Κορώνεια – Μια πρώην λίμνη

Oι κάτοικοι της περιοχής γύρω από τη λίμνη του Λαγκαδά, την Κορώνεια, βλέπουν εδώ και χρόνια τη λίμνη να εξαφανίζεται αφήνοντας πίσω μόνο νεκρά ψάρια και πουλιά. Η Ελλάδα λογοδοτεί– για την κατάστασή της στις 28 Νοεμβρίου, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.Τριάντα χρόνια πριν σε τούτη τη λίμνη τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Ας δούμε πώς φτάσαμε στο σημείο χωρίς επιστροφή.

Παράδεισος: Κάποτε, ακόμα και μέχρι τα χρόνια του ογδόντα, ήταν ένας ιδανικός τόπος για μια κοντινή απόδραση. Μια λίμνη που έσφυζε από ζωή, στα 45 χιλιάδες στρέμματα της έκτασης της, με δέκα διαφορετικά είδη ψαριών, στα νερά της που έφταναν τα δώδεκα μέτρα βάθος και χιλιάδες πουλιά να κατοικοεδρεύουν στο περιβάλλον της. Οι Θεσσαλονικείς θυμούνται ακόμα τα χρόνια που έκαναν μια κοντινή εκδρομή στις ψαροταβέρνες της όχθης της, τα Κυριακάτικα μεσημέρια.

Μόλυνση: Το βασικότερο πρόβλημα της λίμνης, η μόλυνση διαπιστώθηκε πρώτη φορά το 1986. Μια σειρά βαφεία εγκαταστάθηκαν στις σε κοντινές περιοχές, που άρχισαν να λειτουργούν χωρίς βιολογικούς καθαρισμούς, ρίχνοντας τα λύματα τους εντός της, ενώ ήδη κατέληγαν εκεί και τα αστικά λύματα της περιοχής Λαγκαδά μέσω του ρέματος Μπογδάνα. Παράλληλα για τις ανάγκες του αγροτικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων της περιοχής, άρχισε να αντλείται εξαντλητικά το νερό, υπολογίζοντας τα τελευταία 30 χρόνια πάνω από 160 εκατομμύρια κυβικά. Στις αρχές της δεκαετίας του 80 λίγοι «γραφικοί» οικολόγοι προσπαθούσαν να προειδοποιήσουν για την επερχόμενη καταστροφή, αλλά ο Έλλην αγρότης ποτέ δεν είδε με καλό μάτι το οικολογικό συνάφι που καταφανώς δημουργήθηκε για να τους ξεβολέψει και να τους πάρει την μπουκιά από το στόμα. Όλοι αυτοί που μιλούσαν για αλλαγή καλλιέργειας, απομάκρυνση των λυμάτων των βαφείων και μείωση της αλόγιστης χρήσης φυτοφαρμάκων χαρακτηρίστηκαν με ευκολία ως εχθροί των τοπικών παραλίμνιων περιοχών. Και η πολιτεία φυσικά ενδιαφερόταν κοντόφθαλμα για τα ψηφαλάκια.

Συστατικά: Τι περιέχει όμως στην πραγματικότητα σήμερα το λιγοστό νερό που απέμεινε στη λίμνη; Καταρχήν πολύ αλάτι. Αλάτι σε τεράστιες ποσότητες που χρησιμοποιείται για την επεξεργασία των υφασμάτων, και δεν απομακρύνεται ούτε με τον βιολογικό καθαρισμό, pH περισσότερο από 10 που την καθιστά εξαιρετικά αλκαλική σε σημείο να προσομοιάζει με υγρό μπαταρίας, αλλά και φυσικά λιπάσματα σε αλόγιστες ποσότητες, νιτρικά ιόντα, περίπου 50 mg ανά λίτρο με όριο επιφυλακής τα 25, βόριο, κάδμιο, μόλυβδο, υδράργυρο, αντιμόνιο, αλουμίνιο, αλλά και μικροοργανισμούς που εκκρίνουν τοξίνες ((ηπατοξίνη και νευροτοξίνη) και τοξικά βακτήρια (κυανοβακτήρια) αλλά και ένα παχύ στρώμα λάσπης στον πυθμένα της, με μεγάλη περιεκτικότητα σε βαρέα μέταλλα.

