Ο πρώτος άγνωστος εμφύλιος της Ελληνικής Επανάστασης
Και όμως λόγω έντονων διαφωνιών μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών, η εξέγερση λίγο έλειψε να καταπνίγει και η Ελλάδα να μην είχε τη μορφή που γνωρίζουμε σήμερα
Η λέξη εμφύλιος στην ελληνική ιστορία δεν είναι μια άγνωστη λέξη. Αντίθετα, ήταν ένα συχνό φαινόμενο στον ελλαδικό χώρο με πολλές συγκρούσεις.
Αν ξετυλίξει κανείς το νήμα από τα αρχαία ελληνικά χρόνια όπου υπήρχαν οι πόλεις-κράτη, οι πολεμικές διενέξεις ήταν εξαιρετικά συχνές για την προσπάθεια επιβολής των “θέλω” τους. Ακόμα πιο γνωστή και πρόσφατη είναι η εμφύλια διαμάχη αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από το 1946 έως το 1949. Υπήρχαν και έντονες αντιμαχίες όπως αυτή του Βενιζέλου με τον Κωνσταντίνο τον Α’.
Λίγοι όμως γνωρίζουν πως ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα που θα έπαιρνε τον σχηματισμό που τη γνωρίζουμε σήμερα σαν κρατική υπόσταση, συνέβη κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, ο οποίος λίγο έλειψε να καταστρέψει ό,τι με κόπο είχε χτιστεί έναντι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήταν 9 Μαρτίου του 1824, όταν άρχισε ο πρώτος εμφύλιος πόλεμος που χωρίστηκε σε 2 μέρη.
Α’ Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος
Οι αναταραχές πολιτικών εναντίον στρατιωτικών, που ήταν εμφανείς από την αρχή της Ελληνικής Επανάστασης, επιδείνωσαν την κατάστασή κατά τη διάρκεια και μετά την ολοκλήρωση της Β’ Εθνοσυνέλευσης στο Άστρος που έλαβε χρόνο στις 18 Απριλίου 1823. Η πολιτική αναταραχή εξελίχθηκε σε εμφύλιο πόλεμο το 1824. Οι δύο πλευρές που διαφωνούσαν περιλάμβαναν, από τη μία πλευρά, τους σημαντικότερους στρατιωτικούς της Πελοποννήσου με επικεφαλής τον Κολοκοτρώνη ως “Αντικυβερνητικούς” και από την άλλη, αξιόλογους πολιτικούς της Πελοποννήσου και αρκετούς νησιώτες ως “Κυβερνητικούς”. Ο Ιωάννης Κωλέττης εκπροσώπησε το στοιχείο της Στερεάς Ελλάδας, το οποίο δεν είχε ενεργό ρόλο σε αυτήν τη χρονική περίοδο ακόμα. Η Πελοπόννησος ήταν το κέντρο των πραγμάτων.
Η αφορμή για να ξεκινήσουν όλα ήταν η απόλυση του τότε υπουργού Δημητρίου Περούκα από τον νέο πρόεδρο της Βουλής, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Η κατηγορία ήταν υπέρβαση καθηκόντων. Οι στρατιωτικοί, υπερασπιζόμενοι το Εκτελεστικό (την κυβέρνηση δηλαδή), διέλυσαν τη Βουλή, κατηγορώντας την ότι δεν είχε δράσει νόμιμα στην υπόθεση του υπουργού.
Στα τέλη του 1823, το Βουλευτικό μεταφέρθηκε στο Κρανίδι της ανατολικής Πελοποννήσου, προκειμένου να είναι πιο κοντά στα νησιά που το υποστήριζαν θερμά. Από εκεί, ανακοίνωσε την κατάργηση ως παράνομη του Εκτελεστικού, και τη δημιουργία νέου, με επικεφαλής τον Γεώργιο Κουντουριώτη, και εξέχοντα τους Ιωάννη Κωλέττη και Ανδρέα Ζαΐμη. Έτσι, δημιουργήθηκαν δύο πόλοι εξουσίας, με το ένα να έχει έδρα το Κρανίδι και το άλλο την Τριπολιτσά των “Αντικυβερνητικών”.
Οι στρατιωτικοί κατηγορούσαν τους πολιτικούς ότι επιδιώκουν να παραδώσουν την Ελλάδα στους Άγγλους, ενώ οι “Κυβερνητικοί” εξέφραζαν τους φόβους τους για τις αυταρχικές τάσεις των στρατιωτικών, οι οποίοι αποτελούσαν τη ραχοκοκκαλιά των “Αντικυβερνητικών”. Η πλειονότητα τείνει με τους “Κυβερνητικούς”, που είχαν τη δύναμη και τον πλούτο. Ένωσαν νησιώτες εφοπλιστές και κεφαλαιούχους, τους περισσότερους οπλαρχηγούς από τη Ρούμελη, το μεγαλύτερο μέρος των Πελοποννησίων γαιοκτημόνων και τους Έλληνες του εξωτερικού. Ο Κολοκοτρώνης μπορεί να ήταν ο κινητήριος μοχλός των “Αντικυβερνητικών”, αλλά οι δυνάμεις που τον υποστήριζαν ήταν λίγες.
