Mobbing: Η αόρατη βία στην εργασία και οι σιωπηλές φωνές των θυμάτων

Πολλές φορές, πίσω από την καθημερινή ρουτίνα σε εργασιακούς χώρους, κρύβεται μια αόρατη και εξαιρετικά επικίνδυνη μορφή βίας. Το mobbing, η ηθική παρενόχληση στον επαγγελματικό χώρο, δεν αφήνει εξωτερικά σημάδια, αλλά έχει καταστροφικές συνέπειες για την ψυχική υγεία των θυμάτων του. 

Το mobbing βρίσκεται γύρω μας, κάποιοι δεν το αντιλαμβάνονται, όμως, άλλοι επιλέγουν να το αγνοούν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να γίνονται και οι ίδιοι συνεργοί στον εκφοβισμό, επιτρέποντας την περαιτέρω διαιώνισή του στο εργασιακό περιβάλλον.

Σύμφωνα με τα πορίσματα της πρώτης παγκόσμιας έρευνας της ΔΟΕ (2022) σε συνεργασία με το Ίδρυμα Loyd’s Register και την εταιρεία δημοσκοπήσεων Gallup η βία και η παρενόχληση στην εργασία είναι ένα ευρέως διαδεδομένο φαινόμενο σε όλο τον κόσμο. Τα κυριότερα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι περισσότεροι από ένας στους πέντε (22,8 τοις εκατό ή 743 εκατομμύρια) εργαζόμενους έχουν βιώσει, τουλάχιστον μία φορά, κάποια μορφή βίας ή παρενόχλησης στην εργασία κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής τους ζωής και ότι σχεδόν τα μισά θύματα δεν το κατήγγειλαν.

Σε ευρωπαϊκές έρευνες προηγούμενων ετών του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για την Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (EUROFOUND) αναφέρεται ότι:

Σχεδόν ένας στους έξι εργαζομένους (16%) έχει εκτεθεί σε ανάρμοστες κοινωνικές συμπεριφορές – πράξεις βίας, παρενόχληση και ανεπιθύμητες σεξουαλικές προτάσεις – με δυνητικά σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, τόσο για τον εργαζόμενο όσο και για την παραμονή του στην εργασία του. (6η Ευρωπαϊκή Έρευνα για τις συνθήκες εργασίας, 2015)

Ενώ στην Ελλάδα σύμφωνα με την πρώτη πανελλήνια έρευνα με θέμα τον “Eργασιακό εκφοβισμό, Mobbing” (Μάρτιος 2021,  MRK Consulting) αναφέρεται ότι: 

• Το 85% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι ο εργασιακός εκφοβισμός είναι τόσο διαδεδομένος στη χώρα μας που αποτελεί ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα.
• Το 38% (τέσσερις στους δέκα εργαζόμενους) δηλώνουν ότι έχουν υπάρξει οι ίδιοι στόχοι εργασιακού εκφοβισμού κάποια στιγμή στην επαγγελματική τους πορεία, αλλά και στην επιχείρηση/φορέα που εργάζονται σήμερα.
• Η λεκτική βία (79%) είναι η συνηθέστερη μορφή παρενόχλησης και ακολουθεί η σκόπιμη υποβάθμιση της δουλειάς όσων έχουν υπάρξει θύματα εκφοβισμού (65%, και η διαρροή φημών ή αρνητικών σχολίων πίσω από την πλάτη τους (54%) κ.ά.

Οι μορφές mobbing

• Λεκτική κακοποίηση:

Υποτιμητικά σχόλια για τις ικανότητες, την εμφάνιση ή την προσωπικότητα του ατόμου.

Ειρωνείες ή υποτιμητικές παρατηρήσεις σε δημόσιες συζητήσεις ή συναντήσεις, με σκοπό την αποδυνάμωση της αυτοεκτίμησης του εργαζομένου.

