Μία αναδρομή στην ιστορία της ψυχιατρικής περίθαλψης στην πόλη

Τραγικές ανθρώπινες ιστορίες τρέλας και εξορκισμών μαρτυρούν οι σιδερένιοι χαλκάδες που ακόμη και σήμερα μπορεί να δει και να ψηλαφίσει κανείς στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, στην οδό Φιλικής Εταιρείας, στη Θεσσαλονίκη. Ήταν οι χαλκάδες, όπου μέχρι το «γύρισμα» του 1900 έδεναν με αλυσίδες τους ψυχοπαθείς και τους υπέβαλαν σε εξορκισμούς, διότι, σύμφωνα με τη «μοναστηριακή ψυχιατρική», η ψυχική νόσος αποδιδόταν σε δαιμόνια, από τα οποία μόνο με τους εξορκισμούς και την επέμβαση του Θεού μπορούσε κανείς να λυτρωθεί. Από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου ξεκινά η αναδρομή στην ιστορία της ψυχιατρικής περίθαλψης στη Θεσσαλονίκη για να καταλήξει στο σημερινό Ψυχιατρικό Νοσοκομείο, μέσα από μία παρουσίαση που θα κάνει ο ψυχίατρος Δημήτρης Σεβρής, στο πλαίσιο της εκδήλωσης για τον εορτασμό των 100 χρόνων λειτουργίας του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης (ΨΝΘ), που διοργανώνεται με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (Αμφιθέατρο του κτιρίου Διοίκησης ΨΝΘ, Λαγκαδά 196, Σταυρούπολη, στις 18:30). Περισσότερες από 100 φωτογραφίες που θα παρουσιάσει και θα σχολιάσει ο κ. Σεβρής αποτελούν τους μάρτυρες αλλά και τις ψηφίδες που συνθέτουν την ιστορία της ψυχιατρικής περίθαλψης στη Θεσσαλονίκη κατά τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα.

«Μέχρι το 1900 οι ψυχοπαθείς, ουσιαστικά, εγκαταλείπονταν στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου, δίπλα στην οποία υπήρχε ένα μικρό πρόσκτισμα, όπου τους δένανε στους χαλκάδες με σιδερένιες αλυσίδες για να υποστούν τους εξορκισμούς και όλα αυτά που θεωρούσαν ότι θεραπεύουν από την ψυχική νόσο. Οι συνθήκες πρέπει να ήταν τραγικές. Περιγράφονται πολύ ωραία με λογοτεχνική-ιστορική γραφή στο βιβλίο “Η Ανατροπή” του Νίκου Θέμελη» αναφέρει, μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο κ. Σεβρής.

Η ιστορία της ψυχιατρικής περίθαλψης «μεταφέρεται» μετά το «γύρισμα» του 1900 στο τέρμα της οδού Αφροδίτης, κοντά στον σιδηροδρομικό σταθμό, στην τότε συνοικία Χιρς, όπου λειτουργεί το Άσυλο Φρενοβλαβών.

«Στην οδό Αφροδίτης υπήρχε ένα οίκημα, όπου στεγαζόταν το Άσυλο Φρενοβλαβών. Η πληροφόρηση είναι ότι ήταν στο τέρμα της οδού Αφροδίτης, προς τη μεριά του σταθμού, σε ένα οίκημα διώροφο κατά μία πληροφορία ή τριώροφο κατ’ άλλη. Η περιοχή εκείνη παλιά ονομαζόταν συνοικία Χιρς. Εκεί, κοντά στον παλιό σταθμό υπήρχε μία άλλη εγκατάσταση για φρενοβλαβείς που ήταν Εβραίοι. Η Ισραηλιτική Κοινότητα είχε ένα άσυλο φρενοβλαβών στη σημερινή οδό Σταύρου Βουτυρά, το οποίο υποστήριζε οικονομικά ένας πλούσιος Εβραίος εποχής, ο Αλμπέρ Μενασέ» προσθέτει ο κ. Σεβρής.

Το 1917 είναι μία χρονιά που σημαδεύει την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Η μεγάλη πυρκαγιά καίει πάνω από το ένα τρίτο της πόλης και βυθίζει στη φτώχεια και τη δυστυχία χιλιάδες κατοίκους της. Την ίδια χρονιά καταχωρείται η πρώτη εισαγωγή στο πολυκαιρισμένο και κιτρινισμένο από τα χρόνια στο μητρώο ασθενών. Η δυστυχία των «φρενοβλαβών» της εποχής αποτυπώνεται σε λίγες γραμμές τόσο στο μητρώο των ασθενών, όσο και στα πρακτικά συνεδρίασης του δημοτικού συμβουλίου:

«Ειρήνη Π., 27 ετών, ημερομηνία εισαγωγής 17 Σεπτεμβρίου 1917, διάγνωση: Πρωτόγονος άνοα-κατατονική μορφή, έξοδος: 22 Μαΐου 1932, έκβαση: Θάνατος, αιτία θανάτου: Πνευμονία».

«Ο κ. δήμαρχος λέγει ότι επισκεφθείς μετ’ ιατρών των συμμαχικών στρατευμάτων το εν τη πόλει μας υφιστάμενον άσυλον φρενοπαθών εύρε τούτο εις αθλιεστάτην κατάστασιν και ησθάνθη εντροπήν διότι πόλις ως η Θεσσαλονίκη έχει φιλανθρωπικόν ίδρυμα του είδους τούτου εις τοιαύτην ευρισκόμενο κατάστασιν» (πρακτικά συνεδρίασης δημοτικού συμβουλίου Θεσσαλονίκης, 30 Οκτωβρίου 1917).

Η ιστορία συνεχίζεται στο Λεμπέτ, στις εγκαταστάσεις όπου είχαν στρατοπεδεύσει κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο τα συμμαχικά στρατεύματα και τις οποίες εγκατέλειψαν φεύγοντας. Το άσυλο, το Λεμπέτ, είναι συνώνυμο της τρέλας, όπως ακόμη το θυμούνται οι παλιοί Θεσσαλονικείς.

«Είναι οι πρώτες εγκαταστάσεις που φιλοξενούν τους ψυχιατρικούς ασθενείς. Ανάμεσα σε αυτούς επαίτες, άνθρωποι με νοητική υστέρηση, πόρνες, αλήτες, περιθωριακά στοιχεία, πυροπαθείς, πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ένα συνονθύλευμα δυστυχισμένων ανθρώπων» τονίζει ο κ. Σεβρής.

«Από κει και πέρα αρχίζει μία πορεία βελτίωσης των συνθηκών, που ωστόσο παραμένουν ασυλικές μέχρι που στη δεκαετία του ’80, που δρομολογείται η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, στη διάρκεια της οποίας τα χρόνια που πέρασαν μέχρι σήμερα αλλάζει το ασυλικό πρόσωπο του Νοσοκομείου. Η αναδρομή τελειώνει με την παρουσίαση του σύγχρονου προσώπου του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου, που είναι ένα πρόσωπο, το οποίο αντί για σκοτάδι, για πόνο και για δυστυχία που υπήρχε στο παρελθόν, έχει φως, χρώμα, χαμόγελο και αισιοδοξία» καταλήγει ο κ. Σεβρής.

Σημειώνεται, ότι υπάρχει η σκέψη, οι φωτογραφίες που θα παρουσιαστούν στην εκδήλωση μαζί με τον σχολιασμό και στοιχεία από την ιστορική έρευνα που έχει κάνει ο κ. Σεβρής, σε συνεργασία με τον συνάδελφό του Δημήτρη Καλούδη, να εκδοθούν σε ένα λεύκωμα ή βιβλίο, προκειμένου να αποτελέσει μία συμβολή στην ιστορία του ΨΝΘ.

Μετά την παρουσίαση του κ. Σεβρή, θα παραγματοποιούν τιμής ένεκεν βραβεύσεις της αναγνώρισης και της προσφοράς τέως υπαλλήλων του Νοσοκομείου, οι οποίοι, μέσα από τις θέσεις-κλειδιά που κατείχαν, έβαλαν το δικό τους λιθαράκι στη μετεξέλιξη του Νοσοκομείου. Επίσης, θα τιμηθούν αντιπροσωπευτικά ασθενείς, από τους παλιότερα νοσηλευόμενους στο ΨΝΘ. Παράλληλα, κατά μήκος του περιστυλίου του κτιρίου Διοίκησης, θα εκτεθεί αρχειακό φωτογραφικό υλικό και έργα τέχνης ασθενών. Τέλος, την εκδήλωση θα πλαισιώσει το μουσικό συγκρότημα «Εμείς & Εσείς», το οποίο αποτελείται από επανενταγμένους ασθενείς του Νοσοκομείου.

Πηγή: ΑΠΕ, Αγγέλα Φωτοπούλου