Πράσινοι – Παρακολουθήσεις: Η Δημοκρατία στο στόχαστρο!

«Ο εκσυγχρονισμός ενός κράτους αρχίζει από τον εκσυγχρονισμό της αστυνομίας του»

Ταντέους Κονβίτσκι

Δεν αποτελεί έκπληξη για το νέο κόμμα των Πράσινων η αποκάλυψη της δυσώδους παρακολούθησης των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων από τους κυβερνητικούς μηχανισμούς. Η τάση διόγκωσης των καθηκόντων του «Μεγάλου Αδελφού» είναι διαχρονική, με αλαζονική γαρνιτούρα και σήψη διαρκείας!

«Δεν αρκούν οι δήθεν συγγνώμες του πρωθυπουργού ούτε οι προσχηματικές δηλώσεις άγνοιας του σκανδάλου των παρακολουθήσεων, που αφορούν δεκάδες χιλιάδες άτομα τα τελευταία χρόνια», δηλώνει ο συνεκπρόσωπος των Πράσινων, Μιχάλης Τρεμόπουλος. «Και δεν μας πείθουν οι αναφορές του σε «ολίσθημα», σε «λάθος», σε «σχέδιο αποσταθεροποίησης της χώρας». Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι η εικόνα του και οι «ρωγμές στην εμπιστοσύνη των πολιτών στις Υπηρεσίες Εθνικής Ασφάλειας». Όμως εμάς μας ενδιαφέρει η προστασία της ελευθεροτυπίας και της Δημοκρατίας. Και σε αυτά η κυβέρνηση έχει αποτύχει».

Οι Πράσινοι, μάλιστα, είναι το μόνο κόμμα που τόνισε στην πολιτική απόφαση του συνεδρίου του, στις 19-20.2.2022, ότι έχει τεθεί πια «η Δημοκρατία στο στόχαστρο». Συγκεκριμένα, η απόφαση ανέφερε τα εξής: «Οι παρακολουθήσεις από την ΕΥΠ αυξήθηκαν: από 350 άρσεις απορρήτου που καταγράφονταν στο 2003, το 2019 φτάσαμε αισίως στις 16.000 άρσεις «εκ των οποίων το 80% είναι για λόγους εθνικής ασφαλείας»! Επιπλέον, με αντισυνταγματική τροπολογία για την άρση του απορρήτου πλέον δεν απαιτείται αιτιολογία, δεν προβλέπεται ανώτατο χρονικό όριο για την παρακολούθηση, ενώ η Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) δεν έχει (από τον Μάρτιο 2021) τη δυνατότητα να γνωστοποιεί στους πολίτες την άρση του απορρήτου των επικοινωνιών τους από την ΕΥΠ. Παρακολουθούνται υπάλληλοι μεταναστευτικών οργανισμών, δημοσιογράφοι, δικηγόροι υπεράσπισης μεταναστών, αρνητές της πανδημίας, ακόμη και ανήλικα προσφυγόπουλα».

Πλήρης επιβεβαίωση των Πράσινων

Η εικόνα αυτή επιβεβαιώνεται από την Έκθεση Πεπραγμένων της ΑΔΑΕ του 2020, την τελευταία που έχει δημοσιοποιηθεί:

Η ΑΔΑΕ παρέλαβε το 2020 13.751 διατάξεις που αφορούσαν την άρση απορρήτου των επικοινωνιών «για λόγους εθνικής ασφάλειας» και 3.190 βουλεύματα δικαστικών συμβουλίων. Ικανοποίησε δηλαδή 16.941 αιτήματα άρσης του απορρήτου, που το κάθε ένα μπορεί να περιλαμβάνει πολλαπλάσιο αριθμό συνδέσεων ή ατόμων επί των οποίων διατάσσεται η άρση. Πχ με μια διάταξη μπορεί να διατάχθηκε η άρση του απορρήτου των στελεχών της Χρυσής Αυγής. Επίσης, στις διατάξεις περιλαμβάνονται και παύσεις της άρσης του απορρήτου, πριν την παρέλευση του χρόνου που έχει ορισθεί από την αρχική διάταξη, πχ επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.