Προσωπικές επιθέσεις που αναφέρονται σε πτυχές της ζωής του εργαζομένου που δεν σχετίζονται με την εργασία, όπως η οικογενειακή του κατάσταση ή προσωπικές επιλογές.

• Κοινωνικός αποκλεισμός:

Αγνόηση του ατόμου από τους συναδέλφους του σε συναντήσεις ή άλλες επαγγελματικές δραστηριότητες.

Αποφυγή συνεργασίας, όπου το άτομο αποκλείεται από ομαδικές εργασίες ή δεν λαμβάνει μέρος σε συζητήσεις ή αποφάσεις.

Μη πρόσκληση σε κοινωνικές εκδηλώσεις ή άλλες ομάδες που οργανώνονται στο επαγγελματικό περιβάλλον, πράγμα που εντείνει την αίσθηση της απομόνωσης.

• Υποβάθμιση εργασίας:

Αντιμετώπιση καθηκόντων που είναι εκτός του πεδίου αρμοδιότητας ή που δεν σχετίζονται με τις δεξιότητες του εργαζομένου.

Σκοπίμως μη ανάθεση σημαντικών ή ενδιαφερόντων έργων, περιορίζοντας έτσι τις ευκαιρίες εξέλιξης και αναγνώρισης.

Αναθέσεις ταπεινωτικών ή ανιαρών καθηκόντων, όπως καθαρισμός, ή διαχείριση προβλημάτων που δεν σχετίζονται με την εργασία του ατόμου.

• Συνεχής κριτική:

Αδικαιολόγητη κριτική στην απόδοση: Το άτομο επικρίνεται για την εργασία του χωρίς να υπάρχουν πραγματικοί λόγοι ή με υπερβολικό τρόπο. Η κριτική γίνεται συνεχώς χωρίς αναγνώριση των επιτυχιών ή των προσπαθειών του

Αδικαιολόγητες κατηγορίες για λάθη: Το θύμα κατηγορείται για σφάλματα που δεν έχει κάνει ή για καταστάσεις που δεν είναι υπό τον έλεγχό του. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την απόδοση ευθυνών για αποτυχίες που προκλήθηκαν από άλλους ή από εξωτερικούς παράγοντες.

Συνεχής παρακολούθηση και υπερβολικός έλεγχος: Ο εργαζόμενος υπόκειται σε συνεχή και λεπτομερή έλεγχο, ακόμη και για τα πιο μικρά λάθη, με σκοπό την αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης του. Κάθε του κίνηση ή απόφαση αμφισβητείται, προκαλώντας αίσθημα ανασφάλειας.

• Διάδοση ψευδών πληροφοριών:

Διάδοση ψευδών ή κακοήθων φημών για τον εργαζόμενο, οι οποίες ενδέχεται να αφορούν τη συμπεριφορά του, τις ικανότητές του ή ακόμη και την προσωπική του ζωή.

Σκοπίμως δημιουργημένες φήμες για την ανικανότητα του εργαζομένου, με σκοπό την αποδυνάμωση της θέσης του στον οργανισμό και την υπονόμευση της αξιοπιστίας του.

Διασπορά κακών φημών μεταξύ των συναδέλφων, δημιουργώντας αρνητική εικόνα για το άτομο και επιδεινώνοντας τη φήμη του στον εργασιακό χώρο.

• Σεξουαλική παρενόχληση: 

Αδικαιολόγητη Σωματική Παρενόχληση. Υποβολή του εργαζομένου σε σκοπίμως ανεπιθύμητη σωματική επαφή ή ακόμη και απόπειρες σεξουαλικής κακοποίησης, με συνεχείς ή επαναλαμβανόμενες ενέργειες που δημιουργούν ένα αίσθημα φόβου και αμηχανίας.

Λεκτική Παρενόχληση με Σεξουαλικό Περιεχόμενο. Συνεχής και επαναλαμβανόμενη χρήση σεξουαλικών υπονοούμενων ή σχολίων για την εμφάνιση ή την προσωπική ζωή του εργαζομένου.

