομοιότητες με την Ελλάδα κι όχι μόνον πληθυσμιακά».

«Το Βέλγιο έχει μόνο 285 καταδίκες έναντι 948 της Ελλάδας και μόνο 234 σήμερα που μιλάμε εκκρεμείς προσφυγές, έναντι 2.214 της Ελλάδας. Στους αριθμούς το Βέλγιο την τελευταία δεκαετία 2011-2021, πλήρωσε 1.745 909 ευρώ για αποζημιώσεις που επιδικάστηκαν από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ενώ η Ελλάδα πλήρωσε έξι φορές περισσότερα, 28.256.237 ευρώ», διευκρίνισε.

Χαρακτηριστική ήταν και η αντίδραση του προέδρου της Επιτροπής Παρακολούθησης των  Αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), βουλευτή Λάρισας της Νέας Δημοκρατίας, Μάξιμου Χαρακόπουλου, ο οποίος παραδέχτηκε ότι «δεν μας περιποιεί αναμφίβολα τιμή το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι στην πρώτη δεκάδα των χωρών με τις περισσότερες προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και σίγουρα πρέπει να γίνουν πιο γρήγορα βήματα από πλευράς μας για να θεραπευτούν οι αιτίες που οδηγούν σε αυτές τις προσφυγές».

Μάλιστα ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής επιτροπής, αναφέρθηκε επιγραμματικά στα στοιχεία που έδωσε ο υφυπουργός Δικαιοσύνης κ. Κώτσηρας, «όσον αφορά στη βελτίωση των δεικτών που κατατάσσουν τη χώρα μας μεταξύ των “μαύρων προβάτων” στις ανεκτέλεστες αποφάσεις του ΕΔΔΑ». Όπως είπε «με βάση τα στοιχεία που μας παρουσιάστηκαν, στο τέλος του 2021 ο συνολικός αριθμός ανεκτέλεστων Αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για την Ελλάδα ανερχόταν σε 87, ένας αριθμός που βρίσκεται σε επίπεδο ιστορικού χαμηλού για τη χώρα μας σε επίπεδο ανεκτέλεστων αποφάσεων».

Ιφ. Καμτσίδου: στις φυλακές άνθρωποι κοιμούνται στο πάτωμα

«Σαφώς και υπάρχει πρόβλημα στον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην εφαρμογή της νομοθεσίας στη χώρα μας», τονίζει στην Parallaxi, η Ιφιγένεια Καμτσίδου, αν. καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ και τακτικό μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, επισημαίνοντας πως το ελληνικό κράτος υστερεί σε πολλούς τομείς.

«Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες προσφυγές και οι καταδίκες αφορούν τις φυλακές ή τα ψυχιατρικά καταστήματα, όπου η κατάσταση είναι τραγική. Δεν είμαστε σε καλύτερη θέση π.χ από τη Βουλγαρία ή άλλες Βαλκανικές χώρες. Έγινε μία προσπάθεια αποσυμφόρησης των φυλακών από την προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά σήμερα η κατάσταση είναι παραπάνω από τραγική. Κυριολεκτικά σε κάποιες φυλακές οι κρατούμενοι κοιμούνται στο πάτωμα», τονίζει και αναφέρει πως ο κανόνας για κάθε φυλακισμένο ορίζει χώρο 4.τ.μ. και στις ελληνικές φυλακές έχει περιοριστεί στο 1,5 τ.μ.. Όπως αναφέρει, υπάρχουν σήμερα φυλακές στη χώρα μας που έχουν υπερβεί κατά 150% την πληρότητα ενώ πρόκειται για υποδομές παλιές, όπου οι συνθήκες είναι κυριολεκτικά άθλιες κι απάνθρωπες.

