Τι απέγινε ο θόρυβος των παιδιών που δεν σε άφηναν να ησυχάσεις στις πλατείες;

Ραντεβού στις πέντε το απόγευμα. Όποιος δεν έρθει, κατηγορείται για προδοσία. Σημάδια στα γόνατα από χτυπήματα. Ένα δυνατό άλμα πάνω από τα κάγκελα του σχολείου και ξεκινούσαν οι μάχες…

Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, έψαχνα τρόπο να «εισβάλω» στα άδεια σχολεία – τις απογευματινές ώρες με έναν και μόνο σκοπό, να παίξω όσο περισσότερο μπορώ και να δω τους φίλους μου χωρίς να μας νοιάζουν οι καιρικές συνθήκες.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά το πρόγραμμα μας, συναντιόμασταν περίπου πέντε η ώρα το απόγευμα μετά την λήξη της ώρας κοινής ησυχίας και τελειώναμε – εξουθενωμένοι- την μέρα μας στις δέκα το βράδυ. Γυρνούσαμε στα σπίτια μας με τον κάθε έναν από εμάς να παίρνει την μπάλα του μαζί στο σπίτι για να την ξαναφέρει την επόμενη μέρα.

Οι παρέες ήταν σταθερές, οι γνωριμίες γίνονταν μόνο μέσω σχολείου ή εξωσχολικών δραστηριοτήτων και έτσι η ο κύκλος μας μεγάλωνε καθώς γνωρίζαμε νέα παιδιά. Δεν μας ένοιαζε τίποτα ούτε τα χρήματα, ούτε τα κορίτσια, ούτε αν είμασταν ωραία ντυμένοι, το μόνο που θέλαμε ήταν να παίξουμε ποδόσφαιρο ή άλλα παιχνίδια και να μην περάσει γρήγορα ο χρόνος. 

Αυτοσχεδιάζαμε με τα πάντα. Μπουφάν, ζακέτες και κάδοι μετατρέπονταν σε δοκάρια εστίας ποδοσφαίρου και το οριζόντιο το όριζε το χέρι του τερματοφύλακα, δεν λέω είμασταν δίκαιοι. 

Όταν δεν είχαμε μπάλα για να παίξουμε κάναμε μια σύσκεψη λίγων λεπτών για να βρούμε τι θα κάνουμε. Συνήθως επικρατούσε το κρυφτό ή το κυνηγητό. 

Σε περίπτωση κακοκαιρίας δεν πτοούμασταν. Θέλαμε οπωσδήποτε να βρεθούμε και να παίξουμε. Κάθε κακοκαιρία και άλλο σπίτι με διαφορετικά παιχνίδια και επιτραπέζια. Σκοτεινό δωμάτιο, μαξιλαροπόλεμος, επιτραπέζια, Playstation, κάρτες, αυτοκολλητάκια ποδοσφαιριστών σε συλλογές,  barbie για τα κορίτσια, Beyblade, μακριά γαϊδούρα, δεν υπήρχε περίπτωση να μην βρούμε κάτι που θα μας γεμίσει. 

Κάθε μέρα πλέον για να πάω στην δουλεία μου περνάω από τουλάχιστον δύο σχολεία και κάμποσες πλατείες της γειτονιάς. Τα μάτια μου βουρκώνουν εξαιτίας της έλλειψης ζωντάνιας και των κενών αυλών σχολείων, οι πλατείες που παλιότερα στα τσιμέντα τους είχαν χαραχθεί παιδικά παπούτσια από πιτσιρίκια που έτρεχαν ανέμελα σε όλο της το μήκος και το πλάτος πλέον έχουν μείνει μονάχες και έρημες.

Τι κάνουν όμως τα πιτσιρίκια σήμερα; Πως φτάσαμε στο σημείο να μην βλέπουμε τα παιδιά στους προαύλιους χώρους σχολείων; Τι απέγιναν οι δραστηριότητες σε εξωτερικούς χώρους; 

Σήμερα, τα παιδιά περνούν πολύ χρόνο σε ψηφιακές πλατφόρμες, παίζοντας βιντεοπαιχνίδια, χρησιμοποιώντας smartphones ή tablets, και είναι πολύ ενεργά στα social media. Μένουν σπίτι κάνοντας κατάχρηση των κινητών καθώς σύμφωνα με έρευνα της KMOP που δημοσιεύθηκε τον Δεκέμβριο του 2024, το 76,6% των παιδιών ηλικίας 9-12 ετών έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω προσωπικών συσκευών, το 58,6% χρησιμοποιεί καθημερινά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το 22,8% έχει έρθει σε επαφή με ακατάλληλο περιεχόμενο. Ενώ παράλληλα, η αύξηση της βίας ανηλίκων έχει προκαλέσει ερωτηματικά και ανησυχία.