Απειλές ή Εκφοβισμός με Σεξουαλικό Υπόβαθρο. Απειλές με σεξουαλικό περιεχόμενο, όπως η υπόνοια ότι η εξέλιξη ή η επιτυχία στη δουλειά του εργαζομένου εξαρτάται από τη σεξουαλική του υποταγή ή τη συμφωνία με τις επιθυμίες του θύτη. Καθώς και στρατηγικές που χρησιμοποιούν το σεξουαλικό εκφοβισμό για να εκβιάσουν ή να αποδυναμώσουν την αυτοεκτίμηση του θύματος, προκαλώντας του αίσθημα φόβου για την εργασία του.

Η νομοθεσία 

Με τον Νόμο 4808/21 ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο η Σύμβαση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας για την εξάλειψη της βίας και της παρενόχλησης στον εργασιακό χώρο. Πρόκειται για έναν νόμο καινοτόμο που απαγορεύει οποιαδήποτε μορφή βίας, σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική, στο χώρο εργασίας αλλά και την παρενόχληση αυτοτελώς, χωρίς δηλαδή να εξαρτά τις έννοιες αυτές από άλλου είδους διακρίσεις.

Εφόσον η παρενόχληση στον εργασιακό χώρο πάρει τη μορφή εγκλήματος, όπως σωματική κακοποίηση, ή σεξουαλική κακοποίηση, ενδέχεται να υπάρχουν ποινικές κυρώσεις για τον δράστη. Επίσης, οι εργαζόμενοι έχουν το δικαίωμα να καταγγείλουν τη συμπεριφορά στον εργοδότη ή σε άλλες αρμόδιες αρχές, όπως το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ).

Η 24χρονη Α. μας μίλησε για την δικιά της εμπειρία σε κατάστημα εστίασης οπού μέσα σε διάστημα δύο-τριών εβδομάδων βρέθηκε, ξαφνικά, με την πλάτη στο τοίχο να δέχεται bullying στην καινούργια της δουλεία. Με αποτέλεσμα να φεύγει απ’ το μαγαζί.

“Πλέον μιλάω ανοιχτά για το όλο θέμα, πιο πριν δεν ήθελα να προκαλέσω κάποιο πρόβλημα μιλώντας για αυτό. Ας τα πιάσω από  την αρχή. Ξεκίνησα να δουλεύω σε ένα μαγαζί εστίασης που φαινόταν (απ΄ έξω τουλάχιστον) πολύ καλό, και όμως στην αρχή ολά μου φαινόντουσαν ωραία και ο χώρος και το κλίμα ανάμεσα με τα παιδιά και τους προϊσταμένους μου και οι περισσότεροι κατευθείαν μπήκαν στον κόπο να με βοηθήσουν να εγκλιματιστώ γρήγορα. Με τις μέρες όμως να περνάνε γνώρισα και ένα άτομο στον ίδιο χώρο που, κυριολεκτικά, απ’ την πρώτη στιγμή που γνωριστήκαμε με στραβοκοίταξε. ¨Μη με παρεξηγήσεις¨ μου είπε η κοπέλα που με οδήγησε ουσιαστικά στο να παραιτηθώ απ’ το μαγαζί, να μην την παρεξηγήσω αν μου πει κάτι απότομο γιατί δεν είχε κοιμηθεί καλά το βράδυ. Εγώ, επειδή είμαι πολύ ήσυχη γενικά απλά κούνησα το κεφάλι μου και έφυγα απορώντας γιατί να μου ξεκινήσει έτσι την συζήτηση. Οι μέρες περνούσαν και κάθε μέρα το ίδιο πράγμα. Ο θύτης – ενώ όλοι μου λέγανε να ρωτάω πράγματα για να μάθω την δουλεία- συνέχεια με μπλόκαρε χωρίς να με βοηθήσει να μάθω καινούργια πράγματα, δεν μου έδινε ποτέ σημασία και πάντα δεν μου απηύθυνε τον λόγο, με το ζόρι με κοιτούσε ενώ όποτε την χαιρετούσα απλά έκανε ένα νεύμα προς το μέρος μου.