Νεκρή: Η επιφάνειά της από 46 τ.χ. έφτασε σε 10 χρόνια, το 1995, τα 30 τ.χ., κυρίως λόγω της υπεράντλησης νερού για γεωργική χρήση και δευτερευόντως εξαιτίας των υδροβόρων βιομηχανιών. Και η υποβάθμιση συνεχίστηκε μέχρι το καλοκαίρι του 2002 που η λίμνη σχεδόν αποξηράνθηκε. Αν και δεσμευμένη ως υγρότοπος ιδιαίτερης σημασίας που προστατεύεται από τη συνθήκη του Ραμσάρ, η περιοχή είδε τη λίμνη να νεκρώνεται μέρα με τη μέρα, με τη στάθμη του νερού να έχει φθάσει, στα εβδομήντα, στην καλύτερη περίπτωση εκατοστά, εξαιτίας των 2300 γεωτρήσεων και της ξηρασίας, με εξάρσεις σε εποχές ιδιαίτερης μόλυνσης που έχουν καταγραφεί χιλιάδες θάνατοι πουλιών και ψαριών και φυσικά μετατροπή του περιβάλλοντος χώρου σε κρανίου τόπο. Η μεγάλη καταστροφή ήρθε το Σεπτέμβριο του 2004, καθώς χιλιάδες (σύμφωνα με την Κυνηγετική Ομοσπονδία, έφτασαν τον αριθμό των 30.000), νεκρά πουλιά από 39 είδη, βρέθηκαν στις όχθες της λίμνης. Ανάμεσά τους 250 αργυροπελεκάνοι, είδος παγκόσμια απειλούμενο. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ήρθε και η σειρά των ψαριών που κατά χιλιάδες έπλεαν κι αυτά νεκρά στο νερό. Η επίσημη εκδοχή απέδωσε τον θάνατο των πουλιών στις τοξίνες που περιείχαν τα βεβαρυμένα ύδατα και των ψαριών στην ανοξία, κοινώς στην παντελή απουσία οξυγόνου στο νερό. Κάπως έτσι βρήκε μαρτυρικό θάνατο η πανίδα της περιοχής. Ο αντίκτυπος από την τραγική αυτή οικολογική καταστροφή ήταν τεράστιος. Πρωτοσέλιδα και εκτενή τηλεοπτικά ρεπορτάζ, ερωτήσεις και επερώτησεις στο ελληνικό και στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο και παραπομπή της χώρας μας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αμέσως μετά είδαμε τα γνωστά επικοινωνιακά σόου του νομάρχη κ. Ψωμιάδη, τις υποσχέσεις και τα μεγάλα λόγια, σούρτα φέρτα στα τηλεπαράθυρα, γιατί μην ξεχνάμε ότι τότε ξεκινούσε και προεκλογική περίοδος, συσκέψεις επί συσκέψεων και την εκπόνηση ενός νέου master plan, ενώ επισήμως η λίμνη πια θεωρείτο νεκρή.