Επιπτώσεις 

Έρευνες έχουν δείξει πως η υπερβολική χρήση τηλεόρασης, συνδέεται με την αδυναμία των παιδιών να διατηρήσουν την προσοχή τους και να σκεφτούν καθαρά, ενώ αναπτύσσουν κακές διατροφικές συνήθειες και προβλήματα συμπεριφοράς. Η υπερβολική χρήση οθόνης tablet ή υπολογιστή, προκαλεί επίσης, καθυστέρηση ομιλίας, κακή ποιότητα ύπνου, μειωμένη εκτελεστική λειτουργία και μείωση της αλληλεπίδρασης, μεταξύ γονέων και παιδιού.

“Είναι γνωστό πως τα παιδιά που χρησιμοποιούν κάποια μορφή οθόνης, μεγαλώνουν μέσα σε οικογένειες, που χρησιμοποιούν και οι ίδιες, οθόνες” αναφέρει ο Dr. John Hutton, παιδίατρος και κλινικός ερευνητής, στο παιδιατρικό Νοσοκομείο του Cincinnati.

Αν και τα παιδιά της σημερινής εποχής είναι συνδεδεμένα συνεχώς με την τεχνολογία, υπάρχουν και κάποια που συνεχίζουν να παίζουν έξω. Παράλληλα, όμως, η παραδοσιακή εξωτερική δραστηριότητα φαίνεται να μειώνεται, καθώς ο ψηφιακός κόσμος έχει κυριαρχήσει. Το κλασικό ποδόσφαιρο ή το παιχνίδι στο πάρκο, που ήταν για εμάς σχεδόν καθημερινή δραστηριότητα, σήμερα μπορεί να μην υπάρχει.

Που “μετακόμισαν” τα παιδιά 

Βάσει γενικών παρατηρήσεων και τάσεων, οι νέοι επιλέγουν συχνά τα εξής μέρη για την κοινωνικοποίησή τους:​

• Εμπορικά κέντρα (malls): Προσφέρουν ποικιλία καταστημάτων, χώρους εστίασης και ψυχαγωγίας, καθιστώντας τα ελκυστικά για συναντήσεις και αγορές.​

• Καφετέριες και χώρους εστίασης: Παραμένουν δημοφιλείς για κοινωνικές συναντήσεις, με έμφαση σε μοντέρνα και θεματικά καταστήματα. ​

• Χώροι ψυχαγωγίας: Όπως κινηματογράφοι, αίθουσες μπόουλινγκ και escape rooms, που προσφέρουν εναλλακτικές μορφές διασκέδασης.​​

• Πάρκα και υπαίθριοι χώροι: Παραμένουν επιλογή για χαλάρωση και κοινωνικές συναθροίσεις, ιδιαίτερα κατά τους θερμότερους μήνες.

Ασφαλές περιβάλλον και περιορισμοί

Η ασφάλεια σήμερα έχει γίνει ένα πιο έντονο ζήτημα. Οι γονείς, αν και επιθυμούν τα παιδιά τους να απολαύσουν εξωτερικά παιχνίδια, τους θέτουν περιορισμούς και κανόνες λόγω της αυξημένης ανησυχίας για την ασφάλειά τους. Οι γονείς παλαιότερα ίσως ένιωθαν λιγότερο ανήσυχοι για τα παιδιά τους να παίζουν έξω σε γειτονιές.

Η κοινωνική λειτουργός Αντιγόνη Αλεξίου μίλησε στην Parallaxi για την ζωή και την ψυχολογία των νέων αυτές τις μέρες 

“Αρχικά, θα ξεκινήσω λέγοντας πως είμαι από τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι αυτές οι γενιές είναι σε μεγαλύτερη επαφή με τον εαυτό τους από ότι στο παρελθόν και πως δυστυχώς ολόκληρη η κοινωνία δυσκολεύει σε τέτοιο βαθμό τα παιδιά που το να κοινωνικοποιηθούν αποτελεί άθλο. Θεωρώ αρκετά άδικη τη σκέψη πως όταν δεν τα καταφέρνουν θεωρούμε αυτόματα ότι εκείνα έχουν την ευθύνη και ειδικά όταν δεν αφιερώνουμε χρόνο να διερευνήσουμε τι τα απασχολεί.

