«Τίποτε δεν θα ηδήνατο να περιγράψη την φρίκην των εκτελέσεων αυτών» – Η θηριωδία των Ναζί στα Γιαννιτσά

Τον Σεπτέμβριο του 1944 λίγο πριν την το τέλος της Κατοχής και την αποχώρηση των Ναζί από την Ελλάδα συντελείται ένα αδιανόητης βαρβαρότητας Ολοκαύτωμα στα Γιαννιτσά.

Μια θηριωδία άνευ προηγούμενου από τις δυνάμεις της Βέρμαχτ υπό τον διαβόητο εγκληματία πολέμου Φριτς Σούμπερτ, συνεπικουρούμενες από Έλληνες συνεργάτες όπως ο Γεώργιος Πούλος, εξαπέλυσαν μία από τις τελευταίες και πιο αιματηρές επιχειρήσεις τους στη χώρα.

Η πόλη περικυκλώθηκε και ακολούθησαν μαζικές συλλήψεις, βασανισμοί και εκτελέσεις. Τουλάχιστον 112 κάτοικοι, ανάμεσά τους και ο δήμαρχος Θωμάς Μαγκριώτης, θανατώθηκαν με βαρβαρότητα. Οι εκτελέσεις έγιναν με ξυλοδαρμούς, σιδηροσωλήνες και πυροβολισμούς, αφήνοντας ανεξίτηλο στίγμα φρίκης.

Η σφαγή θεωρείται αντίποινα για την αποχώρηση ενός Αυστριακού δεκανέα, του Ότμαρ Ντόρνε, ο οποίος είχε προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. Για τους κατακτητές, η πράξη αυτή αποτέλεσε “πρόκληση” και χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για την τρομοκράτηση των κατοίκων της περιοχής και την αποδυνάμωση της Εθνικής Αντίστασης.

Γυναίκες και παιδιά σύρθηκαν βίαια από τα σπίτια τους. Αυτόπτες μάρτυρες θυμούνται το κλάμα των μικρών που έβλεπαν τους πατέρες τους να οδηγούνται στον θάνατο. Πολλές οικογένειες ξεκληρίστηκαν σε μια μόνο μέρα.

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, οι κατακτητές διέταξαν να σκαφτεί ένας τεράστιος λάκκος. Εκεί θα οδηγούνταν όσοι εκτελούνταν. Μάρτυρες αναφέρουν ότι δεκάδες άνθρωποι ξυλοκοπήθηκαν μέχρι θανάτου με σιδηροσωλήνες, πριν ακόμη ακουστεί ο πρώτος πυροβολισμός.

«Μας ανάγκαζαν να τους θάβουμε…»

Ο Σπύρος Κουζινόπουλος στο προσωπικό του ιστολόγιο Φάρος του Θερμαϊκού καταγράφει μια συγκλονιστική μαρτυρία του 20χρονου τότε Γιάννη Κωστίδη ο οποίος αναφέρει:

«Μας έβαλαν καμιά δεκαριά και ανοίξαμε ένα μεγάλο λάκκο, διαστάσεων 4Χ6 περίπου και ύψους 2,5 μέτρων. Μέχρι να τελειώσουμε εμείς, οι συνεργάτες των κατακτητών, οι ταγματασφαλίτες, βασάνιζαν φριχτά τους Γιαννιτσιώτες που είχαν συγκεντρώσει εκεί με τη βία των όπλων. Τους έβγαζαν τα χρυσά τους δόντια, τους έπαιρναν τα λεφτά που είχαν επάνω τους, σε κάποιες περιπτώσεις έκοβαν δάχτυλα για να πάρουν τα δαχτυλίδια ή τις βέρες. Έπειτα, μισοπεθαμένους από τα απάνθρωπα βασανιστήρια, τους τουφέκιζαν και τους έριχναν στο λάκκο, αποτελειώνοντάς τους εκεί με χαριστικές βολές.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά τον 13χρονο Τάκη Μπόσκο, που αφού σκότωσαν τον παππού του Γιώργο, τον έριξαν ζωντανό μέσα στον ομαδικό τάφο. Ο Σούμπερτ πήγε ο ίδιος να του δώσει τη χαριστική βολή, μα το πιστόλι του παθαίνει εμπλοκή. Ζητάει άλλο περίστροφο, παθαίνει κι αυτό εμπλοκή. Τότε το ανθρωπόμορφο κτήνος, αρπάζει ένα αυτόματο και αδειάζει μία ολόκληρη ριπή πάνω στον μικρούλη Τάκη.

Μέχρι το σούρουπο σκότωναν αράδα. Κι εμάς, που είχαμε κάνει πέτρα την καρδιά μας, καταπνίγοντας τη φρίκη, τον πόνο, την απόγνωση που μας είχαν κατακυριεύσει, μας ανάγκαζαν να τους θάβουμε. Μας είπαν ότι εμείς θα είμαστε αυτοί που θα σκεπάσουμε όλους τους άλλους και τελευταίοι θα πάμε να τους συναντήσουμε. Τελικά, γλυτώσαμε».

Τέσσερις ημέρες αργότερα, στις 18 Σεπτεμβρίου 1944, η πόλη υπέστη εκτεταμένους εμπρησμούς. Σπίτια πυρπολήθηκαν και περίπου το ένα τρίτο των κατοικιών καταστράφηκε ολοσχερώς, ενώ νέες δολοφονίες πολιτών ακολούθησαν στους δρόμους.

Η έρευνα στο ληξιαρχείο του Δήμου Γιαννιτσών βεβαιώνει 38 νεκρούς εκείνη τη μέρα στους δρόμους της πόλης. Οι νεκροί έμειναν εκεί, άταφοι. Έγιναν τροφή για τα γουρούνια. Ο Σουηδός πρεσβευτής, Τύμπεργκ αναφέρει ότι το ένα τρίτο της πόλης καταστράφηκε από φωτιά. Οι Γιαννιτσώτες εγκαταλείπουν την πόλη. Καταφεύγουν στα χωράφια του βάλτου και διαμένουν σε πρόχειρες καλύβες.

«…να πεταχτούν έξω τα μυαλά των…»

Φρικιαστικές είναι οι καταγραφές του εκπροσώπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, Εμίλ Βένγκερ:

«…Πλέον των 70 ατόμων, μεταξύ των οποίων ο δήμαρχος, πέντε δημοτικοί υπάλληλοι και πολλοί προύχοντες, εξετελέσθησαν κατά τρόπον φοβερόν. Αφού τους εκτύπησαν δια σιδηροσωλήνος, φέροντος κυρτωμένον το έν άκρον, με αποτέλεσμα να πεταχτούν έξω τα μυαλά των, να θραυσθούν τα μέλη των, τα νεφρά ή τα πλευρά των, τοις έδιδον το χαριστικόν χτύπημα, αποτελειώνοντες αυτού δια βολής περιστρόφου. Τίποτε δεν θα ηδήνατο να περιγράψη την φρίκην των εκτελέσεων αυτών…».

«.. Συναρπαστικόν δράμα εκτυλίσσεται κατά μήκος της οδού: Γυναικόπαιδα που πεινούν και τρέμουν από το ψύχος και που διανυκτέρευσαν εις το ύπαιθρον καθ’ όλας αυτάς τας νύκτας… προσέρχονται κλαίοντα προς ημάς, όχι δια να τα βοηθήσωμεν εις τρόφιμα, αλλά δια να θέσωμεν τέρμα εις την αγωνίαν των, καθόσον αισθάνονται εαυτά κυνηγημένα σαν σκυλιά, μη γνωρίζοντα που να καταφύγουν…».

«Ανήκουστα βασανιστήρια»

Η μυστική εφημερίδα της Εθνικής Αντίστασης περιγράφει το Ολοκαύτωμα των Γιαννιτσών από τους Ναζί και τους ταγματασφαλίτες:

«Πουλικοί, Παοτζήδες και ταγματασφαλίτες, βοηθούμενοι από τους Γερμανούς, οργάνωσαν μια φοβερή τρομοκρατική επιδρομή ενάντια στην πόλη και την περιοχή των Γιαννιτσών. Στις 14 του Σεπτέμβρη, 100 κάρα με 100 Παοτζήδες και 400 Πουλικούς από την Κρύα Βρύση, κύκλωσαν την πόλη των Γιαννιτσών. Κάτω από την άμεση καθοδήγηση του Πούλου, Καίσαρη, Σκαπέρδα και Σούμπα μπήκαν στην πόλη. Συγκέντρωσαν όλο τον πληθυσμό της πόλης άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Άνοιξαν ένα τεράστιο λάκκο και άρχισαν να σφάζουν τον κόσμο. Έσφαξαν πολλά σημαίνοντα πρόσωπα καθώς και κορίτσια κατά τον πιο φριχτό τρόπο. Υπέβαλαν σε ανήκουστα και ανιστόρητα βασανιστήρια πολύ κόσμο, αδιακρίτως γένους και ηλικίας μπροστά στα μάτια όλου του πληθυσμού της πόλης. Τους έριξαν έπειτα μέσα στο λάκκο και τους έθαψαν μισοζώντανους. Ατίμασαν γυναίκες, έκαψαν πολλά σπίτια και λεηλάτησαν όλη την πόλη».