Master plan: Με τη μαγική αυτή λέξη περιγράφονται τα σχέδια σωτηρίας που εκπονήθηκαν για τη σωτηρία της, από το 2004. Τέσσερα μεγάλα και σε πολλές περιπτώσεις αλληλοαναιρούμενα, με χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και καμιά σαρανταριά συνολικά μικρότερα! Τα σχέδια αυτά προέβλεπαν από την αλλαγή χρήσης της γης με διαφορετικές καλλιέργειες που προέβλεπαν λιγότερο πότισμα, μέχρι την εξωπαραγματική μεταφορά νερού από τον ποταμό Αλιάκμονα, που όμως έτσι και αλλιώς αντιμετωπίζει και ο ίδιος οικολογικά και άλλα προβλήματα, ειδικά κανονάκια που κάνουν θόρυβο και διώχνουν τα πουλιά μακριά για να σωθούν, αλλα και κατασκευή τάφρου για να επικοινωνεί καλύτερα με την γειτονική λίμνη Βόλβη. Το τελευταίο, αν μπει σε εφαρμογή, μακροπρόθεσμα κινδυνεεύει να αποδειχθεί καταστροφικό, αφού η αμφίδρομη ενωτική τάφρος Κορώνειας – Βόλβης πιθανότατα θα καταλήξει σε διείσδυση τοξικών από την Κορώνεια στη Βόλβη και έτσι σύντομα να έχουμε ανάλογα προβλήματα και στη Βόλβη, η οποία ευτυχώς μέχρι τούδε δεν αντιμετωπίζει προβλήματα μόλυνσης.

Διώξεις: Στις αρχές Νοέμβρη του 2004, ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών κατέθεσε μηνυτήρια αναφορά κατά παντός υπευθύνου για το θάνατο των ψαριών. Είχαν προηγηθεί μηνύσεις φορέων, επιστημονικών οργανώσεων, οικολογικών οργανώσεων, καταγγελίες αρχηγών κομμάτων, δημοτικών αρχών της περιοχής, που όμως ευθύνονται καθώς δεν λειτουργούσε ο βιολογικός καθαρισμός, που ολοκληρώθηκε μεν το 2004 αλλά κανείς (;) δεν είχε προβλέψει τη σύνδεσή του με το αποχετευτικό σύστημα, δυο νομάρχες που δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν μέχρι τώρα το πρόβλημα, χιλιάδες φυλλάδια ενημέρωσης και οικονομική καταστροφή των ψαράδων της περιοχής. Και φως δεν φαινόταν πουθενά. Η Ελλάδα τελικά παραπέμφθηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο τον Φεβρουάριο του 2011 με απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την παράλειψή της να προστατεύσει την Κορώνεια. Για την άσχημη κατάσταση στην οποία συνεχίζει να βρίσκεται η λίμνη θα κληθεί σε απολογία στις 28 Νοεμβρίου στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Έτσι μέσα σε όλη την τραγική κατάσταση της οικονομίας, η Ελλάδα κινδυνεύει με πρόστιμο ύψους 100.000 ευρώ ημερησίως, αφού τα έργα που έπρεπε να είχαν γίνει για προστασία της πρώην πλέον λίμνης, είτε δεν έχουν αρχίσει καν είτε έχουν μείνει ανολοκλήρωτα. Η ελληνική πλευρά θα πρέπει να είναι έτοιμη να παρουσιάσει την υπερασπιστική της γραμμή για τα έργα που ολοκληρώθηκαν ή αναμένεται να ολοκληρωθούν το επόμενο χρονικό διάστημα στη λίμνη Κορώνεια, ενώ προτίθεται να ζητήσει φυσικά παράταση για τα έργα και αναστολή της επιβολής προστίμου Οι λόγοι που η χώρα μας κλήθηκε σε απολογία από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αναλύθηκαν στην πρόσφατη συνεδρίαση του περιφερειακού συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας μετά από σχετικό έγγραφο του υπουργείου Περιβάλλοντος και είναι απείρως περισσότεροι από ό,τι μπορείτε να φανταστείτε:

* Παρά τις οδηγίες για άμεση πάυση των 2200 περίπου παράνομων γεωτρήσεων, η λειτουργία 1.440 γεωτρήσεων κρίθηκε απαραίτητη για το πότισμα των γύρω καλλιεργειών και άρα δεν μπορούν να κλείσουν όπως προστάζει η Ε.Ε. Ανεπαρκή επίσης κρίνονται και τα μέτρα περιορισμού της άρδευσης (τα έργα ανήκουν στην αρμοδιότητα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης).