Θα συνεχίσω την σκέψη μου τονίζοντας πως τα παιδιά-έφηβα άτομα 10-14 ετών αυτής της περιόδου έχουν υπάρξει μικρά παιδιά μέσα σε περιόδους πανδημίας και lockdown. Έμαθαν σε ένα κρίσιμο χρονικό διάστημα της ζωής τους από τους γονείς, την τηλεόραση και το σχολείο πως ασφάλεια σημαίνει απομόνωση. Συστήθηκαν σε τάξεις και πραγματοποίησαν σχολικές εορτές μέσα από τηλεδιασκέψεις.

Επιπλέον, η φυσική κοινωνικοποίησή τους -πρόσωπο με πρόσωπο-εμποδίζεται όταν τους παρέχουμε εμείς οι ίδιοι εκπαίδευση, ψυχαγωγία και επικοινωνία μέσα από οθόνες (από όταν θυμούνται τον εαυτό τους) και η εικόνα επίσης που έχουν για τον κόσμο των ενηλίκων ως κοινωνικοποίηση είναι η πρόσβαση σε οθόνες.

Συμπερασματικά, κοινωνικοποίηση υπάρχει καθώς, ένα παιδί που θα είχε 10 φίλους ή και 20 πριν από 15 χρόνια δεν ήταν τόσο κοινωνικοποιημένο όσο το σημερινό παιδί που θα έχει 500 ακόλουθους και θα συστήνει διάφορες πτυχές της ζωής του με φωτογραφικά στιγμιότυπα με μεγαλύτερη ευκολία στα social. Αυτό που εκλείπει κατ’ εμε είναι η ουσιαστική επαφή και σχέση με συνομίληκα άτομα και η ελεύθερη έκφραση του εαυτού και του συναισθηματικού κόσμου τους.

Πριν πάμε στα παιδιά, σκεφτείτε λίγο, πόσες φορές βγαίνετε με τους φίλους σας και πόσες θα ανταλλάξετε μηνύματα, πόσες φορές στις κουβέντες με την οικογένειά σας θα μιλήσετε για τις σκέψεις σας, για τα συναισθήματά σας και τα όνειρα που έχετε ως άνθρωποι και πόσες φορές θα μείνετε σε επιφανειακές συζητήσεις;! Δεν γίνεται να απαιτούμε έστω και άρρητα από τα παιδιά να κοινωνικοποιούνται και να προσπαθούν να δημιουργούν ασφαλείς και υγιείς σχέσεις όταν η εικόνα τους για τους σημαντικούς ενήλικες της ζωής τους είναι διαφορετική ακόμη και αντιφατική πολλές φορές.

Θα κλείσω όμως πιστεύοντας πως είναι πιο εύκολο πλέον και πιο συχνό να κοινωνικοποιηθούν τα παιδιά σε σχέση με το παρελθόν καθώς, έχουν αλλάξει καταστάσεις που επιτρέπονται και άλλες που απαγορεύονται στην κοινότητα των παιδιών. Για παράδειγμα πριν δεκαπέντε χρόνια μπορούσες αν ήθελες ως σχολική κοινότητα να περιθωριοποιήσεις ακόμα και να κάνεις bullying σε ένα παιδί με αυτισμό, από οικονομικά δυσκολεμένη οικογένεια, υπέρβαρο, με σιδεράκια κλπ.

Πλέον -ενώ συμβαίνει ακόμη δυστυχώς- δεν επιτρέπεται. Υπάρχει ισχυρότερη νομοθεσία, μοίρασμα σκέψεων για τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού και περιθωριοποίησης, πρόσβαση σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας στο σχολείο και έστω και ένας άνθρωπος από την κοινότητα που θα διεκδικήσει δικαιοσύνη για το παιδί. Ακολούθως, είναι πιο εύκολο να κοινωνικοποιηθούν τα παιδιά και πιο δύσκολο να μην υπάρξουν συνέπειες για τις παραβατικές, παράνομες και κακοποιητικές συμπεριφορές στα περιβάλλοντα που ζουν και συμμετέχουν τα παιδιά και τα έφηβα άτομα”.