Ένα από τα σημαντικά χαρτιά στα χέρια της κυβέρνησης του Κρανιδίου ήταν το πρώτο δάνειο της “ανεξαρτησίας” από τους Άγγλους, το οποίο είχε παρθεί για τις πολεμικές ανάγκες της χώρας, αλλά δυστυχώς κατασπαταλήθηκε στην εμφύλια διαμάχη. Αν και η παράταξη του Κολοκοτρώνη προσπάθησε να το αποτρέψει, αντιλαμβανόμενη την αναπόφευκτη κατάληξή του, τελικά δεν τα κατάφερε. Υπήρξαν έντονες αντιμαχίες κυρίως σε πολιτικό σκέλος και λιγότερο σε στρατιωτικό. Όμως ο Κολοκοτρώνης έβαλε “νερό στο κρασί του” και με συμφιλιώθηκε με την πλευρά Κουντουριώτη. Μετά από συζητήσεις, επιτεύχθηκε συμφωνία για την άμεση λήξη των εχθροπραξιών στις 22 Μαΐου 1824. Ο Κολοκοτρώνης αναγνώρισε την κυβέρνηση Κουντουριώτη, ενώ εκείνη παραχώρησε αμνηστία.
Β’ Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος
Σχεδόν αμέσως μετά, η πλευρά του Κουντουριώτη βρέθηκε αντιμέτωπη με δυσκολίες λόγω του δανείου. Οι Πελοποννήσιοι αντιλήφθηκαν ότι είχαν δώσει δύναμη στους νησιώτες. Έτσι οι ισορροπίες αλλάζουν εκ νέου. Οι νησιώτες συνεργάστηκαν με αυτούς από τη Ρούμελη και απομάκρυναν τους Πελοποννήσιους προκρίτους. Εν τέλη, εκείνοι αποχώρησαν από την κυβέρνηση το καλοκαίρι του 1824. Πλέον όμως η σύγκρουση από πολιτική έγινε και στρατιωτική.
Το casus belli για τον B’ εμφύλιο πόλεμο δόθηκε με την αρνητική απάντηση των κατοίκων της Τριφυλλίας να αποδώσουν φόρους στους Κυβερνητικούς. Τα κυβερνητικά στρατεύματά που στάλθηκαν για να επιβάλλουν τη θέληση Κουντουριώτη, υπό τον Παπαφλέσσα, ηττήθηκαν και οι συγκρούσεις μεγάλωσαν. Χρησιμοποιώντας τα χρήματα του ξένου δανείου, ο Κουντουριώτης έστρεψε Ρούμελη και Μοριά σαν αντιπάλους. Αποτέλεσμα αυτού να σκοτωθεί ο γιος του Κολοκοτρώνη, Πάνος, στις 13 Νοεμβρίου 1824. Ο Γέρος του Μοριά, αποκαρδιωμένος από τον χαμό του γιου του, αποσύρθηκε στη Βυτίνα και μετάνιωσε βαθύτατα για τον εμφύλιο πόλεμο που έλαβε μέρος του.
Ο Κουντουριώτης, χρησιμοποιώντας τα χρήματα του δανείου, εξαγόραζε στρατό. Με αυτόν τον τρόπο, αποδυνάμωνε σταδιακά τους αντιπάλους του, τους Πελοποννήσιους. Με στρατιωτικούς ηγέτες τους Γκούρα και Καραϊσκάκη, προκάλεσαν τεράστιες καταστροφές, ιδιαίτερα στην Αχαΐα. Ο οπλαρχηγός Δημήτριος Πλαπούτας, ωσάν ουδέτερος, πρότεινε να βοηθήσει για τον τερματισμό του εμφυλίου, διότι η συνεργασία Σουλτάνου και Μωχάμετ Άλι. ο αυτόνομος πασάς της Αιγύπτου, απειλούσαν την Επανάσταση.
Ο Κολοκοτρώνης μεταφέρθηκε άμεσα στο Ναύπλιο ως ενωτική συμπεριφορά και για να βοηθήσει την επανάσταση. Είχε λάβει διαβεβαιώσεις ότι θα είχε η δικιά του πλευρά ευγενική χορήγηση αμνηστίας. Ωστόσο, ο Κουντουριώτης δεν το τήρησε και μαζί με τον Κολοκοτρώνη συνελήφθησαν και άλλοι συνεργάτες και τους φυλάκισαν στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα. Την ίδια εποχή ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, νομίζοντας ότι θα του δοθεί αμνηστία, παραδίνεται στις αρχές, μεταφέρεται στην Αθήνα και φυλακίζεται στην Ακρόπολη. Εκεί αφού βασανίστηκε απάνθρωπα, στραγγαλίστηκε και ρίχτηκε από την Ακρόπολη στις 5 Ιουνίου 1825 μετά τα μεσάνυχτα. Στον λαό διαδόθηκε τότε ότι πήγε να δραπετεύσει, αλλά το σχοινί που χρησιμοποίησε κόπηκε και έτσι έπεσε από την Ακρόπολη και τσακίστηκε. Υπεύθυνος για τον θάνατό του ήταν το άλλοτε πρωτοπαλίκαρό του, ο Γκούρας.
Ο Κολοκοτρώνης βγήκε ζωντανός από αυτήν την εμπειρία. Αφέθηκε δε ελεύθερος σε μια κατάσταση που όλοι είχαν καταλάβει τον κίνδυνο που απείλησε την επανάσταση. Ο Ιμπραήμ Πασάς είχε καταλάβει τη μισή Πελοπόννησο και ο Κιουταχής πολιορκούσε το Μεσολόγγι. Η ευφυΐα και εμπειρία στις μάχες του Γέρου του Μοριά ήταν επιβεβλημένη να γυρίσει στην Επανάσταση..
