Προβληματισμός για τα υπολείμματα των self test

Πέρα από τις κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις που έχει φέρει η πανδημία της Covid-19 στο σύνολο του παγκόσμιου πληθυσμού, ένα ακόμα πρόβλημα που μπορεί φέρει στην επιφάνεια είναι αυτό της περιβαλλοντικής απειλής.

Στην Ελλάδα, κυρίως μετά το καλοκαίρι του 2020 και λόγω των μέτρων, αυξήθηκε η χρήση φαρμακευτικών ουσιών, ειδών προσωπικής υγιεινής, απορρυπαντικών και απολυμαντικών ουσιών και σε αυτά όλα έρχεται να προστεθεί τώρα και η χρήση/κατανάλωση των self-tests.  

Έτσι η μη ορθή διαχείριση όλων αυτών των υλικών και παρασκευασμάτων και των υπολειμμάτων των self-tests θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ειδικών αυτών, αλλά και επιβαρυμένων αποβλήτων, που μπορεί –αν δεν υπάρξει σωστή ενημέρωση των πολιτών αλλά και ειδικά μέτρα για την απόθεσή τους- να καταλήξουν είτε στο δίκτυο αποχέτευσης είτε στους χώρους απόθεσης απορριμμάτων είτε και απευθείας στο περιβάλλον.

Είναι γνώριμη εξάλλου η εικόνα των διάσπαρτων χρησιμοποιημένων μασκών στους δρόμους της πόλης.

Τι γίνεται με τα self-tests (SARS-CoV-2 Rapid Antigen Test)

Τα self-tests περιέχουν (στο σωληνάριο διαλύματος εκχύλισης) την ουσία «αιθυξυλιωμένη οκτυλο-/εννεϋλοφαινόλη» η οποία χαρακτηρίζεται ως SVHC (Substances of Very High Concern – ουσία προκαλούσα μεγάλη ανησυχία). Για το λόγο αυτό, αλλά και γιατί στοιχεία του συσκευάσματος (όπως ο βαμβακοφόρος στυλεός) μπορεί να έρθουν σε επαφή με φορέα της νόσου (θετικό τεστ), στη συσκευασία του φαρμακευτικού αυτού προϊόντος υπάρχει (στην πίσω σελίδα των οδηγιών – στα «ψιλά γράμματα») αφενός η προειδοποίηση H412: «επιβλαβείς για τους υδρόβιους οργανισμούς με μακροχρόνιες επιπτώσεις» αφετέρου η πρόληψη P273: «να απαγορεύεται η ελευθέρωση στο περιβάλλον». Επίσης (στην ίδια ενότητα του φυλλαδίου) αναγράφεται «Μην επιτρέψετε να καταλήξει στο περιβάλλον, στην αποχέτευση ή σε επιφανειακά ύδατα» και λίγο παρακάτω «Η διάθεση όλων των απορριμμάτων θα πρέπει να γίνεται με τις τοπικές οδηγίες», αλλά χωρίς να υπάρχει κάποια επιπλέον επεξήγηση και χωρίς σαφείς οδηγίες προς τους χρήστες των self-test. 

Αξίζει να επισημανθεί ότι ακόμη και αυτές οι ασαφείς επισημάνσεις προειδοποίησης και πρόληψης (του πίσω μέρους των οδηγιών), μολονότι δεν είναι ευρέως γνωστές στους πολίτες, απουσιάζουν παντελώς από την 1η σελίδα του φυλλαδίου, που μάλλον είναι το μοναδικό τμήμα των οδηγιών που θα διαβάσουν οι περισσότεροι χρήστες. Ενώ υπάρχουν και φυλλάδια που δεν αναγράφουν (στο ελληνικό τους τμήμα) ότι πρόκειται για απόβλητο που ενέχει βιολογικό κίνδυνο (biohazardous waste).

Στο δικτυακό τόπο https://self-testing.gov.gr/ (που αν και δεν αναφέρεται πουθενά στο σκεύασμα του self-test, αλλά μπορεί να βρεθεί από τους εξοικειωμένους στο διαδίκτυο), επίσης δεν υπάρχει για το παραπάνω θέμα καμία αναφορά στο σχετικό βίντεο που απευθύνεται στους χρήστες, ενώ στο κείμενο στο ερώτημα «Πώς θα γίνεται η απόρριψη των υλικών μετά τη διενέργεια των self-test;», αναφέρεται ότι «Αν το τεστ είναι αρνητικό: Απορρίπτεται στον κοινό κάδο απορριμμάτων. Αν το τεστ είναι θετικό: Απορρίπτεται επίσης στον κοινό κάδο απορριμμάτων, αλλά μέσα σε δυο σακούλες καλά κλεισμένες» και επίσης ότι «Τα απόβλητα των self–test δεν τοποθετούνται στους ΜΠΛΕ ΚΑΔΟΥΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ και δεν απορρίπτονται στις αποχετεύσεις». 

Ακόμη, στον ίδιο δικτυακό τόπο υπάρχει και η παραπομπή σε δικτυακό τόπο του ΥΠΕΝ,  https://ypen.gov.gr/apovlita-self-test-covid-19/, όπου επαναλαμβάνονται οι ίδιες οδηγίες και ο ενδιαφερόμενος μπορεί να βρει και περισσότερα για τις γενικές οδηγίες για τα απόβλητα του COVID-19.

Τι σημαίνει όμως ο χαρακτηρισμός SVHC;

Μία ουσία/συστατικό που υπάρχει σε κάποιο φαρμακευτικό σκεύασμα χαρακτηρίζεται ως SVHC (Substances of Very High Concern – ουσία προκαλούσα μεγάλη ανησυχία), όταν πρόκειται για συστατικό που εμπίπτει σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:  

• Είναι καρκινογόνο.
• Είναι μεταλλαξιογόνο.
• Είναι τοξικό για την αναπαραγωγή.
• Είναι ανθεκτικό, βιοσυσσωρεύσιμο και τοξικό.
• Υπάρχει «επιστημονική απόδειξη πιθανών σοβαρών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία ή στο περιβάλλον που προκαλούν ισοδύναμο επίπεδο ανησυχίας».

Στη συγκεκριμένη περίπτωση, των self-tests, η ουσία αυτή είναι η «αιθυξυλιωμένη οκτυλο-/εννεϋλοφαινόλη».

Τι είναι όμως η ουσία που χαρακτηρίζεται ως SVHC;

Η ουσία που περιέχεται στα self-tests ανήκει σε μια μεγάλη κατηγορία ενώσεων, τις αλκυλοφαινόλες, οι οποίες χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία ως πρώτη ύλη για την παραγωγή άλλων ενώσεων που αποτελούν τη βασική ύλη για την παραγωγή πλαστικών, απορρυπαντικών κλπ. Ωστόσο, οι ουσίες αυτές έχει αποδειχτεί ότι συγκαταλέγονται μεταξύ των ουσιών που προκαλούν ενδοκρινικές διαταραχές, δηλαδή επηρεάζουν το ορμονικό σύστημα ενός οργανισμού και έτσι επιδρούν στην ανάπτυξη, τη συμπεριφορά αλλά και την αναπαραγωγική ικανότητα των οργανισμών. Επιπλέον οι ενώσεις αυτές δεν διασπώνται εύκολα, με αποτέλεσμα να παραμένουν για μεγάλο χρόνο ενεργές και να συσσωρεύονται συνεχώς σε ένα οικοσύστημα. Για το λόγο αυτό ουσίες με τέτοιες ιδιότητες χαρακτηρίζονται ως «ενώσεις που προκαλούν ανησυχία» και η διαχείρισή τους και η διάθεσή τους πρέπει να γίνεται με ασφαλή τρόπο. Οι δε παραγωγοί προϊόντων που περιέχουν τέτοιες ουσίες θα πρέπει να ενημερώνουν τους καταναλωτές με τους ενδεδειγμένους τρόπους για τη διάθεση των υπολειμμάτων που προκύπτουν μετά τη χρήση. Στην ίδια κατεύθυνση, ο Οργανισμός Περιβάλλοντος της Αμερικής (EPA) έχει εκδώσει μια οδηγία (Significant New Use Rule, https://www.epa.gov/assessing-and-managing-chemicals-under-tsca/fact-sheet-nonylphenols-and-nonylphenol-ethoxylates) σύμφωνα με την οποία οι παραγωγοί προϊόντων που περιέχουν ουσίες αυτής της ομάδας θα πρέπει να τις αντικαταστήσουν, ενώ παράλληλα προτείνεται στους καταναλωτές η επιλογή προϊόντων που δεν τις περιέχουν.

Από τα παραπάνω είναι προφανές γιατί δεν πρέπει να απορρίπτεται στο περιβάλλον (απευθείας ή και μέσω κακής διαχείρισης των οικιακών απορριμμάτων), το υπόλοιπο του υγρού που συμπεριλαμβάνεται στα self-tests, άρα και το σύνολο των υλικών του χρησιμοποιημένου self-test, ακόμη και στην περίπτωση που τεστ είναι αρνητικό.

Ολοκληρωμένη ενημέρωση των χρηστών των self-tests

Σύμφωνα με τις οδηγίες που έχουν αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του ΥΠΕΝ (https://ypen.gov.gr/apovlita-self-test-covid-19/), και αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και στην αντίστοιχη του  Υπουργείου Υγείας (https://www.moh.gov.gr/articles/health/dieythynsh-dhmosias-ygieinhs/metra-prolhpshs-enanti-koronoioy-sars-cov-2/8729-enhmerwsh-anaforika-me-th-diathesh-aporripsh-aytodiagnwstikwn-test-taxeias-anixneyshs-antigonoy-toy-ioy-sars-covid-19-meta-thn-xrhsh), υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος για τη διάθεση των αποβλήτων που προκύπτουν από τη χρήση των self-tests, ο οποίος εξαρτάται από το αποτέλεσμα του τεστ (θετικό ή αρνητικό) και μόνον. Ενώ δεν γίνεται καμία αναφορά στις πολύ δυσμενείς επιπτώσεις για το οικοσύστημα, που ενέχει η απόρριψη των υπολειμμάτων του διαλύματος που υπάρχει σε διάφορα εξαρτήματα του χρησιμοποιημένου self-test. Όπως αναφορά δεν γίνεται και στο γιατί αυτά δεν πρέπει να οδηγούνται στην ανακύκλωση ή να απορρίπτονται στην αποχέτευση ή σε άλλο υδάτινο σύστημα. Αλλά, ακόμα και αυτές οι μη πλήρεις οδηγίες απόρριψης των χρησιμοποιημένων self-tests, βρίσκονται στους σχετικούς ιστοτόπους και όχι στο φυλλάδιο των οδηγιών χρήσης τεστ, και στο σχετικό βίντεο, ώστε να ενημερώνεται άμεσα ο χρήστης για τη διαχείριση των υπολειμμάτων. 

Είναι η παραπάνω διαδικασία αρκετή;

Η απάντηση στο ερώτημα αυτό εξαρτάται από την συνέπεια του χρήστη των self-tests στην τήρηση των σχετικών οδηγιών απόρριψης των χρησιμοποιημένων σκευασμάτων, που θα πρέπει όμως να τις αναζητήσει (και εφόσον έχει την σχετική εξοικείωση) στο διαδίκτυο. Ας σημειωθεί επίσης ότι με βάση την ακολουθούμενη από την Πολιτεία τακτική, ο αριθμός των self-tests αναμένεται να αυξηθεί πολύ περισσότερο το επόμενο διάστημα, αφού η διαδικασία αυτή θα εφαρμοστεί εκτεταμένα σε περισσότερες βαθμίδες της εκπαίδευσης, σε χώρους εργασίας, αλλά και σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Με συνακόλουθο αποτέλεσμα την πολλαπλασιαστική αύξηση των υπολειμμάτων των χρησιμοποιημένων self-tests, άρα και των δυνητικών επιπτώσεων που είναι δυνατόν να προκληθούν από την μη τήρηση των κανόνων ασφαλούς διάθεσης και διαχείρισης των υπολειμμάτων αυτών, τόσο για το φυσικό περιβάλλον και τους οργανισμούς.