Όπως τονίζει στην Parallaxi και η Τριανταφυλλιά Παπαδοπούλου, αν. καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ και αν. μέλος της Εθνικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, στη χώρα μας δεν υπάρχει θεσμικό ή νομικό ζήτημα και πως αυτό αντιμετωπίζεται σχετικά έγκαιρα. «Δεν είμαστε σε χειρότερη θέση από άλλες ευρωπαικές χώρες» τονίζει και εξηγεί πως το πρόβλημα κυρίως εντοπίζεται στην εφαρμογή της νομοθεσίας που κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Φέρνει δε ως παράδειγμα τα σωφρονιστικά καταστήματα, όπου η σχετική νομοθεσία καλύπτει τις σύγχρονες ανάγκες των κρατούμενων, αλλά η εφαρμογή τους δεν τηρείται κυρίως για οικονομικούς και «τεχνικούς» λόγους. «Το βασικό πρόβλημα είναι στις υποδομές και στο προσωπικό όπου υπάρχουν τεράστιες ελλείψεις. Κοινώς η πολιτεία δεν ξοδεύει τα χρήματα που απαιτούνται για καλύτερες και πιο σύγχρονες φυλακές και καταρτισμένο προσωπικό» αναφέρει.

Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη μελέτη του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, από τα 34 σωφρονιστικά καταστήματα τα 25 είχαν πληρότητα άνω του 100%. Τα καταστήματα κράτησης με τη μεγαλύτερη πληρότητα την 1η Ιανουαρίου 2022 ήταν αυτά του Βόλου (201,9%), της Κομοτηνής (188,3%) και της Τρίπολης (181,1%).

«Δεν χρειάζεται να ψάξεις πολύ για να καταγράψεις την κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη  χώρα μας. Αρκεί μια ματιά στη νησίδα του Έβρου, που εδώ και τέσσερις μέρες, βρίσκονται εγκλωβισμένοι 20 πρόσφυγες από την Συρία, χωρίς φαγητό και νερό. Αρκεί μια ματιά στη «χώρα των κλουβιών», στον υπερπληθυσμό μέσα στη φυλακή, που καθιστά τη ζωή αβίωτη», τονίζει ο Πάνος Λάμπρου, τομεάρχης Δικαιωμάτων του ΣΥΡΙΖΑ, επισημαίνοντας ότι ακόμα βασικά δικαιώματα στην υγεία, στην διαβίωση και στη στέγαση καταπατώνται. «Δεν είναι τυχαίο ότι 16.519 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εκτός ΜΕΘ ενώ πρέπει να αναρωτηθούμε πόσοι άνθρωποι ζουν χωρίς ρεύμα και νερό αλλά και να συμπεριλάβουμε στον κατάλογο των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων το… άδειο ψυγείο αλλά και την έλλειψη στέγης που είναι δικαίωμα» σημειώνει.

Γυναικοκτονίες, ρατσιστική και αστυνομική βία  

Πολλοί θεωρούν ότι στη χώρα μας, όπως και σε άλλες δυτικοευρωπαικές χώρες, τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι κατοχυρωμένα και σεβαστά. Αν ρίξουμε μία ματιά στα στοιχεία σχετικά με τις δολοφονίες γυναικών στη χώρα μας αλλά και στην Ευρώπη, τα μηνύματα είναι τραγικά.

Με βάση τα στοιχεία που παρουσίασε το υπουργείο Εργασίας, «για το 2021 η τηλεφωνική γραμμή S.O.S. 15.900 δέχτηκε 6.757 κλήσεις που αφορούσαν σε περιστατικά βίας. Στα 43 συμβουλευτικά κέντρα απευθύνθηκαν 5.491 άτομα, γυναίκες θύματα βίας, αλλά και πρόσωπα από το συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον, για να ζητήσουν συμβουλές και καθοδήγηση. Στους 19 ξενώνες φιλοξενίας είναι αυτή τη στιγμή 198 γυναίκες μαζί με τα παιδιά τους». Επίσης το 2020 δέχτηκε 9.288 κλήσεις – οι 6.474 αφορούσαν περιστατικά βίας. Από αυτά, 3.772 ήταν ενδοοικογενειακή βία, οι 91 κλήσεις για σεξουαλική παρενόχληση και οι 44 κλήσεις για περιπτώσεις βιασμού.

Μόνο για το 2021 είχαμε στην Ελλάδα 18 γυναικοκτονίες ενώ εκτιμάτε πως από τους περίπου 5000 βιασμούς καταγγέλλονται μόνο το 7-10%. Κι όμως στην Ελλάδα η γυναικοκτονία δεν υπάρχει στον ποινικό κώδικα, υπάρχει σε πολλές άλλες χώρες όπως στην Κύπρο, αλλά όχι στην Ελλάδα.

