«Κορονοϊός», «κοροναϊός» ή «κορωνοϊός», λοιπόν;
Ποιο είναι το σωστό
Κείμενο: Νίκος Φωτίου, Φιλόλογος
Κορόνα ή (ελληνικά) γράμματα;
Τρανή απόδειξη ότι η γλώσσα είναι κοινωνικό φαινόμενο αποτελεί και το γεγονός ότι κατά καιρούς ξεσπούν ευρείας έκτασης διαμάχες που αφορούν την ορθή γλωσσική χρήση. Παλαιότερα, μάλιστα, είχε χυθεί και αίμα σ’ αυτές τις αντιπαραθέσεις («Ορεστειακά», «Ευαγγελικά»).
Όπως στην πολιτική, έτσι και στη γλώσσα ο καθένας θεωρεί εαυτόν ως έχοντα λόγο και γνώμη -ενίοτε δε και άποψη- για τα γλωσσικά θέματα. Και αυτό είναι σωστό και δημοκρατικό, όπως ευστόχως το διατύπωσε και ο Dirty Harry στο φιλμ «The Dead Pool»: “Well, opinions are like assholes. Everybody has one”.
Τελευταίο δείγμα αυτού του φαινομένου αποτελεί και η διαμάχη περί την ορθή γραφή του προσφάτως ενσκήψαντος επικίνδυνου ιού «coronavirus». Και αναφέρομαι σε «διαμάχη», διότι αρκετοί χρήστες της γλωσσικής κοινότητας του fb (και όχι μόνον) κουνάνε δάχτυλο και αποκαλούν τους αλλέως ορθογραφούντας τον πυξ λαξ εξελληνισθέντα όρο ως «αγράμματους» και «ανελλήνιστους».
«Κορονοϊός», «κοροναϊός» ή «κορωνοϊός», λοιπόν;
Καταρχάς να πούμε ότι ο διεθνής όρος είναι «coronavirus». Δηλαδή, ένα σύνθετο από δύο λατινικής προέλευσης λέξεις: «corona» = «στέμμα» και «virus» = «ιός».
Η αρχαιοελληνική λέξη «κορώνη», βέβαια, είχε τελείως διαφορετική σημασία (αρχικά «κουρούνα»). (βλ. λεξικό Liddell-Scott).
Η μεταγενέστερη σημασία «κορόνα» ή «κορώνα» = «βασιλικό στέμμα» έφτασε στα ελληνικά με αντιδάνειο:
[μσν. κορόνα αντδ. κορώνη`κουρούνα (δες λ.), στριφτό αντικείμενο σαν το ράμφος της κουρούνας, στολίδι σε ψηλό μέρος΄ (πρβ. ελνστ. κορώνη `στεφάνι΄ από λατ. επίδρ. στη σημ.)] (βλ. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής).
Το γεγονός ότι στη νεοελληνική υπάρχει η λέξη «κορόνα/κορώνα» (ως αντιδάνειο) οδήγησε στο εκ του προχείρου μετάφρασμα/εξελληνισμό του όρου αρχικά με την ονομασία «κοροναϊός» (Google, 12.500.000 αποτελέσματα), ενώ αμέσως μετά ακολούθησε και το «κορονοϊός» (268.000 αποτελέσματα). Μετά δε την παρέμβαση του καθηγητή Μπαμπινιώτη εμφανίστηκε και το «κορωνοϊός» (32.800 αποτελέσματα).
Είναι δόκιμη η χρήση της λέξης «κορόνα/κορώνα» ως α’ συνθετικού;
Στην περίπτωσή μας πρόκειται για απόδοση στα ελληνικά ενός επιστημονικού όρου. Στην επιστημονική ορολογία σπανιότατα συναντάται η λέξη «κορόνα/κορώνα» ως απλή ή σε σύνθεση προκειμένου να περιγράψει κάποιον επιστημονικό όρο, ενώ η λέξη «στέμμα» εμφανίζεται συχνά (ηλιακό/αστρικό στέμμα, βόρειο/νότιο στέμμα) (Αστρονομία) και σχηματίζει παράγωγα (στεμματικός βρόχος, στεμματική μάζα/ύλη) αλλά και συνθέσεις (στεμματογράφος (Αστρονομία), στεμματοειδής εκκένωση (Ηλεκτροτεχνία), στεμματοειδής αιθέρας (Φυσικοχημεία).
