Κατάργηση Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών: Κατ’ ευφημισμό εκσυγχρονισμός, κατά τεκμήριο απαξίωση

Λέξεις Σπύρος Ψαρούδας*  

Με διαδοχικές αποφάσεις του Υφυπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) κ. Γιώργου Αμυρά, που άρχισαν να δημοσιεύονται σε ΦΕΚ λίγο πριν τα Χριστούγεννα, εξελίσσεται η σταδιακή κατάργηση των 36 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών (ΦΔΠΠ) της χώρας. Η διαχείριση των περιοχών αυτών περνά στη δικαιοδοσία του «Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής» (ΟΦΥΠΕΚΑ).

Πρόκειται για πράξη εφαρμογής του ν. 4685/2020 με τον τίτλο «Εκσυγχρονισμός περιβαλλοντικής νομοθεσίας». Θυμίζουμε ότι ο Νόμος αυτός ψηφίστηκε από τους Βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας (μόνο), εν τω μέσω πανδημίας, χωρίς ουσιαστική διαβούλευση και παρά τις αντιδράσεις από το σύνολο των Περιβαλλοντικών Οργανώσεων, από τις διοικήσεις και τους εργαζόμενους στους Φορείς και από την επιστημονική κοινότητα.

Ο εμπνευστής του Ν. 4685, τότε Υπουργός ΥΠΕΝ κ. Κώστας Χατζηδάκης, παρουσίασε την κατάργηση του θεσμού των Φορέων Διαχείρισης ως αναγκαίο «εκσυγχρονισμό», καθώς, κατά τη δική του εκτίμηση (αλλά χωρίς καμία τεκμηρίωση), «το μοντέλο [των ΦΔΠΠ] … αποδείχθηκε αναποτελεσματικό στην πράξη, καθώς δεν υπήρξε συντονισμός στη διακυβέρνηση των περιοχών αυτών», ενώ οι Φορείς «δεν υπακούουν σε κανόνες management»!

Το πόσο ευσταθούν οι λόγοι που προβλήθηκαν, αποκαλύπτεται από το ότι η Κυβέρνηση δεν έκανε την παραμικρή προσπάθεια ενίσχυσης, στελέχωσης και αναβάθμισης των αρμόδιων υπηρεσιών και  δομών του ΥΠΕΝ, που θα μπορούσαν να διορθώσουν τις συντονιστικές και διαχειριστικές αδυναμίες των ΦΔΠΠ. Αποφάσισε την κατάργηση και την αντικατάστασή τους από έναν μόνο Οργανισμό, τον ΟΦΥΠΕΚΑ, που εδρεύει στην Αθήνα και ελέγχεται από τον εκάστοτε Υπουργό ΥΠΕΝ:Όλα τα μέλη του ΔΣ του Οργανισμού αυτού διορίζονται άμεσα ή έμμεσα από τον Υπουργό, χωρίς καμία διασφάλιση στοιχειώδους έστω ανεξαρτησίας του από κυβερνητικές παρεμβάσεις. Χωρίς εκπροσώπηση των τοπικών κοινωνιών ή περιβαλλοντικών οργανώσεων.

Ο δε κ. Χατζηδάκης, με τη νεοφιλελεύθερη καθαρότητα που τον διακρίνει, δεν δίστασε να διευκρινίσει ότι με τη λύση αυτή εφαρμόζεται η πολιτική για την οποία ψηφίστηκε η Νέα Δημοκρατία ως κυβέρνηση από τον Ελληνικό λαό:Για να φέρει επενδύσεις και να υποστηρίξει την επιχειρηματικότητα και την ανάπτυξη. Δεν δίστασε να ομολογήσει, ακόμα, πως με την επιλογή του ΟΦΥΠΕΚΑ γίνεται πιο εύκολο να ανατεθεί στις Περιφέρειες η υλοποίηση συγκεκριμένων έργων «προστασίας του περιβάλλοντος» (πράγμα που διεκδικούσαν και διεκδικούν γαλάζιοι Περιφερειάρχες). Η δε κυβέρνηση, θα φροντίσει να αυξηθούν και να διοχετευτούν κατάλληλα οι πόροι που θα διατίθενται για τα έργα αυτά!

Ποια είναι τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα της εφαρμογής των (κατά Χατζηδάκη) κανόνων management;

• Η Διεύθυνση Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος και Βιοποικιλότητας του ΥΠΕΝ παραμένει υποστελεχωμένη και ανίσχυρη και υποκαθίσταται από τον ΟΦΥΠΕΚΑ, ενώ η «Επιτροπή Φύση 2000» υποβαθμίζεται σε απλό συμβουλευτικό προσάρτημα του Οργανισμού.
• Τα Διοικητικά Συμβούλια των μέχρι τώρα τοπικών Φορέων Διαχείρισης, στα οποία εκπροσωπούνταν η επιστημονική κοινότητα, η Τοπική Αυτοδιοίκηση, κοινωνικοί φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις, καταργούνται, μαζί με την αρμοδιότητα γνωμοδότησης κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης έργων, σχεδίων και δραστηριοτήτων στις περιοχές ευθύνης τους.
• Ο Πρόεδρος και τα μέλη των Διοικητικών Συμβουλίων που συμμετείχαν εθελοντικά και χωρίς αμοιβή σε έναν συμμετοχικό και αποκεντρωμένο θεσμό διαχείρισης, που είχε δυνατότητες συνεχούς διαβούλευσης με τις τοπικές κοινωνίες, αντικαθίστανται από διευθυντές και managers, κατά τα πρότυπα ενός επιχειρηματικού μοντέλου διαχείρισης (κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του ιδιωτικού τομέα).
• Οι εργαζόμενοι που επί σχεδόν μία εικοσαετία είχαν «βάλει πλάτη» στο θεσμό, χωρίς σημαντική στήριξη από το Υπουργείο, έχοντας μείνεικατά καιρούς και για μεγάλα χρονικά διαστήματα απλήρωτοι, παραμένουνσε κατάσταση αβεβαιότητας και επισφάλειας για την μετατροπή των συμβάσεών τους από ορισμένου χρόνου σε αορίστου, πράγμα που είχε νομοθετήσει η προηγούμενη κυβέρνηση, αλλά ανέστειλε η παρούσα. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι αντικειμενικά αδύνατον να αξιοποιήσουν την πείρα που έχουν αποκτήσει ή να κάνουν μακροπρόθεσμα σχέδια για τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών της χώρας.
• Τα δε Σχέδια Διαχείρισης των Περιοχών και η θεσμική κατοχύρωσή τους με την έκδοση Προεδρικών Διαταγμάτων καθυστερούν αδικαιολόγητα, υποσκάπτοντας ακόμα περισσότερο το κύρος των Φορέων.