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1944 επιτροπή πολιτών των Γιαννιτσών επέστειλε μήνυμα προς την Εθνική Κυβέρνηση εκθέτοντας τα γεγονότα της σφαγής και ζητώντας όπλα.

Οι Γερμανοί εγκατέλειψαν τα Γιαννιτσά στις 3 Νοεμβρίου του 1944.

Στον Ομαδικό Τάφο είναι θαμμένοι οι εκτελεσθέντες Γιαννιτσιώτες της 14ης Σεπτεμβρίου 1944. Το μνημείο βρίσκεται επί της Οδού 14ης Σεπτεμβρίου πλησίον της Πλατείας Μάγγου. Αποτελείται από μία ανάγλυφη στήλη γυναικείας μορφής που θρηνεί. Στη βάση αναγράφεται η φράση:

«Ο ΔΗΜΟΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΙΣ ΜΝΗΜΗΝ ΤΩΝ 110 ΕΚΤΕΛΕΣΘΕΝΤΩΝ ΔΗΜΟΤΩΝ ΥΠΟ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΤΟΧΗΣ ΤΗΝ 14ΗΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1944»

Σε απόσταση 2 μέτρων είναι τοποθετημένη μαρμάρινη στήλη, όπου αναγράφονται τα ονόματα των νεκρών. Το μνημείο φιλοτεχνήθηκε από το γλύπτη Θανάση Μηνόπουλο και ανεγέρθηκε από το Δήμο Γιαννιτσών το έτος 1976.

Η θηριωδία στο μαρτυρικό Ελευθεροχώρι

Λίγους μήνες πριν από τα όσα φρικιαστικά συντελέστηκαν στα Γιαννιτσά, είχε συντελεστεί ακόμη μια θηριωδία αυτήν τη φορά στο μαρτυρικό Ελευθεροχώρι.

Το Ελευθεροχώρι ήταν ένας προσφυγικός οικισμός που αποτελούνταν από περίπου 50 ποντιακές οικογένειες, οι οποίες είχαν εγκατασταθεί εκεί από την περιοχή Ακ-Νταγ-Μαντέν.

Στις αρχές του 1944 οι Γερμανοί εισέβαλαν για πρώτη φορά στο χωριό, συνοδευόμενοι από μια ομάδα τατάρων, με τους οποίους οι κάτοικοι μπορούσαν να συνομιλούν στα ρωσικά. Την επίθεση αυτή ακολούθησε πλιάτσικο και καταστροφή περιουσιών — χωρίς θύματα όμως.

Στις 23 Μαρτίου 1944 σημειώθηκε η σφαγή. Οι Γερμανοί μαζί με τους συνεργάτες τους εκτέλεσαν κατοίκους και πυρπόλησαν το χωριό. Το Ελευθεροχώρι καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς και έχασε 19 κατοίκους, με αποτέλεσμα να σβηστεί από το χάρτη.

Η περίπτωση του Ελευθεροχωρίου καταγράφεται ως ένα από τα λιγότερο γνωστά αλλά ιδιαίτερα σκληρά «μαρτυρικά χωριά» της Κατοχής — συγκεντρώνοντας θύματα όχι λόγω εθνοτικής καταγωγής αλλά ως συνέπεια της συμμετοχής των κατοίκων στον αγώνα της Αντίστασης και της προσφοράς τους στους αντάρτες.

Πηγές:

Ολοκαύτωμα Γιαννιτσών: Η τελευταία μεγάλη θηριωδία των Ναζί – Σπύρος Κουζινόπουλος, Φάρος του Θερμαϊκού

Στράτος Δορδανάς, Το αίμα των αθώων, τα αντίποινα των Γερμανικών αρχών Κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944, Αθήνα 2007, Βιβλιοπωλείον της Εστίας

Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη, Αρχείο Νικολάου Δέα, Αρ. Εις.262, φακ.5:Δ,3, Δ/σις Επισιτισμού Επαρχιών, Υπηρεσία Ελέγχου και Επιθεωρήσεως – Τμήμα Επιθεωρήσεως, «Έκθεσις επί των ταξειδίων μας εις τας Επαρχίας από 15-21 Σεπτεμβρίου 1944», Θεσσαλονίκη 23-9-1944.

ΙΑΜΜ, «Έκθεσις επί των ταξειδίων μας».

Ελευθεροχώρι, 23 Μαρτίου 1944 – https://www.dmko.gr/

“Να σκάψετε ένα λάκκο που να χωράει 500 άτομα”. H διαταγή του ναζί εγκληματία Φριτς Σούπερτ στα Γιαννιτσά. Ο ρόλος της δοσιλογικού τάγματος Πούλου στη σφαγή – Η Μηχανή του Χρόνου