Ανάλογη η εικόνα και τα στοιχεία για τα εγκλήματα μίσους και ρατσισμού, όπου καταγράφεται τα τελευταία χρόνια μία σημαντική αύξηση των καταγεγραμμένων επιθέσεων σε λεσβίες, ομοφυλόφιλους, αμφιφυλόφιλους και τρανς (LGBT) άτομα. Πως τα αντιμετωπίζει η πολιτεία; Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της δολοφονίας του 33χρονου queer ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλο, που συνέβη το 2018 και η δίκη ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2021!

Η κατάχρηση εξουσίας από τις αστυνομικές δυνάμεις επίσης είναι μία χαρακτηριστική περίπτωση παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τον περασμένο χρόνο είχαμε έξαρση της αστυνομική βίας, με αποκορύφωμα τα γεγονότα στις πλατείες της Νέας Σμύρνης. Η Επιτροπή του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων (CPT), δηλώνει ότι στη χώρα μας είναι συχνή η κακομεταχείριση από την αστυνομία, σε βάρος μεταναστών και Ρομά με τις περισσότερες περιπτώσεις να μη διώκονται ποινικά ούτε να επιβάλλονται, έστω, πειθαρχικές κυρώσεις. Επίσης, συχνό είναι το φαινόμενο οι επιθέσεις από τις αστυνομικές δυνάμεις κατά δημοσιογράφων και φωτορεπόρτερ που καταγράφουν διαδηλώσεις, ενώ ο νόμος που ψήφισε η παρούσα κυβέρνηση για τις διαδηλώσεις και τις δημόσιες συγκεντρώσεις, παρέχει τη δυνατότητα στις αστυνομικές δυνάμεις, με μεγαλύτερη ευχέρεια, να διαλύουν διαμαρτυρίες και να περιορίζουν δημόσιες εκδηλώσεις.

Υπό αυτό το πρίσμα, τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, αποτυπώνουν μία πραγματικότητα η οποία, όπως συμφωνεί και ο βουλευτής Λάρισας της Νέας Δημοκρατίας, Μάξιμος Χαρακόπουλος, «δεν περιποιεί αναμφίβολα τιμή» για την  Ελλάδα.

Ποια είναι τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα

Όταν όμως μιλάμε για ανθρώπινα δικαιώματα, αναφερόμαστε σε δικαιώματα που βασίζονται στον σεβασμό του κάθε ατόμου και στην κυρίαρχη αρχή ότι κάθε άνθρωπος είναι ένα ηθικό και λογικό ξεχωριστό ον, που αξίζει να ζει με αξιοπρέπεια.

Τα 30 άρθρα της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ το 1948, είναι το κείμενο που σήμερα αναγνωρίζεται ως καταστατικός χάρτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που ορίζει και κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πολλά από αυτά, δυστυχώς, καταπατούνται και παραβιάζονται συστηματικά και από την ελληνική πολιτεία:

Άρθρο 1. Όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν ελεύθεροι και ίσοι όσον αφορά την αξιοπρέπεια και τα δικαιώµατά τους. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται µεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.

Άρθρο 2. Κάθε άνθρωπος δικαιούται να επικαλείται όλα τα δικαιώματα και τις ελευθερίες που προβλέπει η παρούσα Διακήρυξη, χωρίς καμία απολύτως διάκριση, όπως ως προς τη φυλή, το χρώμα, το φύλο, τη γλώσσα, τη θρησκεία, τις πολιτικές ή οποιεσδήποτε άλλες πεποιθήσεις, την εθνική ή κοινωνική καταγωγή, την περιουσία, τη γέννηση ή οποιαδήποτε άλλη κατάσταση.

• Επιπλέον, δε θα πρέπει να γίνεται καµία διάκριση εξαιτίας του πολιτικού, νοµικού ή διεθνούς καθεστώτος της χώρας ή επικράτειας από την οποία προέρχεται κανείς, είτε αυτή είναι ανεξάρτητη είτε υπό κηδεµονία είτε υπεξούσια είτε βρίσκεται υπό οποιονδήποτε άλλο περιορισµό κυριαρχίας.

Άρθρο 3. Κάθε άτομο έχει δικαίωμα στη ζωή, στην ελευθερία και στην προσωπική του ασφάλεια.

Άρθρο 4. Κανείς δεν επιτρέπεται να ζει υπό καθεστώς δουλείας και η δουλεία και το δουλεμπόριο υπό οποιαδήποτε μορφή πρέπει να απαγορεύονται.