Οι Προστατευόμενες Περιοχές θυσία στον βωμό μιας «άγριας» και μη βιώσιμης ανάπτυξης

Η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί δεν οφείλεται  σε κάποια «αστοχία» σχεδιασμού ούτε είναι προϊόν γραφειοκρατικών δυσλειτουργιών. Πρόκειται για σχεδιασμένη απαξίωση και απορρύθμιση του συστήματος διαχείρισης των περιβαλλοντικά πιο πολύτιμων περιοχών της χώρας, έτσι ώστε να αποφεύγονται «δυσάρεστες εκπλήξεις» και να πάψει η προστασία του περιβάλλοντος να αποτελεί … «εμπόδιο στην ανάπτυξη» (!)

Αν όμως κάποιος ή κάποια διατηρεί αμφιβολίες για τους πραγματικούς λόγους κατάργησης των ΦΔΠΠ και «εκσυγχρονισμού» της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ας ρίξει μια ματιά σε πρόσφατα «δείγματα γραφής»:

Στα μέσα του περασμένου Δεκεμβρίου, ο Φορέας Διαχείρισης «Θερμαϊκού Κόλπου – Εθν. Πάρκου Δέλτα Αξιού», εξέδωσε αρνητικές γνωμοδοτήσεις για την εγκατάσταση Φωτοβολταϊκών Συστημάτων σε θέσεις εντός ή σε άμεση εγγύτηταμε περιοχές Natura 2000, η διαχείρισητων οποίων είχαν ανατεθεί στον Φορέα. Στη μία περίπτωση, η απαιτούμενη Ειδική Οικολογική Αξιολόγηση (ΕΟΑ) είχε ελλείψεις ως μελέτη, ενώ στην άλλη δεν έγινε καθόλου. Παρ’ όλα αυτά, ο Φορέας αγνοήθηκε, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση εξέδωσε Περιβαλλοντικούς Όρους και δρομολογήθηκαν οι επενδύσεις από την ενδιαφερόμενη ιδιωτική εταιρία!Ακολούθησε εντός δύο εβδομάδων, με την εκπνοή του 2021, η κατάργηση του Φορέα!

Αντίστοιχη τύχη είχαν πρόσφατες γνωμοδοτήσεις άλλων Φορέων Διαχείρισης, όπως για παράδειγματων Εθνικών Πάρκων Β. Πίνδου και Σχινιά-Μαραθώνα, για έργα και επεμβάσεις που απειλούν ζώνες αυστηρής προστασίας ή εύθραυστα οικοσυστήματα. Και αυτοί οι Φορείς καταργήθηκαν στις 23/12: Ιδού οι  «κανόνες management» και η υπακοή σε αυτούς που αναζητούσε ο κ. Χατζηδάκης!

Ας μην υπάρχουν αμφιβολίες: Η κατάργηση των Φορέων Διαχείρισης εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο και δεν αποτελεί παρά μέρος μόνο του Νόμου 4685/2020 και άλλων διατάξεων που ακολούθησαν, με συγκεκριμένη και ενιαία στόχευση:

• Ελαστικοποίηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας, προκειμένου να ενθαρρυνθεί η εκμετάλλευση κοινών αγαθών, μέσω μιας «άγριας» και μη βιώσιμης ανάπτυξης.
• Επιτάχυνση αδειοδότησης για την επίτευξη «αναπτυξιακών» και όχι περιβαλλοντικών στόχων, με την πάσει θυσία δημιουργία φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, σε βάρος του φυσικού περιβάλλοντος και του δημοσίου συμφέροντος.
• Απαξίωση ελεγκτικών μηχανισμών υπό δημόσιο-κοινωνικό έλεγχο και αντικατάστασή τους από ιδιώτες αξιολογητές επενδυτικών σχεδίων, που αναπόφευκτα θα εξαρτώνται ή θα επηρεάζονται σημαντικά από τον επιχειρηματικό κόσμο και τις προτεραιότητες που αυτός θέτει.
• Απορρύθμιση ενός συστήματος διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας που, παρά τις αδυναμίες και δυσλειτουργίες του, εξασφάλιζεκάποιους,ελάχιστους έστω, όρους διαφάνειας, αποκέντρωσης και συμμετοχικής δημοκρατίας.

Δυστυχώς, αν δεν ανατραπεί αυτή η πολιτική και δεν αλλάξει το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, οιφυσικές περιοχές της χώρας θα παραδοθούν σε επενδυτές και επιχειρηματίες προς «πράσινη ανάπτυξη»!

* Ο Σπύρος Ψαρούδας είναι Γενικός Συντονιστής Περιβαλλοντικής Οργάνωσης «Καλλιστώ» και πρώην μέλος της Επιτροπής Φύση 2000

Δείτε επίσης: