Πόσο ταμπού παραμένουν τα θέματα ψυχικής υγείας;

Στην εποχή της πανδημίας, τα θέματα της ψυχικής υγείας απασχόλησαν πάρα πολύ κόσμο. 

Οι σημαντικότεροι στεσογόνοι παράγοντες ήρθαν διαδοχικά. Πρώτα ένας θανατηφόρος ιός και μετά μία οικονομική αναταραχή που οδήγησε σε απώλεια θέσεων εργασίας και εισοδήματος. 

Η παρατεταμένη απομόνωση, η αυξημένη στεναχώρια και τα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα έχουν επιδεινώσει κατά πολύ τα θέματα ψυχικής υγείας. Σε γενικές γραμμές, μία κοινή αίσθηση πολλών ανθρώπων είναι ο αυξημένος φόβος αλλά και το άγχος.

Οι επιπτώσεις είναι ευρέως διαδεδομένες: το 51% των ερωτηθέντων σε έρευνα σε επτά χώρες που δημοσιεύθηκε από τη Διεθνή Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού τον Οκτώβριο του 2020 είπε ότι η πανδημία είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το Γραφείο Απογραφής των ΗΠΑ και δημοσιεύθηκαν τον Απρίλιο του 2021 έδειξαν ότι οι ενήλικες με πρόσφατα συμπτώματα αγχώδους ή καταθλιπτικής διαταραχής αυξήθηκαν από 36% τον Αύγουστο του 2020 σε 42% τον Φεβρουάριο του 2021. Οι ερευνητές εξακολουθούν να συλλέγουν δεδομένα για την ψυχική υγεία που σχετίζεται με τις επιπτώσεις της πανδημίας καθώς η αβεβαιότητα συνεχίζει να επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή.

Πολλοί εργοδότες έχουν αναγνωρίσει τη βαρύτητα του ζητήματος και ανταποκρίθηκαν. Ορισμένες εταιρείες έχουν εισαγάγει περισσότερα οφέλη που επικεντρώνονται στην ψυχολογική ευεξία και διευρύνουν τις επιλογές στα προγράμματα βοήθειας εργαζομένων (EAPs) που επιτρέπουν στους εργαζόμενους να έχουν πρόσβαση σε δωρεάν υπηρεσίες για την αντιμετώπιση θεμάτων ψυχικής υγείας και ζητημάτων κατάχρησης ουσιών. Πολλές εταιρείες εφάρμοσαν επίσης προληπτικά μέτρα, όπως περισσότερες διακοπές ή εκπαίδευση προσωπικού.

Για ορισμένους εργαζόμενους, η συζήτηση για τις προκλήσεις της ψυχικής υγείας έχει γίνει πιο συνηθισμένη στο γραφείο. Μεταξύ των Βρετανών εργαζομένων, το 32% αισθάνεται πιο άνετα μιλώντας για την ψυχική τους υγεία στο χώρο εργασίας μετά την πανδημία, σε σύγκριση με το 14% στα μέσα του 2019, σύμφωνα με την κοινωνική επιχείρηση Mental Health First Aid England.

Είναι μια παρόμοια ιστορία στις ΗΠΑ, όπου η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση διαπίστωσε ότι το 51% των εργαζομένων αισθάνονταν άνετα να μιλούν ανοιχτά για την ψυχική υγεία με τον προϊστάμενό τους ή τους συναδέλφους τους τον Απρίλιο του 2019, ποσοστό το οποίο αυξήθηκε στο 65% τον Σεπτέμβριο του 2019. Αυτό δείχνει πρωτοφανή πρόοδο για μια πρωτόγνωρη περίοδο.