Πόσες χιλιάδες άτομα παρακολουθούνται σήμερα; Η κυβέρνηση της ΝΔ γνωρίζει πλήρως και το τι συνέβαινε τα προηγούμενα χρόνια και προφανώς θα άλλαξε τα πολιτικά πρόσωπα-στόχους και αύξησε τον αριθμό τους. Επιπλέον, προχώρησε στον εκσυγχρονισμό του συστήματος διαβίβασης των διατάξεων που εκδίδουν οι δικαστικές αρχές στο πεδίο της άρσης του απορρήτου με ψηφιοποίησή του και κρυπτογραφημένη ηλεκτρονική διαβίβασή τους προς την ΑΔΑΕ (άρθρο 37 παρ.2 του ν. 4786/2021). Ποιο το νόημα του εκσυγχρονισμού, όμως, όταν η ίδια η ΑΔΑΕ καταγράφει «περιπτώσεις αναιτιολόγητων διατάξεων ή προσχηματικής αιτιολογίας»;

Η ΑΔΑΕ σημειώνει, επιπλέον, ότι «όταν η άρση διενεργείται για λόγους εθνικής ασφάλειας, ο νόμος διευκολύνει έτι περαιτέρω τη διαδικασία, καθώς δεν απαιτεί αιτιολογία, ούτε την αναγραφή στη διάταξη “το[υ] ονόμα[τος] του προσώπου ή των προσώπων κατά των οποίων λαμβάνεται το μέτρο της άρσης”. Επιπλέον, δε θέτει ανώτατο όριο ως προς τη δυνατότητα χορήγησης διαδοχικών, μετά την αρχική, παρατάσεων. Πρόκειται για μια σαφή σύγκρουση με τις επιταγές του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, το οποίο απαιτεί οπωσδήποτε ορισμένη διάρκεια του μέτρου.

Η ΑΔΑΕ χαρακτηρίζει ως «πάγια» την τακτική αυτή κατά την τελευταία δεκαετία, που «συνιστά προφανή κατάχρηση του όρου της “εθνικής ασφάλειας” και παραβιάζει ευθέως τόσο τις συνταγματικώς απαιτούμενες προβλέψεις και εγγυήσεις όσο και τις εγγυήσεις, που το ίδιο το ΕΔΔΑ έχει θεσπίσει μέσω της νομολογίας του».

Βεβαίως, ο Ν. 2225/1994 δεν εξειδικεύει τους λόγους εθνικής ασφάλειας ούτε επιβάλλει να αναφέρεται στη διάταξη η αιτιολογία της άρσης ή αυτή να στρέφεται κατά συγκεκριμένων προσώπων. Οι απαιτούμενες από το Σύνταγμα και το ΕΔΔΑ, εγγυήσεις παραλείπονται με το πρόσχημα της απειλής της εθνικής κυριαρχίας της χώρας. Γι’ αυτό κατά την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΑΔΑΕ, ο αριθμός των εισαγγελικών διατάξεων που εκδίδονται για την άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας είναι μέχρι και τετραπλάσιος από αυτόν των αποφάσεων των δικαστικών συμβουλίων. Υπόψη ότι, σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1 του Ν. 2225/1994, είναι δυνατή η άρση του απορρήτου για τη διακρίβωση της πλειονότητας των κακουργημάτων του Ποινικού Κώδικα.

Τιμή στην ερευνητική δημοσιογραφία

Σε μια χώρα που κατατάσσεται στην 108^η θέση στην Ελευθερία του Τύπου, η ανεξάρτητη δημοσιογραφική έρευνα δείχνει ότι έχει να προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες.

