Η Ευρώπη μπροστά σε μία τρομερή χρονιά

του Alain Duhamel (*)

Η πολιτική χρονιά που ξεκινά θα είναι για την Ευρωπαϊκή Ένωση η πιο τρομακτική που έχει αντιμετωπίσει ποτέ. Είναι αλήθεια πως η ιστορία της Ευρώπης δεν ήταν ποτέ ένας δρόμος σπαρμένος με ροδοπέταλα. Η ευρωπαϊκή οικοδόμηση, όλοι το γνωρίζουν, προχώρησε από κρίσεις σε κρίσεις, μέσα από κρίσεις και παρά τις κρίσεις. Αυτή τη φορά, όμως, η συσσώρευση των απειλών φτάνει σε έναν παροξυσμό.

Σε έξι μήνες, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, το Brexit θα αποτελεί πραγματικότητα. Για πρώτη φορά μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης, το 1957, μια χώρα-μέλος επιλέγει να εγκαταλείψει την Ένωση. Αυτό προοιωνίζεται ζοφερές προοπτικές για το Ηνωμένο Βασίλειο (έστω και μόνο λόγω της Ιρλανδίας και της Σκωτίας), αλλά και μια παταγώδη αποτυχία για την Ευρώπη, που θα στερηθεί ένα από τα βασικά της μέλη.

Την ίδια στιγμή, το ζήτημα της μετανάστευσης αποσταθεροποιεί βαθιά όλη τη Γηραιά Ηπειρο. Παντού, ένα μεγάλο μέρος των πληθυσμών αισθάνεται να απειλείται στο ζήτημα της ταυτότητάς του, των κοινωνικών του κατακτήσεων, της δουλειάς του, της στέγης του, της εθνικής ή θρησκευτικής του ταυτότητας. Ιδιαίτερα ευαίσθητα είναι τα λαϊκά στρώματα, που νιώθουν να έχουν εγκαταλειφθεί και θυσιαστεί.

Μπορούμε να συζητάμε για καιρό για το αν πρόκειται για μια αυξανόμενη απειλή, για μια υπερβολή, ακόμη και για ένα φάντασμα. Το βέβαιο είναι ότι αυτή η ενίσχυση της ξενοφοβίας προκαλεί εντάσεις, απορρίψεις, ακόμη και συγκρούσεις. Όπως προκαλεί κι ένα ισχυρό κύμα εθνικισμού και λαϊκισμού. Ποτέ τα τελευταία 90 χρόνια το φαινόμενο αυτό δεν είχε τέτοια ένταση. Δεν πρόκειται πλέον για μια απλή μεταδοτική πολιτική ασθένεια, αλλά για μια πανδημία.

Στο κρίσιμο αυτό πεδίο, η Ευρωπαϊκή Ένωση απέτυχε εντελώς να καθησυχάσει, να προστατεύσει, αλλά και να αντιμετωπίσει το πρόβλημα στην πηγή του, να εκπονήσει δηλαδή ένα σχέδιο Μάρσαλ για να καταπολεμήσει τη φτώχεια και τη βία στην άλλη πλευρά της Μεσογείου. Ξαφνικά, η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Αυστρία, δυστυχώς η Ιταλία, αλλά και η Τσεχική Δημοκρατία, κυβερνώνται από ξενόφοβους και δημαγωγούς λαϊκιστές.

Αλλού, με εξαίρεση την Ιβηρική Χερσόνησο, η λαϊκή δυσαρέσκεια μεγαλώνει και τα λαϊκιστικά κινήματα ενισχύονται. Στη Γαλλία έλαβαν 40% στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών. Σε εννέα μήνες, υπάρχει κίνδυνος η ανανέωση των ευρωπαϊκών θεσμών να σημαδευτεί από μια πανευρωπαϊκή ενίσχυση του λαϊκισμού.

Ο Εμανουέλ Μακρόν ήταν πέρυσι ο πρώτος υποψήφιος για την προεδρία μετά τον Ζισκάρ Ντ’Εστέν που εμφανίστηκε ως υπερασπιστής της Ευρώπης. Από τότε που εξελέγη, πολλαπλασίασε τις πρωτοβουλίες, εκφωνώντας σημαντικούς λόγους στην Αθήνα, στη Σορβόνη, στο Στρασβούργο.

Διατύπωσε πληθώρα προτάσεων (ενίσχυση της ευρωζώνης, διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής άμυνας, επένδυση στις βιομηχανίες αιχμής, προστασία των συλλογικών συνόρων και εναρμόνιση του δικαιώματος του ασύλου). Επισκέφθηκε μέσα σε μισό χρόνο τις μισές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, με τελευταίες την Κοπεγχάγη και το Ελσίνκι. Ο στόχος του είναι να μετατρέψει τις ευρωπαϊκές εκλογές του 2019 σε μια πολιτική αντιπαράθεση μεταξύ προοδευτικών και λαϊκιστών. Θέλει να το κάνει στη Γαλλία, προσπαθεί να το κάνει και σε ευρωπαϊκή κλίμακα.

Μέχρι τώρα, οι προσπάθειές του δεν είχαν μεγάλη ανταπόκριση. Πολλά κράτη έχουν επαινέσει τον δυναμισμό του και τη δημιουργικότητά του, η αλήθεια όμως είναι ότι οι σύμμαχοί του είναι λιγοστοί. Η Αγγελα Μέρκελ είναι αποδυναμωμένη και περπατά όπως πάντα με ρυθμούς σαλιγκαριού. Αν η Ισπανία και η Πορτογαλία διάκεινται θετικά, η ομάδα που ενισχύεται είναι οι εχθρικές χώρες της ανατολικής Ευρώπης μαζί με την Ιταλία, ενώ οι χώρες της βόρειας Ευρώπης και η Ολλανδία διατηρούν τις επιφυλάξεις τους.

Στην Ευρώπη, η σοσιαλδημοκρατία μοιάζει όλο και πιο αδύναμη, οι συντηρητικοί σκληραίνουν τις θέσεις τους, ενώ οι λαϊκισμοί της Δεξιάς, της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς ενισχύονται, συνομιλούν και μερικές φορές ενώνουν τις δυνάμεις τους. Ο Γάλλος πρόεδρος έχει λοιπόν πολλή δουλειά, πολύ περισσότερο που η επιστροφή του στην εθνική πολιτική σκηνή προδιαγράφεται δύσκολη.

Εχει δίκιο να παθιάζεται, οι ευρωπαϊκές του φιλοδοξίες είναι θεμιτές και οι προτάσεις του ενδιαφέρουσες, ιδιαίτερα όταν αποφεύγουν τις αυταπάτες των θεσμικών μεταρρυθμίσεων. Απέναντι στα ρήγματα της Ευρώπης, αγωνίζεται για να εμποδίσει την αποσύνθεση, ακόμη και τη διάλυση της Ευρώπης, και για να υπερασπιστεί τις αξίες της και την εικονική της ισχύ. Στα Ηλύσια Πεδία, όμως, πόσες διαιρέσεις μπορεί να αντέξει;

* Ο Αλέν Ντιαμέλ είναι αρθρογράφος της Libération

Πηγή: Libération / ΑΠΕ ΜΠΕ