Τα κυριότερα ζητήματα του κράτους δικαίου στην Ελλάδα

7 Φεβρουαρίου 2024. H Ελλάδα καταδικάζεται με ψήφισμα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με 330 ψήφους έναντι 254 (οι αποχές ήταν 26) για το κράτος δικαίου και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στη χώρα.

Οι κατηγορίες περιστρέφονται γύρω από την ελευθερία των ΜΜΕ, με θέματα σχετικά με την πολυφωνία και την ασφάλεια των δημοσιογράφων, την δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, την παραβίαση της ιδιωτικότητάς τους, την συγκέντρωση των ΜΜΕ, το ΕΣΡ κ.ά. Αφορούν επίσης την υπόθεση “Predator“, το κατασκοπευτικό λογισμικό που απ’ ότι φαίνεται “αλωνίζει” ατάραχο στη χώρα και την αντιμετώπιση κι έρευνα της υπόθεσης αυτής. Ακόμη, στο στόχαστρο βρίσκεται και η αστυνομική βία και το οργανωμένο έγκλημα στους αστυνομικούς κόλπους, η κακομεταχείριση μεταναστών, με τις επαναπροωθήσεις να αποτελούν σημαντικό ζήτημα μαζί με την κακομεταχείριση και στους ακτιβιστές, ενώ το ζήτημα της διερεύνησης της υπόθεσης των Τεμπών τον Φεβρουάριο του 2023 δεν έμεινε ασχολίαστο στο πλαίσιο του δημοκρατικού ελέγχου που επικρατεί στη χώρα.

Με βάση τα ανωτέρω, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα πρέπει να αξιοποιήσει όλα τα διαθέσιμα εργαλεία για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων των αξιών της ΕΕ στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης αφενός της αξιολόγησης της χρήσης των κονδυλίων της ΕΕ στο πλαίσιο του κανονισμού περί κοινών διατάξεων σύμφωνα με τον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, αφετέρου σε σχέση με τη μη εφαρμογή των αποφάσεων των ευρωπαϊκών δικαστηρίων σύμφωνα με τον κανονισμό για την αιρεσιμότητα του κράτους δικαίου.

Οι ευρωβουλευτές έχουν επανειλημμένα εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την κατάσταση της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης στην Ελλάδα, με βάση την πλατφόρμα του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ασφάλεια των Δημοσιογράφων και τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου. Επιπλέον, Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς 2023 σημειώνει ανησυχητική πτώση για ζητήματα που αφορούν το κράτος δικαίου.

Αυτό δεν είναι αμελητέο, και σίγουρα έχει αντίκτυπο στην χώρα μας μια τέτοια καταδίκη.

Με βάση αυτά, λοιπόν, ας εμβαθύνουμε λίγο περισσότερο στην έννοια του κράτους δικαίου, που τόσο συχνά χρησιμοποιούμε, πιθανότατα χωρίς να αντιλαμβανόμαστε την πλήρη έννοια. Και, μετά από αυτό, ας αναλογιστούμε πόσο συγκλίνει ή αποκλίνει η χώρα από τις αρχές αυτές.

Το κράτος δικαίου

Αρχικά, ας δούμε τι ορίζει το σύνταγμα για την έννοια:

‘Αρθρο 25: (Αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων)

1. Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Oι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας.

2. H αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη.

3. H καταχρηστική άσκηση δικαιώματος δεν επιτρέπεται.

4. Tο Kράτος δικαιούται να αξιώνει από όλους τους πολίτες την εκπλήρωση του χρέους της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης.

Κύριος ρυθμιστής, δηλαδή, ενός κράτους είναι οι νόμοι που το διέπουν, όχι οι άνθρωποι. Δηλαδή, όπως διαβάζουμε στη σελίδα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στο πλαίσιο του κράτους δικαίου, όλες οι δημόσιες εξουσίες πρέπει πάντοτε να ενεργούν εντός των ορίων που καθορίζει ο νόμος. Η έννοια του κράτους δικαίου περιλαμβάνει μια διαφανή, δημοκρατική και πλουραλιστική νομοθετική διαδικασία με λογοδοσία, την αποτελεσματική δικαστική προστασία, περιλαμβανομένης της πρόσβασης στη δικαιοσύνη, από ανεξάρτητα και αμερόληπτα δικαστήρια, καθώς και τη διάκριση των εξουσιών. Το κράτος δικαίου επιβάλλει ισότιμη προστασία για όλους βάσει του νόμου και αποτρέπει την αυθαίρετη χρήση εξουσίας από τις κυβερνήσεις. Εξασφαλίζει την προστασία και τον σεβασμό των βασικών πολιτικών και ατομικών δικαιωμάτων, καθώς και των ατομικών ελευθεριών.

Η ύπαρξη της νοοτροπίας του κράτους δικαίου φαίνεται να είναι υψίστης  σημασίας για τις δημοκρατίες και βρίσκεται στο επίκεντρο της καταπολέμησης της διαφθοράς, της διαφύλαξης της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, καθώς και της προαγωγής των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αποτελεί καίριο παράγοντα για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που δίνει μεγάλη σημασία στην λειτουργία των κρατών-μελών με κύριο άξονα την ευνομία και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για την ελευθερία του Τύπου

Στην έκθεση των Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα για το 2023, η χώρα καταλαμβάνει την 107η θέση, ενώ κατατάσσεται στις χώρες που έχει σημαντικά προβλήματα αναφορικά με την ελευθερία του Τύπου.