Είχαν προηγηθεί τον Δεκέμβριο του 2021 δύο έρευνες, η μία από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο (Citizen Lab), και η άλλη από τη META (facebook), σχετικές με το λογισμικό κατασκοπίας Predator, με πελάτες και στόχους (και) στην Ελλάδα, παρόλο που η χρήση του είναι παράνομη. Το πανάκριβο spyware εμφανιζόταν να έχει αγοραστεί από την κυβέρνηση και να χρησιμοποιείται κατά δημοσιογράφων και πολιτικών. Ο λόγος είναι ότι το Predator επεκτείνει το σύστημα νόμιμης συνακρόασης στις «επιφυείς» εφαρμογές (viber, whatsapp, signal κτλ) και ελέγχουν πλήρως τη συσκευή του κινητού του χρήστη.

Ένα μήνα μετά το inside story άρχισε να ξετυλίγει το νήμα του Predator. Σε εκδήλωση για την Ερευνητική δημοσιογραφία στα πλαίσια του συνεδρίου των Πράσινων, ο καλεσμένος δημοσιογράφος του inside story, Θοδωρής Χονδρόγιαννος, αναλύει το πρόβλημα. Και τον Απρίλιο αποκαλύπτεται η πρώτη επιβεβαιωμένη χρήση του Predator κατά του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, που ασχολούνταν με υποθέσεις διαφθοράς. Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να παρουσιάσει ότι πρόκειται για παρακολούθηση ιδιώτη εναντίον ιδιώτη. Όμως αυτό καταπίπτει σύντομα από τους Reporters United, που αποκαλύπτουν ότι ο Θ. Κουκάκης και πριν το Predator παρακολουθούνταν με εντολή εισαγγελέα από την ΕΥΠ.

Η ανεξάρτητη δημοσιογραφία αποκαλύπτει τη διαπλοκή στελεχών της ελληνικής κυβέρνησης με την εταιρεία Intellexa, η οποία εμπορεύεται το Predator και είναι εγκατεστημένη (και) στην Ελλάδα. Η έρευνα εντοπίζει ως εγκέφαλο τον ανιψιό του πρωθυπουργού και Γενικό Γραμματέα του γραφείου του, Γρηγόρη Δημητριάδη. Και ακολουθεί στις 26 Ιουλίου η καταγγελία του προέδρου του ΚΙΝΑΛ-ΠΑΣΟΚ Νίκου Ανδρουλάκη ότι παρακολουθούνταν από το Predator.

Η κυβέρνηση υποστηρίζει η «επισύνδεση» στο τηλέφωνο του κ. Ανδρουλάκη ήταν νόμιμη, από τα μέσα του περασμένου Σεπτεμβρίου ως τα μέσα Δεκεμβρίου. Διαδίδει, μάλιστα, ότι έγινε κατόπιν προτροπών μυστικών υπηρεσιών δύο ξένων κρατών, που το διαψεύδουν. Ο δε υπεύθυνος στρατηγικού σχεδιασμού της ΝΔ, Νίκος Ρωμανός, εκβιάζει ανοιχτά, λέγοντας ότι ορισμένα στοιχεία της ΕΥΠ αφορούν ευαίσθητα δεδομένα του κ. Ανδρουλάκη και θα πρέπει να έχει το θάρρος να τα δημοσιοποιήσει!

Αποτελεί θρασύτητα και το ότι ο Γρ. Δημητριάδης ζητά ήδη 150.000 ευρώ από το Reporters United και τους δημοσιογράφους Νικόλα Λεοντόπουλο και Θοδωρή Χονδρόγιαννο, για την έρευνά τους που αποκάλυψε τη σχέση του με την εταιρεία που εμπορεύεται το Predator. Ζητάει επίσης 150.000 ευρώ από τον δημοσιογράφο Θανάση Κουκάκη για αναρτήσεις του και άλλες 250.000 ευρώ από την «Εφ.Συν.» για δημοσίευμά της. Και αποτελεί μια ακόμη περίπτωση SLAPP, επιτομή της αντιδημοκρατικής προσπάθειας ακύρωσης της ελευθεροτυπίας και της συμμετοχής των πολιτών στην πολιτική ζωή της χώρας μέσω του εκφοβισμού τους.