Ωστόσο, τα ζητήματα ψυχικής υγείας εξακολουθούν να παραμένουν θέματα taboo σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής. Αυτή η αύξηση της αναγνώρισης, της υποστήριξης και της διαφάνειας των εργοδοτών, σε συνδυασμό με την προθυμία των εργαζομένων να μιλήσουν, έχουν πραγματικά βοηθήσει; Ή μήπως ορισμένες προκαταλήψεις είναι πολύ εδραιωμένες για να εκτοπιστούν;|

Φόβος και στιγματισμός

Σε πολλές περιπτώσεις, οι εταιρείες έχουν ανταποκριθεί γρήγορα σε ζητήματα ψυχικής υγείας των εργαζομένων που συνδέονται με την πανδημία εισάγοντας ή επεκτείνοντας μέτρα βοήθειας. Τον Απρίλιο του 2020, από τις αμερικανικές εταιρείες που πρόσφεραν ήδη EAP, ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι το 25% επέκτεινε αυτό που κάλυπτε για να συμπεριλάβει υπηρεσίες όπως η συμβουλευτική για πένθος και το 57% αύξησε την επικοινωνία για να διασφαλίσει ότι οι εργαζόμενοι γνώριζαν πως μπορούσαν να έχουν πρόσβαση.

Άλλες εταιρείες εισήγαγαν διαφορετικούς τύπους υποστήριξης: στις ΗΠΑ το 2021, περισσότερες αμερικανικές εταιρείες πρόσφεραν επιπλέον χρόνο άδειας επί πληρωμή (55% αύξηση), ημέρες ψυχικής υγείας (αύξηση 41%) και εκπαίδευση ψυχικής υγείας για στελέχη ή προσωπικό (33% αύξηση ) σε σύγκριση με το 2019, σύμφωνα με την Mind Share Partners.

Αν και αυτές οι υπηρεσίες είναι πιο παραγωγικές και οι εργαζόμενοι τις ζητούν όλο και περισσότερο, δεν είναι σαφές εάν οι εργαζόμενοι τις χρησιμοποιούν πράγματι αρκετά συχνά. Υπάρχουν δεδομένα που δείχνουν ότι μόλις περισσότερο από το 1/10 των εργαζομένων στο Ηνωμένο Βασίλειο χρησιμοποίησαν το EAP τους το 2021. Είναι ένα άλμα πολλών ποσοστιαίων μονάδων σε σχέση με το προηγούμενο έτος, ωστόσο μόλις και μετά βίας αγγίζει το ποσοστό των ανθρώπων που αγωνίζονται με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Βέβαια οι ειδικοί τονίζουν ότι είναι πιθανό η μειωμένη συμμετοχή σε τέτοιους είδους προγράμματα να συνδέεται με τον φόβο του στιγματισμού στην εργασία, αν οι εργοδότες γνωρίζουν ποι@ χρησιμοποιεί αυτά τα οφέλη.

Οι εργαζόμενοι ανησυχούν ότι αυτές οι υπηρεσίες δεν είναι πραγματικά εμπιστευτικές, λέει η Kelly Greenwood, ιδρύτρια και διευθύνουσα σύμβουλος της Mind Share Partners. Η έρευνα έχει δείξει εδώ και καιρό ότι οι εργαζόμενοι ήταν απρόθυμοι να χρησιμοποιήσουν τις διαθέσιμες συμβουλευτικές υπηρεσίες εάν πίστευαν ότι θα έθετε σε κίνδυνο τις μελλοντικές ευκαιρίες σταδιοδρομίας.

«Πολλοί υπάλληλοι και ηγέτες πιστεύουν ότι το να αντιμετωπίζεις προκλήσεις ψυχικής υγείας και να αποδίδεις με επιτυχία στη δουλειά είναι σε αντίθεση μεταξύ τους – δηλαδή, αν έχεις προκλήσεις ψυχικής υγείας, δεν μπορείς να είσαι τόσο επιτυχημένος», λέει ο Greenwood. 