Η παρέμβαση Μπαμπινιώτη
Ο καθηγητής Γλωσσολογίας Γ. Μπαμπινιώτης σε ανάρτηση στην προσωπική σελίδα του προτείνει ως «σωστή» την ονομασία κορων-ο-ϊός. https://www.facebook.com/profile.php?id=100014819679993
Θεωρώ ότι η πρόταση Μπαμπινιώτη έχει στοιχεία αστοχίας και στα δύο θέματα που θίγει με την παρέμβασή του.
- Συνδετικό φωνήεν –ο- έχουν πολλά σύνθετα, των οποίων το β’ συνθετικό αρχίζει από φωνήεν, π.χ. Ελλην-ο- αμερικανός, Νε -ο -έλληνας, εμπορ/ξενοδοχ -ο-ϋπάλληλος, αλογ -ο- ουρά, αλληλ-ο-εξυπηρέτηση / ϋπονόμευση, υπ-ο-ατομικός/απασχόληση, αγαθ-ο-εργία, ελαφρ-ο-ΐσκιωτος κ.ά.
Επομένως, δεν προκύπτει ότι ο ιός «είναι σωστό να ονομάζεται κορων-ιός», εφόσον η προσθήκη του συνδετικού -ο- αποτελεί συχνή και δόκιμη χρήση σε β’ συνθετικά που αρχίζουν από φωνήεν. Άρα, δεν υφίστανται και «λόγοι προφύλαξης».
- Η απλοποίηση της γραφής «κορόνα» έχει ήδη συμβεί και κυριαρχεί πλέον αντί της παλαιότερης «κορώνα». Ο κ. Μπαμπινιώτης ισχυρίζεται ότι «είναι προτιμότερη η γραφή κορώνα, η οποία υπενθυμίζει την ετυμολογική της αρχή». Κατά τη γνώμη μου, δεν υπάρχει κανένας λόγος να επιστρέψουμε σε παλαιότερες γραφές μόνο και μόνο για λόγους «υπενθύμισης». Ιδίως για μια λέξη που στερείται ιστορικού βάθους. Διότι, ποια είναι τα όρια και μέχρι πού θα μπορούσε να φτάσει μια επιστροφή σε «ετυμολογικές αρχές»; Ως την επαναδάσυνση, π.χ., όσων β’ συνθετικών έπαιρναν κάποτε δασεία, χάριν της «ετυμολογικής διαφάνειας»; Δηλαδή στην αυτοκινηθάμαξα, στο ανθηλιακό, στον ανθήρωα, στην αυθικανοποίηση, στη μεθιστορία και -αν το τραβήξουμε λίγο απ’ τα μαλλιά- στο πάπλωμαεφάπλωμα ή στο καταματωμένος καθημαγμένος; Δεν νομίζω.
Εν κατακλείδι
Η ονομασία «κορονα-ϊός» κρίνω ότι συνιστά πρόχειρο και άστοχο μετάφρασμα.
Το ίδιο και η ονομασία «κορον-ο-ϊός», η οποία, πάντως, βρίσκεται εγγύτερα προς τους κανόνες της σύνθεσης της νεοελληνικής, το δε «κορων-ο-ϊός» ως άστοχη επιστροφή σε παλαιότερη γραφή.
Προτιμητέα, κατ’ εμέ, θα ήταν μια (περιφραστική) ονομασία του τύπου «στεμματοειδής ιός» για τους λόγους που ανέφερα παραπάνω.
Τέλος, τάσσομαι αναφανδόν υπέρ της περιγραφικής άποψης και κατά της ρυθμιστικής επιβολής στα θέματα που αφορούν τη γλώσσα. Ως εκ τούτου, ισχυρίζομαι ότι το κείμενο αυτό αποτελεί μιαν επιστημονική –άρα διαψεύσιμη- κριτική αποτίμηση και μια πρόταση. Δεν προτίθεται επουδενί είτε να «κουνήσει δάχτυλο» είτε να ψέξει άλλες επιλογές ως «ανελλήνιστες». Άλλωστε, οι ονομασίες έχουν πάρει ήδη τον δρόμο της δημοσιότητας ανεπιστρεπτί, ενώ του επικίνδυνου ιού ελπίζω να του κοπεί σύντομα ο βήχας.
