Ελλάδα: Δασοπυρόσβεση με χάρτες δεκαετίας του ’80 και αναξιοποίητα κονδύλια

Προβλήματα με αναχρονιστικούς δασικούς χάρτες επικινδυνότητας, αλλά και δυσκολίες στην απορρόφηση των κονδυλίων του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης, διαπιστώνει για την Ελλάδα το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο.

Εξετάζοντας τη χρηματοδότηση των δασικών πυρκαγιών από χρήματα της ΕΕ, το Συνέδριο των Ευρωπαίων Ελεγκτών διαπιστώνει ότι τα χρήματα δεν δαπανώνται πάντοτε κατά τρόπο αποτελεσματικό.

Η έκθεση που δημοσιεύεται σήμερα δεν αφήνει καμία αμφιβολία για τη διαπίστωση αυτή, όπως καταγράφει σε σχετικό ρεπορτάζ για το efsyn.gr η Μαρία Ψαρά. Σύμφωνα με τους Ελεγκτές, τα κεφάλαια που η ΕΕ προορίζει για την αντιμετώπιση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών, δεν δαπανώνται συστηματικά εκεί όπου οι ανάγκες και οι κίνδυνοι επιτάσσουν, ούτε στο πλαίσιο ενός μακρόπνοου σχεδιασμού, αν και αυτό είναι απαραίτητο για την επίτευξη απτών αποτελεσμάτων.

Μια τέτοια προσέγγιση αποκτά ολοένα μεγαλύτερη βαρύτητα, καθώς οι δασικές πυρκαγιές στην Ε.Ε. έχουν αυξηθεί σε συχνότητα και ένταση τα τελευταία χρόνια. Στην Ελλάδα, ήδη οι πρώτες πυρκαγιές ξεκίνησαν με την άνοδο της θερμοκρασίας!

Αν και το ακριβές ύψος των κεφαλαίων της ΕΕ που έχουν πράγματι δαπανηθεί για την καταπολέμηση των δασικών πυρκαγιών παραμένει άγνωστο, ένα είναι βέβαιο: όλο και περισσότερα κονδύλια της ΕΕ, ιδίως στο πλαίσιο του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (Ταμείο Ανάκαμψης), θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τον σκοπό αυτό.

Ο αριθμός και το μέγεθος των δασικών πυρκαγιών έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, αναμφίβολα συνεπεία και της κλιματικής αλλαγής. Το πλήθος των δασικών πυρκαγιών που κατακαίουν εκτάσεις άνω των 30 εκταρίων τριπλασιάστηκε στην ΕΕ μεταξύ των περιόδων 2006-2010 και 2021-2024, φθάνοντας κατά τη δεύτερη περίοδο τα 1 900 εκτάρια σχεδόν ετησίως.

Ως συνέπεια, οι συνολικές πυρόπληκτες εκτάσεις αυξήθηκαν επίσης σημαντικά, υπερβαίνοντας κατά την τελευταία τετραετία τα 5 250 τ.χλμ. κατά μέσο όρο ετησίως. Με άλλα λόγια, σχεδόν μιάμιση Αττική γίνεται στάχτη κάθε χρόνο στην ΕΕ.

Παρωχημένες πληροφορίες, λανθασμένες επιλογές

«Η ενίσχυση των μέτρων πρόληψης των δασικών πυρκαγιών αποτελεί αναμφίβολα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση», δήλωσε ο Νικόλαος Μηλιώνης, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδιος για τον έλεγχο. «Ωστόσο, προκειμένου η στήριξη να μην αποδειχθεί πυροτέχνημα, τα κεφάλαια της E.Ε. πρέπει να δαπανώνται κατά τρόπο ώστε να διασφαλίζονται τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα και η βιωσιμότητά τους.»

Οι ελεγκτές θεωρούν ότι τα έργα που επιλέγονται για χρηματοδότηση από την ΕΕ δεν εστιάζουν πάντα στις περιοχές όπου θα είχαν τον μεγαλύτερο αντίκτυπο. Επιπλέον, το κλιμάκιο ελέγχου διαπίστωσε ότι ορισμένα από τα χρηματοδοτούμενα μέτρα βασίζονταν σε παρωχημένες πληροφορίες.