Οι αποκαλύψεις, όμως, έχουν πάρει διαστάσεις και παραιτούνται ο Γενικός Γραμματέας του πρωθυπουργού, Γρηγόρης Δημητριάδης, και ο διοικητής της ΕΥΠ Παναγιώτης Κοντολέων. Οι «Ιφιγένειες», όμως, δεν συγκαλύπτουν τις ευθύνες του Κυρ. Μητσοτάκη. Με την ανάληψη της εξουσίας από τη ΝΔ το 2019, ο ίδιος ο πρωθυπουργός ανέλαβε την εποπτεία της ΕΥΠ και άλλαξε τον νόμο ώστε να μπορέσει ο κ. Κοντολέων να ηγηθεί της ΕΥΠ, αφού δεν είχε τα απαιτούμενα προσόντα. Το 2020 και 2021 παρακολουθούνται συνδικαλιστές, δικηγόροι, ακόμη και μικρά προσφυγόπουλα, που προφανώς βάζουν σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια! Τον Μάρτιο του 2021 η κυβέρνηση, με τροπολογία τελευταίας στιγμής του Αντιπροέδρου της κ. Πικραμμένου, που εισάγει σε νόμο με παραπειστικό τίτλο (προστασία της δημόσιας υγείας από τις συνεχιζόμενες συνέπειες της πανδημίας του κορωνοϊού COVID-19) αλλάζει προηγούμενο νόμο ώστε να απαγορεύεται στο εξής να ενημερώνεται αυτός που παρακολουθείται, ακόμη και εάν δεν συντρέχει κανένας λόγος δημόσιου συμφέροντος. Η τροπολογία, (που έχει αναδρομική ισχύ για να καλύψει και την υπόθεση Κουκάκη), είναι αντίθετη στο Σύνταγμα (άρθρο 19 παρ.1) και στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ, άρθρο 8), σύμφωνα με καταξιωμένους νομικούς.

Ευρωπαϊκών διαστάσεων Watergate

Το θέμα της χρήσης spyware ερευνάται στο Ευρωκοινοβούλιο και η εισηγήτρια της επιτροπής PEGA, Σόφι ιν ‘τ Βελντ, σε συνέντευξή της λέει πως η Ελλάδα κάνει χρήση του Predator, μαζί με την Ουγγαρία, την Πολωνία και την Ισπανία. Ήδη θα εξεταστούν τα θύματα από την Επιτροπή και θα ζητηθεί να κινητοποιηθεί η Europol και η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία.

Μόνο που η Κομισιόν γνώριζε για τη χρήση του Predator στην Ελλάδα από τον Απρίλιο 2022 αλλά δεν έχει ζητήσει διευκρινίσεις από την ελληνική κυβέρνηση. Γι’ αυτό και η Σόφι ιν ‘τ Βελντ παραδέχεται ότι «η παράνομη χρήση του spyware για την παρακολούθηση πολιτών σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες της ΕΕ και της ίδιας της Κομισιόν, είναι η ευρωπαϊκή εκδοχή του σκανδάλου Watergate. Είναι τεράστιο θέμα και η PEGA πρέπει να πάει με γρηγορότερο ρυθμό».

