Η τραγωδία στα Τέμπη, οι κινητοποιήσεις και το πολιτικό σκηνικό
Μπορούν οι κινητοποιήσεις να αποτελέσουν ένα μετασχηματιστικό γεγονός για την ελληνική κοινωνία και κατά συνέπεια να αλλάξουν και το πολιτικό σκηνικό;
Το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη έχει αφήσει το στίγμα του στην ελληνική κοινωνία. Μπορούν οι κινητοποιήσεις να αποτελέσουν ένα μετασχηματιστικό γεγονός για την ελληνική κοινωνία και κατά συνέπεια να αλλάξουν και το πολιτικό σκηνικό; Αυτό το ερώτημα έχει αυτόνομη σημασία ανεξάρτητα απο την πολιτική συγκυρία, μιας και τα κοινωνικά κινήματα δεν συμβαδίζουν αυτονόητα με το πολιτικό ημερολόγιο. Σε μία περίοδο όμως που πλησιάζουν οι εκλογές, αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα και αξίζει να σταθούμε σε αυτό.
Θα σταθώ σε τρία σημεία που θεωρώ κρίσιμα για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα.
Πρώτον, παρατηρούμε την μεγάλη επιστροφή του “συναισθήματος” στην διαμόρφωση στάσεων απέναντι στην πολιτική συγκυρία. Η τραγικότητα του δυστυχήματος σχετίζεται από την μία με το πλήθος των θυμάτων, την ηλικία τους, αλλά, από την άλλη, και με το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας μπορεί να τοποθετήσει τον εαυτό της ή κοντινά της άτομα στη θέση των θυμάτων. Παράλληλα, τα προφανή δομικά και εγκληματικά προβλήματα του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα, επιτείνουν την οργή.
Συνηθίζεται σε διάφορες αναλύσεις τα τελευταία χρόνια το “συναίσθημα” να απαξιώνεται ως κατώτερο κίνητρο και να απαξιώνεται ως πηγή “λαϊκιστικών εκρήξεων”. Ταυτόχρονα τίθεται σε αντιδιαστολή με την “έλλογη” πολιτική διαχείριση. Όμως όποιος δεν αναγνωρίζει τη σημασία του συναισθήματος ως βασικό κίνητρο για την κοινωνική και πολιτική δράση και το απαξιώνει ως λαϊκιστικό κατάλοιπο, διαπράττει τεράστιο σφάλμα και αγνοεί τον τρόπο με τον οποίο παράγονται κοινωνικές και πολιτικές τομές. Η μεταπολιτευτική ιστορία της Ελλάδας έχει πολλά χρήσιμα παραδείγματα.
Δεύτερον, το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη έφερε στο προσκήνιο του δημόσιου διαλόγου ένα πλήθος πολιτικών αλλά και ιδεολογικών ζητημάτων. Ο καθηγητής του Παντείου Σ. Σεφεριάδης σε πρόσφατη συνέντευξή του του περιέγραψε αυτή τη συνθήκη ως “γνωστική απελευθέρωση” και το όρισε ως μία διαδικασία που οι άνθρωποι αλλάζουν αντιληπτικές στάσεις.
Τί σημαίνει αυτό πρακτικά;
Ζητήματα σημασίας των δημόσιων υποδομών ήρθαν στο προσκήνιο, παράλληλα με τη σημασία του ρόλου του κράτους στην διασφάλιση της ποιότητας τους. Η αντιπαράθεση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ήρθε ξανά στο προσκήνιο, μετά την πανδημία, όχι απλά ως μια στείρα ιδεοληπτική πάλη, αλλά ως μία ιδεολογική αντιπαράθεση με υλικές συνέπειες για τη ζωή των ανθρώπων. Δεν έχει φτάσει η στιγμή να δούμε το ρόλο το κράτους ως ενεργού παραγωγού δημόσιας αξίας για την κοινωνία, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες και υποστηρίζεται από σημαντικούς επιστήμονες διεθνώς;
Επιπλέον ο ρόλος της ατομικής ευθύνης (του σταθμάρχη) σε αντιδιαστολή με τις δομικές ευθύνες της πολιτείας είναι ένα άλλο πολιτικο θέμα που τραβάει την προσοχή και έχει ιδεολογικές προεκτάσεις. Είναι δυνατόν σε συνθήκες τεχνολογικής εξέλιξης (ταχύτερες μεταφορές) που αυξάνει τον κίνδυνο για ατυχήματα, να μην λαμβάνονται ειδικές τεχνολογικές πρόνοιες για την αποφυγή τους;
Ή ακόμη η δημόσια αντιπαράθεση για τον ρόλο των σωματείων στη διαβούλευση για την ασφάλεια και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών, δεν είναι ένα ζήτημα που τίθεται σε αντιπαράθεση με τις επαναλαμβανόμενες ιδεοληπτικές απαξιώσεις των “συντεχνιών” ως “κηφήνες” και “τεμπέληδες”;
Τρίτον, ο ρόλος της νεολαίας είναι καθοριστικός στις κινητοποιήσεις και γεννά ερωτήματα για το πολιτικό διακύβευμα. Οι έρευνες που κάνει το Eteron για την GenZ πιστοποιούν ότι υπάρχει ένα καζάνι που σιγοβράζει με διαφορετικά χαρακτηριστικά από το παρελθόν. Το τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη αποτέλεσε τη στιγμή της απελευθέρωσης του καζανιού αυτού από το καπάκι. Όμως η νεολαία δεν ήταν απούσα από τις κινητοποιήσεις το προηγούμενο χρονικό διάστημα. Ο αγώνας των ανθρώπων του πολιτισμού και οι αντιδράσεις στην αστυνομική αυθαιρεσία αποτελούν “στιγμές” μόνο αυτων των κινητοποιήσεων μια γενιάς που έχει βιώσει πολλαπλές κρίσεις στην πλάτη της, πολιτικές ματαιώσεις αλλά και προσβολές περί ανευθυνότητας.
Μπορεί η νεολαία να είναι ρυθμιστής τους εκλογικού αποτελέσματος;
Εκ πρώτης, κάποιος θα υποστήριζε ότι ποσοτικά ο ρόλος της έχει μικρότερη σημασία στο εκλογικό σώμα και αυτό όντως ισχύει λόγω δημογραφικού. Αυτή η ανάγνωση όμως θα παρέβλεπε τον δυναμικό ρόλο της νεολαίας και της λειτουργίας της ως πολλαπλασιαστής στις στάσεις και τις αντιλήψεις του οικογενειακού κύκλου.
Επομένως, ας μην λαμβάνουμε την αρνητική απάντηση στο κρίσιμο τελευταίο ερώτημα τοις μετρητοίς. Γιατί η πολιτική δεν είναι η τέχνη του εφικτού αλλά η πάλη για τη διεύρυνση της έννοιας του εφικτού μέσα από συγκρούσεις, επιχειρήματα και συναισθήματα.
*Γαβριήλ Σακελλαρίδης – Διευθυντής Eteron – Ινστιτούτο για την Έρευνα και την Κοινωνική Αλλαγή