Όπως αναφέρεται, η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα υπέστη σοβαρές οπισθοδρομήσεις μεταξύ 2021 και 2023, με το σκάνδαλο των υποκλοπών που αποκάλυψε ότι η Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) κατασκόπευε αρκετούς δημοσιογράφους να πυροδοτεί την κατάσταση. Ακόμη, οι Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα αναφέρουν σχετικά με το πολιτικό πλαίσιο ότι το γεγονός πως ο κυβερνητικός εκπρόσωπος είναι υπεύθυνος για την επίβλεψη των δημόσιων μέσων ενημέρωσης θέτει σε κίνδυνο τη συντακτική ανεξαρτησία των τελευταίων. Το αργό και αναποτελεσματικό ΕΣΡ, επίσης, δεν έχει αναθεωρηθεί σημαντικά από την τρέχουσα κυβέρνηση ή την προηγούμενη ενώ η εποπτεία του πρωθυπουργού στην ΕΥΠ που ενεπλάκη στην παρακολούθηση δημοσιογράφων αποτελεί σημαντικό κομμάτι του πολιτικού πλαισίου κάτω από το οποίο λειτουργούν τα ΜΜΕ.

Υποκλοπές

Αναφορικά με τις υποκλοπές, τόσο σε δημοσιογράφους όσο και σε πολιτικά πρόσωπα, το Ευρωπαϊκό Κοινονούλιο ζητά να αποκατασταθούν και να ενισχυθούν επειγόντως οι θεσμικές και νομικές διασφαλίσεις, μεταξύ δε άλλων ο αποτελεσματικός εκ των προτέρων και εκ των υστέρων έλεγχος, καθώς και ανεξάρτητοι μηχανισμοί εποπτείας. Η εξαγωγή του λογισμικού αυτού στο Σουδάν αποτελεί ένα ακόμη μελανό σημείο για τη χώρα, ενώ η νομοθετική τροποποίηση του 2019 που έθεσε την ΕΥΠ υπό τον άμεσο έλεγχο του πρωθυπουργού αποτελεί ακόμη ένα παράγοντα για να αμφισβητηθεί η απρόσκοπτη και ελεύθερη έρευνα γύρω απ’ το θέμα. Ακόμη, το Κοινοβούλιο ζητά να κληθεί αμέσως η Ευρωπόλ να συμμετάσχει στις έρευνες, ενώ καταδικάζει την παράνομη εργαλειοποίηση του όρου «απειλή για την εθνική ασφάλεια» ως δικαιολογία για τις απαράδεκτες υποκλοπές και την παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων, περιλαμβανομένων του νυν βουλευτού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Γεωργίου Κύρτσου, και του πρώην βουλευτού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Νίκου Ανδρουλάκη. Κύριος άξονας φαίνεται επίσης να είναι η εκτιμώμενη επιρροή του Πρωθυπουργού στην ΕΥΠ, η οποία τελεί υπό την άμεση αρμοδιότητα και εποπτεία του γραφείου του.

Το Ναυάγιο στην Πύλο

Στις, 14 Ιουνίου 2023 το «Adriana», ένα εξαιρετικά υπέρβαρο αλιευτικό σκάφος ανατράπηκε με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους περισσότεροι από 600 άνθρωποι από τη Συρία, το Πακιστάν και την Αίγυπτο. Στις 14 Δεκεμβρίου 2023, η Διεθνής Αμνηστία και το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατέγραψαν εκτεταμένες ανησυχίες σχετικά με τις ενέργειες και την αντίδραση των ελληνικών αρχών στο ναυάγιο, καθώς και σχετικά με τον ρόλο της Frontex, του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, στη διευκόλυνση μιας αποτελεσματικής διάσωσης.

Παρά τις πολλές ερωτήσεις και προσπάθειες, το λιμενικό δεν απαντά στα ερωτήματα των ερευνών, καθυστερώντας τη δικαίωση των οικογενειών των θυμάτων.

Τραγωδία Τεμπών

Αναφορικά με την τραγωδία των Τεμπών, οι ανησυχίες που εκφράζει η Ευρωπαϊκή Ένωση σχετίζονται με το γεγονός πως πρέπει να ολοκληρωθεί γρήγορα η διεξαγωγή της δικαστικής έρευνας σχετικά με τη σιδηροδρομική τραγωδία, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει όλους τους εμπλεκομένους, συμπεριλαμβανομένων των αρμόδιων κυβερνητικών αξιωματούχων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο φαίνεται να μην είναι ικανοποιημένο με τον έλεγχο που διενεργεί η αρμόδια επιτροπή της Βουλής των Ελλήνων, καθώς “φαίνεται να στερείται πολιτικής αμεροληψίας και να είναι απρόθυμη να καλέσει σε κατάθεση βασικούς εμπειρογνώμονες· εκφράζει τη βαθιά του ανησυχία για την άρνηση της Βουλής των Ελλήνων να διεξαγάγει έρευνα, όπως ζητήθηκε από την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, σχετικά με δύο πρώην υπουργούς Μεταφορών”.