Σαν σήμερα: Ο Βενιζέλος παραιτείται, ο «Εθνικός Διχασμός» γεννιέται

Την 21^η Φεβρουαρίου αρχίζει αναμφίβολα μια από τις πιο δύσκολες εποχές που βίωσε η Ελλάδα ως κράτος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος παραιτείται για πρώτη φορά από την πρωθυπουργία και ο «Εθνικός Διχασμός» ξεκινά βάζοντας τη χώρα στη «δίνη του κυκλώνα» για καιρό και όταν βγήκε από αυτόν ήταν αρκετά διασπασμένη και το μίσος περίσσευε.

Ξεκίνησε με την παραίτηση του Έλληνα τότε πρωθυπουργού μετά από εντονότατες διαφωνίες με τον βασιλιά περί συμμετοχής ή όχι της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και με ποια πλευρά να σταθεί και τελείωσε με τη φυγή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ τον Ιούνιο του 1917.

Τι έχει συμβεί νωρίτερα

Οι εντάσεις στα Βαλκάνια κορυφώθηκαν στις 28 Ιουνίου του 1914 μετά τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου-Φερδινάνδου, του Αυστροουγγρικού κληρονόμου, από τον Σερβοβόσνιο Γκαβρίλο Πρίντσιπ, ενώ μόλις έχουν συμβεί τα δυο προηγούμενα συναπτά έτη οι Βαλκανικοί Πόλεμοι.

Τα 2 μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα χωρίζονται στις δυνάμεις της Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, τη Γαλλία και τη Ρωσία κ.α.) όπως και τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, την Αυστροουγγαρία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία κ.α.).

Ποιοι πρωταγωνιστούν στον εθνικό διχασμό;

Τα δυο πρόσωπα που χαράζουν την τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας είναι ο βασιλιάς Κωνσταντίνος από την οικογένεια Γλίξμπουργκ που από τον Μάρτιο του 1913 έχει αναλάβει τον θρόνο εξαιτίας της δολοφονίας του πατέρα του. Πρωθυπουργός είναι ο πολιτικός από την Κρήτη, Ελευθέριος Βενιζέλος, μετά τη νίκη του στις εκλογές του Μάρτη του 1912.

Με την έναρξη του πολέμου η θέση του βασιλιά είναι σαφής, αυστηρή ουδετερότητα. Ο λόγος ήταν ξεκάθαρος: έτρεφε έντονα φιλογερμανικά συναισθήματα, ήταν μιλιταριστής στα γερμανικά πρότυπα και «έβλεπε» νίκη των Κεντρικών Δυνάμεων. Όμως στα σχέδια του υπήρχε το εμπόδιο ότι η Γερμανία ήδη είχε συνάψει συμμαχία με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Έτσι με τη στήριξη του δικού του Γενικού Επιτελείου Στρατού διατυμπάνισε περί αυστηρής ουδετερότητας.

Από την άλλη ο Βενιζέλος ζήτησε ξεκάθαρα τη σύμπραξη της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ. Όπως χαρακτηριστικά διατύπωνε στους πολιτικούς του λόγους «η Ελλάδα είναι μια χώρα ναυτική, άρα πρέπει να πάμε με την Αγγλία». Θεωρούσε πως η Αντάντ θα κέρδιζε σίγουρα τον πόλεμο και αν η Ελλάδα λάμβανε εγκαίρως θέση στον πόλεμο η Αντάντ θα μοίραζε στην Ελλάδα εδάφη από την υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία και θα λάμβανε γενικότερα την «εύνοια» των Συμμάχων. Θεωρούσε τη συμμέτοχη της Ελλάδας στο πόλεμο ως την απέλπιδα προσπάθεια η Ελλάδα να εκπληρώσει το όραμα της «Μεγάλης Ιδέας». Οι απόψεις του έβρισκαν σύμφωνο το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής αστικής τάξης και γενικότερα υπήρχε η σκέψη ότι η προσάρτηση νέων εδαφών (είχε προηγηθεί επέκταση των συνόρων από τους βαλκανικούς πολέμους) θα ανθίσει περαιτέρω την οικονομία.

Βλέποντας όλα αυτά ο Βενιζέλος αποφασίζει να παραιτηθεί από πρωθυπουργός καθώς η θέση του δεν «περνούσε» από τα Ανάκτορα παρά μόνο άκουγε την λέξη ουδετερότητα. Λίγες μέρες μετά την παραίτηση του Βενιζέλου την 21^η του πρώτη του Φλεβάρη σχηματίζεται κυβέρνηση από τον αντιβενιζελικό Δημήτρη Γούναρη και προκηρύσσονται εκλογές. Παρά του ότι όλα τα κόμματα της τότε Βουής συνασπιστήκαν εναντίον του κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Βενιζέλος θριάμβευσε στις κάλπες αλλά η εξουσία άργησε να παραδοθεί στα χέρια κατά 3 μήνες, το οποίο θεώρησε αποκλειστικά ευθύνη του βασιλιά καταγγέλλοντας τον για ψεύτικες αρρώστιες.