Αυτά τα στίγματα μπορεί να επηρεάσουν ιδιαίτερα τους έγχρωμους. «Οι ιστορικά υποεκπροσωπούμενες ομάδες αντιμετωπίζουν ήδη τόσα πολλά συστημικά εμπόδια στον εργασιακό χώρο και μπορεί να μην θέλουν να αλληλεπιδράσουν περαιτέρω λέγοντας ότι αντιμετωπίζουν μια πρόκληση ψυχικής υγείας», λέει ο Greenwood. Η έκθεση του Mind Share Partners για το 2021 έδειξε ότι οι μαύροι, οι Latinx και οι LGBTQ εργαζόμενοι είναι πιο πιθανό να έχουν εγκαταλείψει μία θέση τουλάχιστον εν μέρει για λόγους ψυχικής υγείας, και οι Ασιοαμερικανοί και οι ερωτηθέντες από τα νησιά του Ειρηνικού ένιωθαν λιγότερο άνετα να μιλήσουν για την ψυχική υγεία στην εργασία.

Οι άνδρες, επίσης, είναι πιο πιθανό να παλέψουν με το δικό τους εσωτερικευμένο στίγμα. «Δεν μιλάμε συχνά για τους άνδρες ως περιθωριοποιημένη ομάδα και σίγουρα δεν είναι από πολλές απόψεις», λέει ο Greenwood. «Όμως, όταν πρόκειται για το στίγμα της ψυχικής υγείας, υπάρχουν τόσα πολλά ξεπερασμένα πρότυπα σχετικά με την αρρενωπότητα και πώς αυτή επηρεάζει την ικανότητα να δείχνεις ή διστάζουννα συζητάς τα συναισθήματά σου. Μ’ αυτό τον τρόπο βλέπουμε πολύ περισσότερους άντρες να να μιλήσουν για τους δικούς τους αγώνες». 

Ωστόσο, τελικά, οι εργαζόμενοι όλων των βαθμίδων ανησυχούν για την κρίση στο χώρο εργασίας: έρευνα της McKinsey & Company έδειξε ότι περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες φοβούνταν το στίγμα εάν οι συνάδελφοι ανακάλυπταν τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους. Ομοίως, τα στοιχεία του Ιουνίου 2022 από την εταιρεία ανθρωπίνων πόρων LifeWorks δείχνουν ότι το 91% των Βρετανών, το 92% των Αμερικανών και το 90% των Αυστραλών πιστεύουν ότι τα άτομα με παθήσεις ψυχικής υγείας αντιμετωπίζονται διαφορετικά, γεγονός που είναι γνωστό ότι αποθαρρύνει τα άτομα να αναζητήσουν υποστήριξη και θεραπεία στον χώρο εργασίας. 

Απομάκρυνση του στίγματος;

Ωστόσο υπάρχουν και κάποιες θετικές ενδείξεις. Ορισμένα δεδομένα δείχνουν ότι το στίγμα θα μπορούσε να αλλάξε

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις θετικής κίνησης. Ορισμένα δεδομένα δείχνουν ότι το στίγμα θα μπορούσε να αλλάξει κάπως: στη μελέτη του 2021 της Mind Share Partners, το 58% των ερωτηθέντων ήταν πρόθυμοι να προσλάβουν ή να συνεργαστούν με κάποιον με πάθηση ψυχικής υγείας, ποσοστό που είναι 16% περισσότερο από ό,τι το 2019 (46%). Η Paula Allen, παγκόσμιος ηγέτης και ανώτερη αντιπρόεδρος έρευνας και συνολικής ευημερίας στη LifeWorks, πιστεύει ότι ένα από τα καλύτερα πράγματα που προέκυψαν από την πανδημία ήταν ότι κανείς δεν μπορούσε να αγνοήσει τη δική του ευπάθεια και των ανθρώπων γύρω του. «Είχαμε λίγο περισσότερη ενσυναίσθηση στην αρχή », λέει. «Αλλά αυτή η ενσυναίσθηση δεν διατηρήθηκε πλήρως και η ενσυναίσθηση από μόνη της δεν αρκεί για να απομακρύνει αυτού του είδους το στίγμα».

Το στίγμα γύρω από την ψυχική υγεία είναι τόσο δύσκολο να εξαλειφθεί, εξηγεί ο Άλεν, εν μέρει λόγω της γενικής έλλειψης κατανόησης γύρω από το θέμα.