Στην Ελλάδα, όπου το 2023 κάηκε έκταση τριπλάσια του συνήθους μέσου όρου της περιόδου 2006-2022, ο ισχύων κατάλογος των περιοχών που κινδυνεύουν από δασικές πυρκαγιές καταρτίστηκε πριν από περισσότερα από 45 χρόνια!

Συνολικά, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν πράγματι χάρη στην ενωσιακή χρηματοδότηση για την καταπολέμηση του φαινομένου των δασικών πυρκαγιών στην Ευρώπη.

Ωστόσο, αυτό δεν οφείλεται μόνο στην έλλειψη στοιχείων, στην ασυνέπεια των δεικτών ή στην ανεπάρκεια της παρακολούθησης. Οφείλεται επίσης στο γεγονός ότι η βιωσιμότητα των χρηματοδοτούμενων δράσεων δεν διασφαλίζεται συστηματικά, ιδίως στις περιπτώσεις που τα χρήματα προέρχονται από το Ταμείο Ανάκαμψης. Μολονότι το Ταμείο έφερε σημαντική πρόσθετη εφάπαξ χρηματοδότηση και μάλιστα 470 εκατ. ευρώ, δηλαδή αρκετά χρήματα στην Ελλάδα για εργασίες πρόληψης, η μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα των σχετικών προληπτικών μέτρων στις χώρες αυτές δεν διασφαλίζεται ούτε με ενωσιακά ούτε με εθνικά κονδύλια. Συνεπώς, το ΕΕΣ συμπεραίνει ότι η ευεργετική επίδραση των ενωσιακών μέτρων στον τομέα της πρόληψης θα μπορούσε να μη διαρκεί πάνω από μία τριετία ή τετραετία.

Μερίδα του λέοντος από το Ταμείο Ανάκαμψης γιατί… τελειώνει γρήγορα

Τα κράτη μέλη έλαβαν σημαντική πρόσθετη εφάπαξ χρηματοδότηση στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης. Στην Ελλάδα, οι εργασίες πρόληψης, όπως ο καθαρισμός δασών, η συντήρηση δασικών οδών και υφιστάμενων αντιπυρικών ζωνών και η δημιουργία μικτών αντιπυρικών ζωνών, αναμένεται να καλύψουν περισσότερα από 100 000 εκτάρια (470 εκατομμύρια ευρώ).

Τρία από τα τέσσερα κράτη μέλη που αποτέλεσαν μέρος της έρευνας των Ελεγκτών (Πορτογαλία, Ισπανία και Ελλάδα) συμπεριέλαβαν στα Σχέδιά τους για το Ταμείο Ανάκαμψης μέτρα σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές. Ειδικότερα, η Ελλάδα έχει δεσμεύσει σημαντικά ποσά για μέτρα σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές: 837 εκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τα ΣΑΑ ως είχαν στο τέλος του 2024 μετά τις τελευταίες αναθεωρήσεις τους.

Στην περίπτωση της Ελλάδας και της Πορτογαλίας, η πρόσθετη εφάπαξ χρηματοδότηση από το Ταμείο είναι σημαντική σε σύγκριση με τη συνολική χρηματοδότηση από τα τακτικά χρηματοδοτικά μέσα [ Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ), Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και Ταμείο Συνοχής] κατά την περίοδο 2014-2020.

Όσον αφορά την Ελλάδα, το μερίδιο από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο είναι χαμηλό, καθώς οι πρώτες πληρωμές πραγματοποιήθηκαν μόλις το 2020 και, τον Μάιο του 2024, είχε καταβληθεί κάτι λιγότερο από το 10 % των προγραμματισμένων κονδυλίων. Οι ελληνικές αρχές απέδωσαν τα χαμηλά ποσοστά απορρόφησης κονδυλίων του ΕΓΤΑΑ εν μέρει στη χρηματοδότηση από το Ταμείο και εν μέρει στην ανεπαρκή στελέχωση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, στις δυσκολίες στη χρήση των πλατφορμών για τα έργα του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης και στη μη εξοικείωση των Δασικών Υπηρεσιών με τις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων.

«Διαπιστώσαμε ακόμη ότι το ελληνικό Σχέδιο για το Ταμείο Ανάκαμψης είχε αναθεωρηθεί σημαντικά, ώστε να αντικατοπτρίζει τις επανεξετασθείσες προτεραιότητες και τις πρακτικές δυσκολίες υλοποίησης. Κατά την αναθεώρηση του σχεδίου της το 2023, η Ελλάδα τροποποίησε και αύξησε τα κονδύλια για δράσεις πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Ως αποτέλεσμα της μεταβολής αυτής μεταξύ της αρχικής και των αναθεωρημένων εκδόσεων του Σχεδίου, τα κονδύλια για δασοκομικές εργασίες υπό τη διαχείριση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας υπερδιπλασιάστηκαν. Ενώ τα κονδύλια για δράσεις αναδάσωσης μειώθηκαν στο ένα τέταρτο, προβλέφθηκε νέος προϋπολογισμός για μέτρα πρόληψης, ύψους 470 εκατομμυρίων ευρώ», σημειώνεται στην έκθεση.

Η Ελλάδα χρηματοδοτεί στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης ένα έργο επιδεικτικής αναδάσωσης σε έκταση πέντε εκταρίων, το οποίο υποστηρίζεται από τεχνολογία που αναμένεται να συμβάλει στον προσδιορισμό του βέλτιστου χρονοδιαγράμματος για το πότισμα κατά τα πρώτα έτη μετά τη φύτευση. Στόχος είναι η αύξηση του ποσοστού επιτυχίας της αναδάσωσης. Κατά τον χρόνο της επίσκεψής μας, η φύτευση είχε ολοκληρωθεί, αλλά το σχετικό σύστημα δεν αναμενόταν να είναι έτοιμο πριν από το τέλος του 2025.

Χάρτες από το 1980

Η εκτίμηση κινδύνου δασικών πυρκαγιών είναι θεμελιώδους σημασίας για την εκπόνηση σχεδίων πρόληψης, διαχείρισης και ετοιμότητας, καθώς και για τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με τη χρηματοδότηση. Στο παρελθόν, οι ενωσιακοί κανόνες για τη στήριξη από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης προέβλεπαν ότι επιλέξιμες για στήριξη που να αφορά την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών ήταν μόνον οι δασικές περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως υψηλού ή μέσου κινδύνου πυρκαγιάς, σύμφωνα με τα σχέδια δασοπροστασίας των κρατών μελών.

Η Επιτροπή κατάργησε την απαίτηση αυτή για την περίοδο 2023-2027. Εντούτοις, ορισμένα κράτη μέλη, όπως η Ισπανία και η Ελλάδα, εξακολουθούν να εφαρμόζουν αυτό το κριτήριο επιλεξιμότητας για τη στόχευση της στήριξης. Επιπλέον, η απαίτηση αυτή χρησιμοποιείται συχνά ως κριτήριο επιλογής.

«Από την ανάλυση της διαδικασίας επιλογής των 62 έργων του δείγματός μας, παρατηρήσαμε ότι ο κίνδυνος πυρκαγιάς χρησιμοποιείτο τακτικά ως κριτήριο επιλεξιμότητας ή επιλογής», αναφέρουν οι Ελεκγτές.

«Στην Ελλάδα, οι ευαίσθητες σε δασικές πυρκαγιές περιοχές της χώρας καθορίζονται στο προεδρικό διάταγμα 575/1980. Οι ελληνικές αρχές δεν είχαν επικαιροποιήσει τον χάρτη από το 1980 και εξακολουθούσαν να τον χρησιμοποιούν για τον προσδιορισμό μέτρων διαχείρισης του κινδύνου δασικών πυρκαγιών. Τον Δεκέμβριο του 2024, βρίσκονταν σε εξέλιξη εργασίες των ελληνικών αρχών για την επικαιροποίηση του διατάγματος».

Στην Ελλάδα, ένα από τα έργα του δείγματος των Ελεγκτών υλοποιήθηκε σε περιοχή που το 1980 δεν είχε χαρακτηριστεί ως ευαίσθητη σε δασικές πυρκαγιές. Ως αποτέλεσμα, η τοπική δασική υπηρεσία χρειάστηκε να παράσχει πρόσθετη αιτιολόγηση για τα προτεινόμενα μέτρα, παρόλο που η επιτροπή διαχείρισης δασών στην έκθεσή της του 2019 την είχε χαρακτηρίσει εξαιρετικά επιρρεπή σε πυρκαγιά.