Όμως ούτε με τη νέα νίκη του κόμματος των Φιλελευθέρων πείθεται ο Κωνσταντίνος ο Α’, ο Βενιζέλος ξαναπαραιτείται δηλώνοντας πως δε θα συμμετάσχει στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση. Ταυτόχρονα οι Σύμμαχοι αποβιβάζονται στη Θεσσαλονίκη για να πιέσουν την Ελλάδα να λάβει μέρος μαζί της στο πόλεμο.

Κίνημα Εθνικής Αμύνης – Τι συνέβη στη συνέχεια

Το 1916 το σκηνικό πολώνεται με τις συγκρούσεις και αντιμαχίες βασιλικών και βενιζελικών να οξύνονται. Η απώλεια δε του φρούριου Ρούπελ προκαλεί ακόμα εντονότερες διαφωνίες μέσα στον λαό και άκρατος φανατισμός επικρατεί παντού. Στις 15 Αυγούστου μιλώντας σε 50.000 οπαδούς του στην Αθήνα, ο Κρητικός ηγέτης καταδικάζει το βασιλιά Κωνσταντίνο ως μικροπολιτικό, πλανηθέντα υπό των στρατιωτικών του συμβούλων κομματάρχη. Δυο ημέρες αργότερα διοργανώνεται συλλαλητήριο κατά της ρητορικής Βενιζέλου.

Ένα μήνα αργότερα όμως αλλάζει το ρου της ιστορίας της χώρας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, μαζί με τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, το στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή και συνεργάτες τους, καλούν σε ένοπλο συλλαλητήριο που έγινε στα Χανιά της Κρήτης κάλεσε τον ελληνικό λαό και το στρατό σε ένα «νέο μακεδονικό αγώνα», αφού οι «ταπεινώσεις κι οι εξευτελισμοί της Ελλάδας είχαν σκορπίσει παντού θλίψη».

Οι δυο στρατιωτικοί με τον Κρητικό πρώην πρωθυπουργό πλέον ως Τριανδρία είναι επικεφαλής των αντιβασιλικών. Με την προκήρυξη που εκδίδεται στα Χανιά κι εγκρίνεται ήδη από τις βενιζελικές περιοχές της χώρας (Κρήτη, Χίος, Λέσβος, Σάμος) και με τη μετάβαση στη Θεσσαλονίκη της Τριανδρίας σχηματίζεται επαναστατική κυβέρνηση για να κηρυχθεί ο πόλεμος στο πλευρό της Αντάντ και κατά των Αυστρογερμανών και Βουλγάρων και επισημοποιείται οριστικά και ο «Διχασμός».

Στην συνέχεια εκτυλίσσονται τα «Νοεμβριανά», με δεκάδες νεκρούς εκατέρωθεν από την επίθεση του ναυτικού της Αντάντ στην Αθήνα και το επακόλουθο κύμα τρομοκρατίας προς τους εναπομείναντες βενιζελικούς. Επικρατεί χάος και η χρήση βίας είναι καθημερινό φαινόμενο. Η χώρα είναι σαν να ζει εμφύλιο πόλεμο. Μάλιστα γίνεται και δημόσιος αφορισμός του Βενιζέλου. Επικεφαλής της τελετής έχει τεθεί ο μητροπολίτης Αθηνών, Θεόκλητος. Η Ελλάδα βρίσκεται στα πρόθυρα λιμού καθώς τα συμμαχικά πλοία έχουν αποκλείσει την πλειονότητα των λιμανιών της χώρας και τα τρόφιμα είναι ελάχιστα πλέον.

Η εξέλιξη των γεγονότων μοιάζει αναπόφευκτη. Στις 13 Ιουνίου ο «Εθνικός Διχασμός» μοιάζει να τελειώνει. Ο Γάλλος Κάρολος Ζοννάρ (ύπατος αρμοστής της «Αντάντ») ζητά από την κυβέρνηση Ζαΐμη να παραιτηθεί ο βασιλιάς από τον θρόνο. Ο Κωνσταντίνος συγκάλεσε το Συμβούλιο του Στέμματος και παρά τις όποιες σθεναρές αντιρρήσεις του, αναγκάζεται να παραιτηθεί και αφήνει το θρόνο στο δευτερότοκο γιο του, Αλέξανδρο, αφού ο πρωτότοκος Γεώργιος έχει λάβει γερμανική παιδεία.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, νικητής πλέον καταφθάνει στις 13 Ιουνίου στην Αθήνα, ενώ ο έκπτωτος Κωνσταντίνος φεύγει για Ελβετία δυο μέρες μετά. Πρώτες κινήσεις του Βενιζέλου, με συναίνεση του βασιλιά Αλεξάνδρου, είναι ο σχηματισμός νέας κυβέρνησης, διάλυση της Βουλής του Δεκεμβρίου του 1915 κι επαναφορά αυτής του Μάη της χρονιάς εκείνης που κέρδισε νομότυπα τις εκλογές. Ταυτόχρονα, αρχίζει μια νέα εποχή όπου δε θα λείψουν διώξεις όσων φιλοβασιλικών είχαν κυνηγήσει τους βενιζελικούς κατά τον προηγηθέντα «Εθνικό Διχασμό» και η Ελλάδα εισέρχεται επίσημα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.