Άρθρο 5. Κανείς δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε σκληρή, απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία.

Άρθρο 6. Καθένας, όπου κι αν βρίσκεται, έχει δικαίωμα στη νομική αναγνώριση ως φυσικό πρόσωπο.

Άρθρο 7. Όλοι είναι ίσοι απέναντι στον νόμο και έχουν δικαίωµα να προστατεύονται εξίσου από τον νόμο, χωρίς καμία απολύτως διάκριση. Όλοι έχουν δικαίωµα σε ίση προστασία από κάθε διάκριση που θα παραβίαζε την παρούσα Διακήρυξη και από κάθε υποκίνηση μιας τέτοιας διάκρισης.

Άρθρο 8. Ο καθένας έχει δικαίωμα προσφυγής σε ένδικα µέσα στα αρμόδια εθνικά δικαστήρια κατά των πράξεων που παραβιάζουν τα θεμελιώδη δικαιώµατα, τα οποία αναγνωρίζονται από το Σύνταγμα και τον νόµο.

Άρθρο 9. Κανείς δεν μπορεί να συλληφθεί, να τεθεί υπό κράτηση ή να εξοριστεί αυθαίρετα.

Άρθρο 10. Καθένας έχει δικαίωµα, με πλήρη ισότητα, να εκδικάζεται η υπόθεσή του δίκαια και δηµόσια, από δικαστήριο ανεξάρτητο και αμερόληπτο, που θα αποφασίσει είτε για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του είτε, σε περίπτωση ποινικής διαδικασίας, για το βάσιμο της κατηγορίας που στρέφεται εναντίον του.

Άρθρο 11. Κάθε κατηγορούμενος για ποινικό αδίκημα πρέπει να θεωρείται αθώος, ωσότου διαπιστωθεί η ενοχή του σύμφωνα με τον νόμο, σε δημόσια δίκη, κατά την οποία θα του έχουν εξασφαλιστεί όλες οι απαραίτητες εγγυήσεις για την υπεράσπισή του. Κανένας δε θα πρέπει να καταδικάζεται για πράξεις ή παραλείψεις που δε συνιστούσαν αξιόποινο αδίκημα κατά το εσωτερικό ή το διεθνές δίκαιο, κατά τον χρόνο που τελέστηκαν. Επίσης, δε θα πρέπει να επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που ίσχυε κατά τον χρόνο που τελέστηκε η αξιόποινη πράξη.

Άρθρο 12. Κανείς δεν επιτρέπεται να υποστεί αυθαίρετες επεμβάσεις στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία του, ούτε προσβολές της τιμής και της υπόληψής του. Καθένας έχει το δικαίωμα να προστατευτεί από τον νόμο έναντι επεμβάσεων και προσβολών αυτού του είδους.

Άρθρο 13. Καθένας έχει το δικαίωμα να κυκλοφορεί ελεύθερα και να επιλέγει τον τόπο της διαμονής του στο εσωτερικό ενός κράτους. Καθένας έχει το δικαίωμα να εγκαταλείπει οποιαδήποτε χώρα, ακόμα και τη δική του, και να επιστρέφει σε αυτήν.

Άρθρο 14. Κάθε άτομο που καταδιώκεται έχει το δικαίωμα να ζητά άσυλο και να του παρέχεται άσυλο σε άλλες χώρες. Το δικαίωμα αυτό δεν μπορεί κανείς να το επικαλεστεί, σε περίπτωση δίωξης για πραγματικό αδίκημα του κοινού ποινικού δικαίου ή για ενέργειες αντίθετες προς τους σκοπούς και τις αρχές του ΟΗΕ.

Άρθρο 15. Καθένας έχει το δικαίωμα σε μια ιθαγένεια. Κανείς δεν μπορεί να στερηθεί αυθαίρετα την ιθαγένειά του ούτε το δικαίωμα να αλλάξει ιθαγένεια.