Η Ελλάδα έχει μακρά εμπειρία από την ανεξέλεγκτη δράση των μυστικών υπηρεσιών και από παρακολουθήσεις τηλεφώνων από τις κυβερνήσεις ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, όπως ο «Αρχικοριός» Τόμπρας (επί Ανδρέα Παπανδρέου τη δεκαετία 1980) ή ο «Εθνικός κοριός» Μαυρίκης (επί Κωνσταντίνου Μητσοτάκη το 1994) ή οι υποκλοπές των ΗΠΑ επί κυβέρνησης νεότερου Κ. Καραμανλή το 2006 κτλ. Ο Αμερικανός πρόεδρος Νίξον τη δεκαετία του 1970 είχε παραιτηθεί για το σκάνδαλο παρακολούθησης των γραφείων του Δημοκρατικού Κόμματος. Όμως στην Ελλάδα θα επιδιώξουν και πάλι να συγκαλύψουν το ζήτημα. Όπως γίνεται με τις παράνομες -και μυστικές- επαναπροωθήσεις προσφύγων, την ελεγχόμενη ελευθερία του Τύπου, τη δολοφονία του δημοσιογράφου Γ. Καραϊβάζ κλπ. Όταν ένας δημοσιογράφος δολοφονείται γιατί ερευνά υποθέσεις διαφθοράς που πιθανόν ενέπλεκαν και πολιτικά πρόσωπα και άλλος παρακολουθείται επί δύο χρόνια γιατί έγραφε για σκανδαλώδη τραπεζικά δάνεια προς επιχειρηματίες και ίσως πολιτικούς, απειλείται η ίδια η Δημοκρατία.

Ήδη, όμως, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας στη δική της έρευνα για την υπόθεση παρακολούθησης του δημοσιογράφου Θ. Κουκάκη, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει τίποτα μεμπτό για την ελληνική κυβέρνηση.

Η θεσμισμένη αδιαφάνεια, η κρυφή λειτουργία θεσμών, με μαθηματική ακρίβεια δημιουργεί με τη σειρά της νέες αδιαφανείς λειτουργίες και χώρους συνωμοτικούς. Συνηθίσαμε να θεωρούμε τους χώρους αυτούς ως πεδία διαπλοκής, όπου οι απεχθείς ιεροφάντες των παρακολουθήσεων αυτονομούνται από την κεντρική εξουσία και παίζουν δικά τους παιχνίδια, αλλά εδώ όμως τυχαίνει να έχουν άμεσο θεσμικό προϊστάμενο τον πρωθυπουργό -διευθυντή του περιβόητου «επιτελικού κράτους».

Ο γραμματέας του πρωθυπουργού παραιτήθηκε δήθεν λόγω της «τοξικότητας» που τον περιβάλλει αλλά οι επιχειρηματικές του δραστηριότητες συνδέονται με το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator και τον επιχειρηματία Φέλιξ Μπίζιο, αναπληρωτή διαχειριστή της Intellexa, της εταιρείας που εμπορεύεται το Predator.

Ο διευθυντής της ΕΥΠ έκανε -λέει- λάθη κατά τη διαδικασία επισύνδεσης (θαυμάστε λέξη οργουελικής κοπής και έμπνευσης -1984, Νέα Ομιλία!), αλλά εμείς οι κοινοί θνητοί δεν θα μάθουμε ποτέ για τα «λάθη» αυτά; Τόσο πολύ άραγε κινδυνεύει η «εθνική ασφάλεια»;

Βεβαίως, η νομοθετική ρύθμιση που δίνει τη δυνατότητα στην ΕΥΠ να μην ενημερώνει τα παρακολουθούμενα πρόσωπα για λόγους εθνικής ασφάλειας ψηφίστηκε και από το ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ, μπούμερανγκ που κάνει απλοϊκή τη δήλωση «Δεν περίμενα ποτέ να με παρακολουθεί η Ελληνική Κυβέρνηση με τις πιο σκοτεινές πρακτικές» (Ανδρουλάκης) και δείχνει με τον πιο σαφή τρόπο ότι κανείς και καμία δεν μπορεί να είναι ποτέ σίγουρος ότι δεν θα γίνει υποκείμενο παρακολούθησης.

