UNHCR Story: Ουκρανές γυναίκες βρίσκουν ξανά την ελπίδα μέσα από την υποστήριξη της κοινότητας

Από τη Μαρία Κουζινοπούλου

Η Katerina* κάθεται γύρω από ένα τραπέζι μαζί με άλλες Ουκρανές γυναίκες και χρησιμοποιούν αλουμινόχαρτο για να φτιάξουν αντικείμενα που έχουν ξεχωριστή σημασία για εκείνες. Οι γυναίκες, που μοιράζονται το κοινό βίωμα της προσφυγιάς, καλούνται να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις ανάγκες τους μέσα από ένα εργαστήρι art therapy που διοργανώνεται στο Κέντρο Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Προσφύγων, στην Αθήνα. Το εργαστήρι αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος ψυχοκοινωνικής υποστήριξης Ουκρανών προσφύγων, που υλοποιείται από την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ) σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

Η Katerina, η οποία οργάνωσε το εργαστήρι, εξηγεί τη σημασία της υποστήριξης ανθρώπων, οι οποίοι έχουν βιώσει τραυματικές εμπειρίες, όπως ο πόλεμος. «Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι άνθρωποι πολύ συχνά δεν καταλαβαίνουν τα θέλω τους και βρίσκονται σε παραίτηση. Ο στόχος είναι να τους μιλήσουμε για το πώς να ακούνε τον εαυτό τους και να κατανοούν τις ανάγκες τους».

Αυτό το πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής υποστήριξης στοχεύει στην άμεση ανακούφιση των Ουκρανών από τα σημάδια που άφησαν στην ψυχή τους ο πόλεμος και η προσφυγιά. Επίσης, προσφέρει και κάτι ακόμα, πιο μακροπρόθεσμο: δίνει τα εργαλεία σε όσους συμμετέχουν να οργανώσουν αντίστοιχες δράσεις στην πατρίδα τους, όταν οι συνθήκες είναι τέτοιες που μπορούν να επιστρέψουν. Τότε, όπως λέει η Katerina, θα χρειαστεί η ψυχολογική υποστήριξη των συμπατριωτών τους, καθώς η στρεσογόνα περίοδος που ζουν θα τελειώσει και θα έρθουν αντιμέτωποι με τις μνήμες και το ψυχολογικό βάρος που έχουν υποστεί. Μια αντίστοιχη ψυχολογική κατάρρευση βίωσε και η ίδια η Katerina, μόλις έφτασε στην Ελλάδα.

Ως δικηγόρος που είχε ζήσει όλη τη ζωή της στο Κίεβο, η Katerina δεν είχε σκεφτεί ποτέ να εγκαταλείψει την πατρίδα της. Μέχρι που το πρωινό της 24ης Φεβρουαρίου 2022 το ξέσπασμα του πολέμου δεν της άφησε περιθώρια. Έπρεπε να βρει ένα ασφαλές μέρος για να εγκατασταθεί με τον τρίχρονο γιο της.

Περιγράφει τις πρώτες εκείνες μέρες του πολέμου με λυγμούς. Έφτιαξε βιαστικά τα πράγματά τους και έβαλε στο αυτοκίνητο βαλίτσες, νερό και λίγα παιχνίδια του παιδιού. Πότισε ακόμα και τα λουλούδια ελπίζοντας ότι θα επιστρέψουν σύντομα στο σπίτι και ξεκίνησε με τον γιο της ταξιδεύοντας για πέντε μέρες μέσα σε χιόνι και καταιγίδες έχοντας την Αθήνα ως τον τελικό προορισμό τους. Το παιδί δεν γνώριζε για τον πόλεμο και αναζητούσε το σπίτι τους και τον πατέρα του, ενώ η Katerina δεν μπορούσε να του πει την αλήθεια. Μόλις έφτασαν στην Αθήνα, στις 9 Μαρτίου 2022, η Katerina ξέσπασε σε κλάματα εκτονώνοντας όλο το άγχος εκείνων των ημερών.

Οι δυσκολίες όμως συνεχίστηκαν και η πίεση που ένιωθε η Katerina ήταν μεγάλη. Έπρεπε να είναι εκείνη που θα συμπαραστέκεται όχι μόνο στο παιδί της, αλλά και στις μεγαλύτερες σε ηλικία συγγενείς της, οι οποίες είχαν επίσης εγκατασταθεί στην Αθήνα και ένιωθαν αβοήθητες. Την ίδια ώρα, κινδύνεψε να μείνει άστεγη. «Όλες οι ευθύνες ήταν στους ώμους μου και για να τις διαχειριστώ, έπρεπε να κρύψω βαθιά μέσα μου τον πόνο του πολέμου», περιγράφει.

Εκείνη τη δύσκολη περίοδο η Katerina γνώρισε την Olesia*, που δουλεύει ως Ψυχοκοινωνική Φροντίστρια στην Κοινότητα για την ΕΠΑΨΥ. Οι Ψυχοκοινωνικοί Φροντιστές είναι άτομα από την προσφυγική κοινότητα που έχουν εκπαιδευτεί σε εργαλεία και δεξιότητες για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ομοεθνών τους στη μητρική τους γλώσσα. Λειτουργούν ως πυξίδα στη νέα ζωή των προσφύγων. Μπορεί η Olesia να μετακόμισε από την Ουκρανία στην Ελλάδα πριν από τον πόλεμο, ωστόσο, σοκαρισμένη από τα νέα που άκουγε για την πατρίδα της, ένιωσε ότι δεν μπορούσε να μείνει απαθής μπροστά σε όσα βίωναν οι συμπατριώτες της και αποφάσισε να προσφέρει βοήθεια, με όποιο τρόπο μπορούσε. Δεν είναι τυχαίο ότι φοράει μια μπλούζα με το σύνθημα «Ποια σούπερ δύναμη έχω; Είμαι Ουκρανή».