Άρθρο 16. Από τη στιγμή που θα φθάσουν σε ηλικία γάμου, ο άνδρας και η γυναίκα, χωρίς κανέναν περιορισμό εξαιτίας της φυλής, της εθνικότητας ή της θρησκείας, έχουν το δικαίωμα να παντρεύονται και να δημιουργούν οικογένεια. Και οι δύο έχουν ίσα δικαιώματα ως προς τον γάμο, κατά τη διάρκεια του γάμου και κατά τη διάλυσή του. Γάμος δεν μπορεί να συναφθεί παρά μόνο με ελεύθερη και πλήρη συναίνεση των μελλονύμφων. Η οικογένεια είναι το φυσικό και το βασικό στοιχείο της κοινωνίας και έχει το δικαίωμα προστασίας από την κοινωνία και το κράτος.

Άρθρο 17. Κάθε άτομο, μόνο του ή με άλλους μαζί, έχει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Κανείς δεν μπορεί να στερηθεί αυθαίρετα την ιδιοκτησία του.

Άρθρο 18. Κάθε άτοµο έχει το δικαίωµα της ελευθερίας της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Στο δικαίωµα αυτό περιλαµβάνεται η ελευθερία για την αλλαγή θρησκείας ή πεποιθήσεων, όπως και η ελευθερία να εκδηλώνει κανείς τη θρησκεία του ή τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις, µόνος ή µαζί µε άλλους, δηµόσια ή ιδιωτικά, µε τη διδασκαλία, την άσκηση, τη λατρεία και µε την τέλεση θρησκευτικών τελετών.

Άρθρο 19. Καθένας έχει το δικαίωµα της ελευθερίας της γνώμης και της έκφρασης, που σημαίνει το δικαίωμα να µην υφίσταται δυσμενείς συνέπειες για τις γνώμες του, και το δικαίωμα να αναζητεί, να παίρνει και να διαδίδει πληροφορίες και ιδέες, µε οποιοδήποτε µέσο έκφρασης, και από όλο τον κόσμο.

Άρθρο 20. Καθένας έχει το δικαίωμα να συνέρχεται και να συνεταιρίζεται ελεύθερα και για ειρηνικούς σκοπούς. Κανείς δεν μπορεί να υποχρεωθεί να συμμετέχει σε ορισμένο σωματείο

Άρθρο 21. Καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στη διακυβέρνηση της χώρας του, άμεσα ή έμμεσα, με αντιπροσώπους ελεύθερα εκλεγμένους. Καθένας έχει το δικαίωμα να γίνεται δεκτός, υπό ίσους όρους, στις δημόσιες υπηρεσίες της χώρας του. Η λαϊκή θέληση είναι το θεμέλιο της κρατικής εξουσίας. Η θέληση αυτή πρέπει να εκφράζεται με τίμιες εκλογές, οι οποίες πρέπει να διεξάγονται περιοδικά, με καθολική, ίση και μυστική ψηφοφορία, ή με αντίστοιχη διαδικασία που να εξασφαλίζει την ελευθερία της εκλογής.

Άρθρο 22. Κάθε άτομο, ως μέλος του κοινωνικού συνόλου, έχει δικαίωμα κοινωνικής προστασίας. Η κοινωνία, με την εθνική πρωτοβουλία και τη διεθνή συνεργασία, ανάλογα πάντα με την οργάνωση και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε κράτους, έχει χρέος να του εξασφαλίσει την ικανοποίηση των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δικαιωμάτων που είναι απαραίτητα για την αξιοπρέπεια και την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

Άρθρο 23. Καθένας έχει το δικαίωμα να εργάζεται και να επιλέγει ελεύθερα το επάγγελμά του, να έχει δίκαιες και ικανοποιητικές συνθήκες δουλειάς και να προστατεύεται από την ανεργία.

• Όλοι, χωρίς καμία διάκριση, έχουν το δικαίωμα ίσης αμοιβής για ίση εργασία.
• Κάθε εργαζόμενος έχει δικαίωμα δίκαιης και ικανοποιητικής αμοιβής, που να εξασφαλίζει σε αυτόν και την οικογένειά του συνθήκες ζωής αντάξιες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, και η αμοιβή να συμπληρώνεται, αν είναι απαραίτητο, με άλλα μέσα κοινωνικής προστασίας.
• Καθένας έχει το δικαίωµα να ιδρύει µαζί µε άλλους συνδικάτα και να συµµετέχει σε συνδικάτα για την προάσπιση των συµφερόντων του.

Άρθρο 24. Καθένας έχει δικαίωμα στην ανάπαυση και σε ελεύθερο χρόνο, συμπεριλαμβανομένου λογικού περιορισμού του χρόνου εργασίας και σε περιοδικές άδειες με πλήρεις αποδοχές.