Όπως τονίζουν οι Πράσινοι στην απόφασή τους του Φλεβάρη, «η ανελεύθερη (illiberal) αυταρχική Δημοκρατία γίνεται όλο και πιο κοινότοπο θέαμα παγκόσμια». Και επιπλέον, «η ψηφιοποίηση κάποιες φορές φαίνεται να εγκυμονεί κινδύνους για τη δημοκρατία: η παραβίαση της ιδιωτικότητας από τα μυστικά και ανεξέλεγκτα τεχνολογικά εργαλεία στα χέρια κρατικών υπηρεσιών ή μεγάλων ιδιωτικών εταιρειών, αποτελεί ίσως το μεγαλύτερο ηθικο-πολιτικό ζήτημα της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης».

Χρήζει νομοθετικής τροποποίησης, το γεγονός ότι οι εισαγγελικές διατάξεις που εκδίδονται για την άρση του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας, είναι το ήττον τριπλάσιες από τις αποφάσεις δικαστικών συμβουλίων, που διατάσσουν την άρση του απορρήτου για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων.

Προτάσεις

Με δεδομένο ότι στην Ελλάδα ο ετήσιος αριθμός των εισαγγελικών διατάξεων άρσης του τηλεφωνικού απορρήτου ίσως ξεπέρασε τις 20.000 (τριπλάσιες από τις αποφάσεις δικαστικών συμβουλίων) , ύστερα από αιτήσεις της Ε.Υ.Π. προς τον ενσωματωμένο σε αυτήν Εισαγγελέα Εφετών, ο οποίος έτσι ασκεί στην ουσία διοικητικά καθήκοντα, παραβιάζοντας και την απαγόρευση του άρθρου 89 παρ. 3 Συντ., δεν αρκούν οι γενικολογίες, ούτε η σύσταση Εξεταστικής Επιτροπής, που εξαγγέλλεται.

• Είναι επείγουσα πια η ευρωπαϊκή ρύθμιση των spyware με διαφάνεια, ο έλεγχος των εταιρειών που τα κατασκευάζουν και τα διαθέτουν, όπως στις πωλήσεις όπλων.
• Η Δικαιοσύνη, που συμφώνησε να παρακολουθούνται οι επικοινωνίες ενός πολιτικού προσώπου, ευρωβουλευτή και υποψήφιου -τότε- αρχηγού του τρίτου πολιτικού κόμματος της χώρας, θα πρέπει να διαφυλάξει το κύρος της.
• Θα πρέπει να υπάρχει ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία σε κάθε διάταξη, να καταγράφεται το συνολικό ποσοστό αποδοχής των αιτημάτων περί άρσης, κατηγοριοποίηση των αδικημάτων για τα οποία διατάσσεται η άρση του απορρήτου: συχνότητα, διάρκεια άρσης ανά είδος αδικήματος κτλ.
• Θα πρέπει να τηρείται η υποχρέωση ενημέρωσης των θιγόμενων από το μέτρο της άρσης, που περιλαμβάνεται μεταξύ των πάγιων κριτηρίων της νομολογίας του ΕΔΔΑ. Τα κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία θα πρέπει να αποδείξουν ότι μπορούν να συμπεριφέρονται ως σύγχρονα ευρωπαϊκά κόμματα και να εγκαταλείψουν τις αδιαφανείς και αντιδημοκρατικές πρακτικές.
• Οι πολίτες να απαιτήσουν ενδυνάμωση των δημοκρατικών θεσμών ελέγχου, μια νέα κουλτούρα που να μην επιτρέπει στα κόμματα να θεωρούν οικόπεδό τους το κράτος.
• Είναι καιρός να βγουν νέες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις στο προσκήνιο με ευρωπαϊκές δημοκρατικές αξίες στον πυρήνα τους.

Οι Πράσινοι επιδιώκουν να συνεισφέρουν σε αυτές τις σημαντικές θεσμικές και πολιτικές αλλαγές και ζητούν τη στήριξη των πολιτών για να είναι παρόντες/ούσες στη νέα Βουλή.