Στο πλαίσιο των προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης Ουκρανών προσφύγων, η ΕΠΑΨΥ παρέχει εξατομικευμένες συναντήσεις και μια τηλεφωνική γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης, καθώς και μία επιπλέον δράση για την ενδυνάμωσή τους: τις ομάδες αυτοβοήθειας. Αυτές οι ομάδες υλοποιούνται από μέλη της ίδιας της ουκρανικής κοινότητας κάθε εβδομάδα στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι συμμετέχοντες σε αυτές, στη συντριπτική πλειοψηφία τους γυναίκες, υποστηρίζονται από τους συντονιστές και ανταλλάσσουν πληροφορίες για όσα τους απασχολούν στην καθημερινότητά τους, μαθαίνουν πώς να διαχειρίζονται το στρες και πώς να βρίσκουν οι ίδιοι λύσεις σε δύσκολες καταστάσεις. Επίσης, παίρνουν μέρος σε εργαστήρια που οργανώνονται παράλληλα ως μέσο ενδυνάμωσής τους, όπως το εργαστήρι art therapy. Η Olesia ζήτησε από την Katerina να είναι συντονίστρια σε μία από αυτές τις ομάδες αυτοβοήθειας, αναγνωρίζοντας σε εκείνη τον δυναμισμό και την ικανότητά της να ανταπεξέρχεται σε δύσκολες καταστάσεις.

Παρά τις αμφιβολίες που είχε στην αρχή, η Katerina δέχτηκε να παρακολουθήσει τη σχετική εκπαίδευση. «Δεν είχα αφήσει τον εαυτό μου ούτε να σκεφτεί τι είχε συμβεί από τότε που η ζωή μου χωρίστηκε στο πριν και το μετά του πολέμου. Προσπαθούσα να προσποιηθώ ότι μπορώ να διαχειριστώ τις δυσκολίες, αλλά μέσα από τα μαθήματα αυτά όλος ο πόνος και τα αληθινά συναισθήματα βγήκαν από μέσα μου. Ήταν μια εμπειρία κάθαρσης», θυμάται η Katerina.

Στο τέλος της εκπαίδευσης η Katerina ένιωσε ότι το πρόγραμμα λειτούργησε θεραπευτικά για εκείνη και θεώρησε ότι μπορεί να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο και για άλλους συμμετέχοντες. Έτσι αποφάσισε να αναλάβει τον εθελοντικό ρόλο της συντονίστριας στις ομάδες αυτοβοήθειας αναγνωρίζοντας τη δύναμη και την ανθεκτικότητα που ανέπτυξε με τη βοήθεια των εργαλείων που έμαθε από την εκπαίδευση. «Ήταν ένα δώρο, το οποίο αισθάνθηκα ότι πρέπει να μοιραστώ και όχι να το κρατήσω μόνο για μένα», λέει.

Οι Ψυχοκοινωνικοί Φροντιστές και οι συντονιστές των ομάδων αυτοβοήθειας δεν είναι επαγγελματίες ψυχολόγοι. Ο Βαλάντης Παπαθανασίου, επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος στην ΕΠΑΨΥ, εξηγεί την προσέγγιση: «Όλο το εγχείρημα στηρίζεται στη βιούμενη εμπειρία, κάποιος δηλαδή να έχει βιώσει παρόμοια γεγονότα με άλλους, ώστε αυτή η κοινή εμπειρία να αποτελέσει το δέσιμο μεταξύ των ανθρώπων».

Καθώς συνεχίζει να συντονίζει ομάδες αυτοβοήθειας, η Katerina παίρνει κουράγιο από τα σχόλια των συμμετεχόντων στις ομάδες και τα παράλληλα εργαστήρια, όπως τα λόγια της Ουκρανής προσφύγισσας Ksenya: «Όταν ήρθα στην Ελλάδα, άρχισα τη ζωή μου από το μηδέν. Πλέον, μέσα από τα εργαλεία που μου έχουν δοθεί από το συγκεκριμένο πρόγραμμα, αισθάνομαι ότι έχω πολλή δύναμη για να συνεχίσω». Όταν η Κατερίνα ακούει αυτά τα σχόλια, καταλαβαίνει τη σπουδαιότητα της συμμετοχής της στο πρόγραμμα, αλλά και ότι θα μπορούσε να αξιοποιήσει αυτή την πολύτιμη εμπειρία πίσω στην Ουκρανία.

«Έπειτα από αυτή την εμπειρία στην Ελλάδα και όταν ο πόλεμος στην Ουκρανία τελειώσει, θα έχουμε περισσότερη δύναμη και αυτοπεποίθηση, ώστε να βοηθήσουμε και άλλους Ουκρανούς διοργανώνοντας μόνοι μας ομάδες αυτοβοήθειας στην πατρίδα μας», λέει.

*Τα ονόματα έχουν αλλάξει για λόγους προστασίας