Άρθρο 25. Καθένας έχει δικαίωµα σε ένα βιοτικό επίπεδο ικανό να εξασφαλίζει στον ίδιο και στην οικογένειά του υγεία και ευηµερία, συμπεριλαμβανομένης της τροφής, του ρουχισµού, της κατοικίας, της ιατρικής περίθαλψης, και των απαραίτητων κοινωνικών υπηρεσιών. Έχει ακόµα δικαίωµα για ασφάλιση σε περίπτωση ανεργίας, αρρώστιας, αναπηρίας, χηρείας, ασφάλιση στη γεροντική ηλικία, όπως και για όλες τις άλλες περιπτώσεις που στερείται της δυνατότητας αυτοσυντήρησης, εξαιτίας περιστάσεων που δεν υπόκεινται στη θέλησή του.

• Οι μητέρες και τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε ειδική φροντίδα και περίθαλψη. Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα αν γεννήθηκαν εντός ή εκτός γάμου, απολαµβάνουν την ίδια κοινωνική προστασία.

Άρθρο 26. Καθένας έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται δωρεάν, τουλάχιστον στη στοιχειώδη και βασική της βαθµίδα. Η στοιχειώδης εκπαίδευση είναι υποχρεωτική. Η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση θα πρέπει να είναι διαθέσιμες κατά γενικό κανόνα και η πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία πρέπει να είναι ανοιχτή σε όλους, υπό ίσους όρους, ανάλογα µε τις ικανότητές τους.

• Η εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης προσωπικότητας και στην ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Πρέπει να προάγει την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη φιλία ανάµεσα σε όλα τα έθνη και σε όλες τις φυλές και τις θρησκευτικές οµάδες, και να ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των Ηνωµένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης.
• Οι γονείς έχουν, κατά προτεραιότητα, το δικαίωμα να επιλέγουν το είδος της παιδείας που θα δοθεί στα παιδιά τους.

Άρθρο 27. Καθένας έχει το δικαίωμα να συμμετέχει ελεύθερα στην πνευματική ζωή της κοινότητας, να χαίρεται τις καλές τέχνες και να μετέχει στην επιστημονική πρόοδο και στα αγαθά της. Καθένας έχει το δικαίωμα να προστατεύονται τα ηθικά και υλικά συμφέροντά του που απορρέουν από κάθε είδους επιστημονική, λογοτεχνική ή καλλιτεχνική παραγωγή του.

Άρθρο 28. Καθένας έχει το δικαίωµα να ζει σε ένα περιβάλλον όπου επικρατεί µια κοινωνική και διεθνής τάξη, µέσα στην οποία τα δικαιώµατα και οι ελευθερίες που προκηρύσσει η παρούσα Διακήρυξη να µπορούν να πραγµατώνονται σε όλη τους την έκταση.

Άρθρο 29. Το άτομο έχει καθήκοντα απέναντι στην κοινότητα, μέσα στα πλαίσια της οποίας και μόνο είναι δυνατή η ελεύθερη και ολοκληρωμένη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του.

• Κατά την άσκηση των δικαιωμάτων και της απόλαυσης των ελευθεριών του, ο καθένας υπόκειται μόνον σε όσους περιορισμούς ορίζονται από τους νόμους, με αποκλειστικό σκοπό να εξασφαλίζεται η αναγνώριση και ο σεβασμός των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των άλλων, και να ικανοποιούνται οι δίκαιες απαιτήσεις της ηθικής, της δημόσιας τάξης και του γενικού καλού σε μια δημοκρατική κοινωνία.
• Τα δικαιώματα αυτά και οι ελευθερίες δε θα μπορούν, σε καμία περίπτωση, να ασκούνται αντίθετα προς τους σκοπούς και τις αρχές των Ηνωμένων Εθνών.

Άρθρο 30.

Καμιά διάταξη της παρούσας Διακήρυξης δεν µπορεί να ερμηνευθεί ότι παρέχει σε ένα κράτος, σε µια οµάδα ή σε ένα άτομο οποιοδήποτε δικαίωμα να επιδίδεται σε ενέργειες ή να εκτελεί πράξεις που αποβλέπουν στην άρνηση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που εξαγγέλλονται σε αυτήν.