Πρόταση ορθής διάθεσης και διαχείρισης των υπολειμμάτων των self-tests

Από τα παραπάνω προκύπτει η ανάγκη συμπληρωματικών οδηγιών για διάθεση και διαχείριση των υπολειμμάτων των self-tests, που απαραίτητα θα πρέπει να εσωκλείονται στο φυλλάδιο των οδηγιών χρήσης τους και μάλιστα με τέτοιο τρόπο που να γίνονται εύκολα αντιληπτές. Όπως βέβαια και να υπάρξει η μεγαλύτερη δυνατή διάχυση των πληροφοριών αυτών στην κοινότητα. Σε αυτές τις πληροφορίες, θεωρούμε ότι εκτός από τα σχετικά με τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως περιγράφηκαν προηγούμενα, θα πρέπει να υπάρχει (τόσο στο σχετικό φυλλάδιο οδηγιών όσο και στο σχετικό βίντεο) η προτροπή για την χρησιμοποίηση των self-tests με τη χρήση προστατευτικών γαντιών.

Έχοντας δε υπόψη τους κινδύνους που είναι δυνατόν να προκληθούν στο περιβάλλον και τους οργανισμούς από τη μη ορθή απόρριψη, όχι μόνον στην περίπτωση του θετικού αποτελέσματος του τεστ, αλλά και του αρνητικού και των υπολειμμάτων του διαλύματος, και με δεδομένη τη μεγάλη αύξηση της χρήσης τους τους επόμενους μήνες, θεωρούμε ότι και για τα υπολείμματα των self-tests θα πρέπει να ακολουθηθεί αντίστοιχη διαδικασία με αυτή που εφαρμόζεται με τα αχρησιμοποίητα ή ληγμένα φάρμακα, που όμως θα πρέπει να επεκταθεί για όλα τα φάρμακα (στερεά, υγρά και αλοιφές).

Ως γνωστό, ο πιο ορθολογικός τρόπος διάθεσης των ανεπιθύμητων, αχρησιμοποίητων ή ληγμένων φαρμάκων και με τις λιγότερες επιβλαβείς συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον, είναι η επιστροφή τους στα φαρμακεία (Πράσινοι κάδοι στα φαρμακεία). Οι ποσότητες που συλλέγονται, που βέβαια αφορούν μόνον στα στερεά φάρμακα (και όχι στα υγρά και τις αλοιφές), μεταφέρονται σε χώρο του Ινστιτούτου Φαρμακευτικής Έρευνας και Τεχνολογίας και ακολουθεί διαδικασία, σε ειδικά κέντρα στο εξωτερικό, για την αδρανοποίηση και καύση τους σε μεγάλες θερμοκρασίες.

Οποιαδήποτε άλλη διαχείριση των υλικών αυτών μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την επιβάρυνση/μόλυνση των νερών, του εδάφους, των φυτών ή και του ανθρώπου γενικότερα και όχι μόνον αποκλειστικά των χρηστών των self-tests.

* Ανάλυση των Γιάννη Ν. Κρεστενίτη, Ομότιμου Καθηγητή Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ και Πέτρου Σαμαρά, Καθηγητή Τμήματος Επιστήμης & Τεχνολογίας Τροφίμων ΔΙΠΑΕ, στο Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ

Διαβάστε επίσης:

ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΘ-ΕΚΕΤΑ: H εξέλιξη των μεταλλάξεων του SARS-CoV-2 τους τελευταίους μήνες