Ή δουλειά μου ήταν απλή γενικά, ίσως να χρειαζόταν να κουβαλήσω και λίγο, όποτε ήμουν με βάρος στα χέρια την θυμάμαι χαρακτηριστικά να μην μου ανοίγει τον δρόμο και πάντα να μπαίνει κάπως μπροστά μου, χωρίς όμως να την βλέπουν οι άλλοι. Όταν χρειαζόταν να στρώσω ή να κάνω κάποια άλλη δουλειά, ένιωθα ένα ξινό βλέμμα κατά πάνω μου και όντως όταν γυρνούσα το κεφάλι μου προς το μέρος της την έβλεπα να με κοιτάζει επίμονα. Μερικές φορές, οριακά άφηνε την πόρτα με δύναμη να έρθει προς το μέρος μου όταν ήταν μπροστά μου με αποτέλεσμα να με χτυπάει με δύναμη. 

Είχα στο μυαλό μου έχω να κάνω απλά με μια κοπέλα 20 ετών -εγώ 24- που νιώθει απλά μια ανωτερότητα. Όταν μίλησα με κάποια παιδιά του μαγαζιού μου εξήγησαν πως η συγκεκριμένη κοπέλα προκαλεί γενικά προβλήματα και σε άλλα άτομα και μου είπαν να μην της δίνω σημασία. 

Όταν την ενημέρωνα για κάτι που ήθελαν οι πελάτες όπως για παράδειγμα το να πληρώσουν πάντα έκανε σκηνή “πόση ώρα έχει που θέλουν και μου το λες τώρα” μου έλεγε, ενώ την ενημέρωνα κατευθείαν. Πολλές φορές μπροστά στους πελάτες έκανε σχόλια για έμενα όπως το “μην της δίνετε σημασία είναι καινούργια” μεταξύ σοβαρού και αστείου. Πάντα με τις αντιδράσεις της ήταν υπερβολική και φώναζε πως όταν έκανα κάτι λάθος δεν σωζόταν με τίποτα. 

Αρκετές φορές μου έδειχνε να κάνω μια δουλεία με λανθασμένο τρόπο με αποτέλεσμα όταν με έβλεπαν οι υπεύθυνοί μου να το κάνω να μου την λένε ενώ εγώ φοβόμουν να πω την αλήθεια ότι μου έδειξε η συγκεκριμένη κοπέλα αυτόν τον τρόπο.

Μετά από λίγες μέρες μίλησα στον διευθυντή του μαγαζιού στο να δουλεύω αντίθετες βάρδιες απο αυτήν και έτσι έγινε, του περιέγραψα και την κατάσταση αλλά δεν είδα διαφορά. Ο θύτης πάντα δούλευε βράδυ, όποτε πήγαινα στην δουλειά είχα έναν κόμπο στο στομάχι μέχρι να μάθω αν δουλεύουμε μαζί.

Πάντα με σχολίαζε για τις κινήσεις μου και όχι μόνο. Τις περισσότερες φορές εξαρτιόμουν από αυτήν, καθώς ήταν η σερβιτόρα μου, αν για παράδειγμα είχε κέφια μου έδινε πουρμπουάρ ενώ αν κάτι πήγαινε λάθος στην προσωπική της ζωή δεν μου έδινε κάτι, ενώ εγώ με αυτά τα λεφτά επιβίωνα, τα είχα ανάγκη.

Μετά από τρεις εβδομάδες δεν άντεξα κατάλαβα πως δεν μπορώ να την αλλάξω και ούτε είχα άλλο κουράγιο να συναναστρέφομαι μαζί της και σταμάτησα απο το μαγαζί.