*Η μη λήψη μέτρων χρηματοδότησης ιδιωτικών επενδύσεων για τη διαχείριση βιομηχανικών αποβλήτων, θέμα που έχει αντιμετωπιστεί σε κάποιο βαθμό από την έγκριση νέων περιβαλλοντικών όρων για τις λειτουργίες των βιομηχανιών.

* Το έργο κατασκευής λιμνοδεξαμενών ωρίμανσης, οι οποίες σε ενδεχόμενο περιστατικό ρύπανσης θα μπορούσαν να δεχτούν λύματα χωρίς αυτά να διοχετευτούν στη λίμνη. Σύμφωνα με τις υπηρεσίες της Περιφέρειας, το έργο δεν έχει ξεκινήσει ακόμη ενώ πριν λίγες μέρες δόθηκε 10ετής παράταση για την υλοποίησή του.

* Η επανεξέταση των ρυπογόνων βιομηχανιών της περιοχής Λαγκαδά και το σχέδιο διαχείρισης και παρακολούθησης του Εθνικού Πάρκου Βόλβης, Κορώνειας και Μακεδονικών Τεμπών. Σύμφωνα με την περιφέρεια έχουν γίνει θετικά βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια έχουν κλείσει 19 τέτοιες βιομηχανίες ενώ λειτουργούν σήμερα εννέα, σύμφωνα με αποδεκτούς περιβαλλοντικούς όρους που ελέγχονται κάθε εξάμηνο.

* Το δίκτυο αποχέτευσης των αστικών λυμάτων του Λαγκαδά. Άργησε αλλά τέθηκε σε λειτουργία το δίκτυο βιολογικού καθαρισμού και μέχρι το τέλος του χρόνου υπολογίζεται ότι θα δέχεται το 85% των λυμάτων της περιοχής.

* Η κατάληψη και καλλιέργεια, από αγρότες, εκτάσεων της λίμνης που αποξηράνθηκαν. Σύμφωνα με το υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, πρόκειται για εκτάσεις 10 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Υπόλογη γι΄αυτό είναι και η διοίκηση της πρώην νομαρχίας Θεσσαλονίκης, η οποία υπό τη διεύθυνση του κ. Ψωμιάδη είχε την ευθύνη συντονισμού της σωτηρίας της λίμνης. Η δίκη της για το θέμα αυτό είναι προγραμματισμένη για τις 8 Νοεμβρίου.

Συμπέρασμα: Η Κορώνεια είναι ένα τραγικό παράδειγμα οικολογικής καταστροφής εξαιτίας της ολιγωρίας των αρχών, της κοντόφθαλμης αγροτικής στρατηγικής, αν υπήρξε ποτέ αγροτική στρατηγική στην Ελλάδα που δεν απέβλεπε στην τσέπη και στην ψηφοθηρία, και γενικότερα του «δεν βαριέσαι έχει ο Θεός» και «η δουλειά μου να γίνεται» του Ελληνα που τον θέτει συχνά απέναντι ακόμα και στον γείτονά του λόγω προσωπικών μικροσυμφερόντων. Η λίμνη της Κορώνειας είναι πια μια πρώην λίμνη και είναι αμφίβολο αν υπάρχει επιστροφή στην οικολογική καταστροφή και κάπως έτσι και το δάσος στις Σκουριές Χαλκιδικής θα γίνει ένα πρώην δάσος. Η φύση είναι αυτή τη στιγμή το μεγαλύτερο κεφάλαιο που διαθέτει αυτός ο τόπος, ας μάθουμε να μην το παίζουμε στην μπάνκα του εύκολου κέρδους που κανένα αντίκρυσμα δεν έχει στο μέλλον.

*Το κείμενο έγραψαν ο Γιώργος Τούλας και η Κύα Τζήμου