Υπάρχουν δύο διαφορετικά αλλά αλληλένδετα εμπόδια για παραβίαση: το πρώτο είναι το στίγμα του εργοδότη προς τους εργαζόμενους με προβλήματα ψυχικής υγείας και το δεύτερο είναι το εσωτερικευμένο στίγμα μεταξύ των εργαζομένων με προβλήματα ψυχικής υγείας που τους εμποδίζει να μιλήσουν. Μπορεί να έχουμε σημειώσει πρόοδο με το πρώτο, αλλά πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να ντρέπονται για τα δικά τους προβλήματα ψυχικής υγείας. Ο Άλεν σημειώνει ότι αυτό το ίδιο εμπόδιο υπήρχε και με τον καρκίνο, αλλά όταν το επίπεδο γνώσης και οι πολιτισμικές στάσεις άλλαξαν, τα εσωτερικευμένα στίγματα μειώθηκαν επίσης.

Πιστεύει ότι το ίδιο πρέπει να συμβεί και για την ψυχική υγεία. Οι εταιρείες πρέπει να αντιμετωπίσουν τόσο τα κενά στη γνώση όσο και τους φόβους που σχετίζονται με προβλήματα ψυχικής υγείας, καθώς και τις υποθέσεις σχετικά με τον αντίκτυπό τους στην ικανότητα εργασίας ενός ατόμου.

Μπορούν να ληφθούν περισσότερα βήματα για την αξιοποίηση της προόδου που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. 

Ο Greenwood πιστεύει ότι οι εργοδότες πρέπει να επικεντρωθούν στην εξομάλυνση του πλήρους φάσματος των ψυχολογικών ζητημάτων.

Η επικοινωνία σχετικά με την ψυχική υγεία είναι καίριας σημασίας, όπως και η ευελιξία και η εκπαίδευση για την ψυχική υγεία στο χώρο εργασίας. Επί του παρόντος, μόνο το 43% των εταιρειών (από 51% πέρυσι) εκπαιδεύει συγκεκριμένα διευθυντές γραμμής για να υποστηρίζουν προσωπικό με ψυχικές ασθένειες, σύμφωνα με το Chartered Institute of Personnel Development. Τα ίδια δεδομένα δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι συνειδητοποιούν ότι οι εργοδότες δεν έχουν θέσει σε εφαρμογή επαρκείς μηχανισμούς υποστήριξης: αν και το 77% των εργαζομένων λέει ότι οι οργανώσεις τους προωθούν ενεργά την καλή ψυχική ευημερία, μόνο οι μισοί λένε ότι οι εταιρείες εντοπίζουν και διαχειρίζονται αποτελεσματικά τους εργαζόμενους. 

Οι διευθυντές πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι για να εντοπίζουν, να απευθύνονται και να ασχολούνται με εργαζόμενους που αγωνίζονται και να τους βοηθούν να βρουν τη βοήθεια που χρειάζονται. 

Προς το παρόν, βέβαια, καθώς το στίγμα εξακολουθεί να είναι πανταχού παρόν, οι εργαζόμενοι μπορεί δυστυχώς να έχουν δίκιο στην απόφαση του να μην θέλουν να αποκαλύψου τα τυχόν θέματα ψυχικής υγείας τους. 

Η πανδημία συνεχίζει να εξελίσσεται, όπως και τα αποτελέσματά της για την ψυχική υγεία, αλλά υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν τόσο στον εργασιακό χώρο όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Με την πανδημία να δείχνει την αλλαγή που είναι δυνατή να συμβεί σε σύντομο χρονικό διάστημα, μια ακόμη μεγαλύτερη θετική εξέλιξη θα μπορούσε σταδιακά να αυξήσει τον αριθμό των ανθρώπων που είναι πρόθυμοι να μιλήσουν και να βρουν την υποστήριξη που χρειάζονται.

Πηγή: BBC