Εγώ, είχα ανάγκη τα λεφτά οπότε τα άφηνα όλα να περάσουν έτσι ώστε να μπορώ να ζήσω απο αυτη την δουλειά και ήμουν της άποψης πως απλά ήρθα να δουλέψω, ούτε ήρθα να γίνω φίλος με κάποιον ούτε να αναμειχθώ στα προσωπικά κάποιου απλά πήγαινα με όλη την καλή διάθεση να βγάλω τα λεφτά μου για να ζήσω και να γυρίσω σπίτι, αλλά αυτή δεν μου το επέτρεψε.”

Η Κατερίνα εργαζόταν σε ένα ιδιωτικό γραφείο:

“Ήταν οικογενειακή επιχείρηση, έκανα την πρακτική μου άσκηση, έχω διαγνωστεί με διάσπαση προσοχής από πολύ μικρή και είχα ενημερώσει τον manager μου γι αυτό. Η υπεύθυνη μου όμως κάθε φορά που της έκανα ερωτήσεις στο πλαίσιο της δουλειάς μου μιλούσε σαν σκουπίδι, με ρωτούσε αν είμαι καθυστερημένη, μου έλεγε πως την γράφω εκεί που δεν υπάρχει το μελάνι, μου είπε πως απορεί πως πήρα το πτυχίο μου ούτε το Δημοτικό δεν θα έπρεπε να έχω τελειώσει. 

Κάθε φορά που πήγαινα στην δουλειά, είχα ναυτία και ιλίγγους από το άγχος, αισθανόμουν πως ο χώρος του γραφείου στενεύει, ξεκίνησα εντατικά συνεδρίες με την ψυχολόγο μου και ύστερα από λίγο καιρό η ψυχολόγος έγινε ψυχίατρος και μετά ήρθαν τα αγχολυτικά στην ζωή μου. Μία μέρα, έκανα ένα λάθος σε ένα project, εκνευρίστηκε με πλησίασε, έκλεισε την οθόνη του λάπτοπ πάνω στα χέρια μου και άρχισε να φωνάζει μπροστά σε όλο το προσωπικό πως είμαι άχρηστη. Δεν ξαναπάτησα το πόδι μου στο γραφείο, παραιτήθηκα και έψαξα να κάνω κάτι άλλο, πίστευα πως στον κλάδο μου ήταν όλοι έτσι.  Τώρα πια, όποιος μου υψώνει τον τόνο της φωνής του μετατραυματικά βάζω τα κλάματα και τρέμω. Δεν μπορώ να ξεπεράσω το στρες που μου προκάλεσε η συγκεκριμένη προϊστάμενη, στην αρχή φοβόμουν να βρω δουλειά και δεν μπορούσα να πατήσω στα πόδια μου. Η ζωή μου ήταν μία κόλαση.”

Η Χρυσοπηγή Βαρδίκου από το σωματείο No Mobbing at Work είχε μιλήσει παλιότερα στην Parallaxi για τις επιπτώσεις ενός θύματος mobbing. 

“Η επίδραση της ηθικής παρενόχλησης σε βάθος χρόνου είναι όμοια με την επίδραση ενός τραυματικού γεγονότος. Μάλιστα, σε μια πρόσφατη μελέτη διάβασα πως έχει πιο σημαντική επίδραση από ότι ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα. Αυτό λοιπόν είναι η παρενόχληση για τους περισσότερους ανθρώπους. Ένα τραύμα.

Σε κάποιους το τραύμα αυτό μένει πιο βαθιά χαραγμένο και άλλοι το ξεπερνούν αμέσως μόλις απομακρυνθούν από το περιβάλλον που τους το προκάλεσε. Οι πιο αρνητικές επιπτώσεις που έχει η ηθική παρενόχληση είναι η κατάθλιψη, το μετα-τραυματικό στρες, οι ψυχώσεις ή ακόμα και η παράνοια.

Από όσους εμφανίσουν κατάθλιψη λόγω ηθικής παρενόχλησης, περίπου 1-2% θα κάνει απόπειρα αυτοκτονίας…”