Για την αυξημένη χρήση των ψηφιακών μέσων

“Πριν από δεκαπέντε χρόνια τα social media είχαν κάνει ήδη την εμφάνιση τους στις ζωές των εφήβων. Χαρακτηριστικά αναφέρω το HI5, MSN κλπ. Η μεγάλη διαφορά με τα τελευταία χρόνια ήταν η περιορισμένη πρόσβαση λόγω της περιορισμένης πρόσβασης στο διαδίκτυο. Πριν δεκαπέντε χρόνια που ήμουν και εγώ στην εφηβεία θυμάμαι τα ίντερνετ-καφέ που πλήρωνες για μισή ώρα μέσα στην εβδομάδα για να μπεις στο προσωπικό προφίλ σου ενώ ήδη είχαν κάνει την εμφάνισή τους τα οικιακά προγράμματα διαδικτύου που μοιραζόμασταν στην αρχή έναν σταθερό υπολογιστή όλη η οικογένεια. Δεν υπήρχε καν η σκέψη τότε πως το κάθε μέλος σε μία οικογένεια θα κατέχει και από μία ηλεκτρονική συσκευή. Τότε, η κάθε ηλεκτρονική συσκευή είχε την προνομιακή θέση να εκτελεί και από μία ξεχωριστή και μοναδική λειτουργία. Για παράδειγμα το mp3-mp4, cdplayer, και οι υπέρυθρες-bluetooth στο κινητό για μουσική, η φωτογραφική για φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας κλπ. Πλέον, όλα μας τα παρέχει το κινητό.

Πώς να αντισταθείς λοιπόν σε μία μικρή, λεπτή και κινητή οθόνη που στα παρέχει όλα και άμεσα;! Τα παιδιά, τα έφηβα άτομα όπως και οι ενήλικες έχουμε σχεδόν όλοι ως προέκταση του χεριού και του εαυτού μας, τα κινητά μας. Όσοι δεν είναι τόσο εξαρτημένοι συνήθως είναι άτομα που δυσκολεύονται με την πρόσβαση στο κινητό και ελάχιστα εκείνα που απαρνιούνται τη πολύωρη και σε καθημερινή βάση χρήση του.

Είναι ελάχιστες πλέον οι εικόνες μου στον δρόμο από ανθρώπους που δεν είναι σε μία οθόνη, ή σε εστιατόρια, μπαρ, σπίτια, γραφεία που ένας άνθρωπος δεν θα σκρολάρει στο κινητό του μέσα σε εξήντα λεπτά.

Όλος ο κόσμος μαζί και η διασκέδαση σε μεγάλο μέρος του είναι οι οθόνες.

Επομένως, ακόμα κι όταν είμαστε έξω μικροί και μεγάλοι δεν υπάρχει το βίωμα της εμπειρίας του χώρου στον οποίο βρισκόμαστε αλλά και του χρόνου.

Το θέμα είναι ότι εφόσον ως ενήλικες δεν μας ελκύει πια η αναμονή, το παρόν μας, η δυσκολία και η πρόσβαση με προϋποθέσεις στο κινητό, σε σχέσεις, σε στόχους, πώς να πείσουμε τα παιδιά που μιμούνται την ίδια τη ζωή να αφήσουν το κινητό, tablet, gamimg για 1 ώρα μέσα στην ημέρα. Ποιά είναι η εναλλακτική που τα προσφέρουμε όταν και τα ζευγάρια, οι γονείς μέσα στο σπίτι προτιμούν το instagram, τα reels, το tiktok από το να μιλήσουν;! Τα παιδιά και τα έφηβα άτομα είναι πανέξυπνα και πολλές φορές με μεγαλύτερη ευαισθησία στην ενέργεια που υπάρχει στο σπίτι από ότι οι ίδιοι οι γονείς. Γνωρίζουν πως αν αφήσουν όλοι την όποια οθόνη μέσα στο σπίτι θα χρειαστεί να μιλήσουν και ίσως ακόμα πιο δύσκολα να κοιταχτούν! Αν άραγε άφηναν τις συσκευές όλοι πόσο εύκολο θα ήταν να πει ο μπαμπάς ότι έχει άγχος για την εργασία του και ότι τα έξοδα του μήνα υπερβαίνουν τα έσοδα, πόσο εύκολο θα ήταν για την μαμά να πει ότι έχει θυμώσει με όλους επειδή δεν πλένουν ένα πιάτο και έχει κουραστεί να δουλεύει και έξω και μέσα στο σπίτι, πόσο απλό θα ήταν για το ένα παιδί να πει ότι ένας συμμαθητής του στην τάξη δεν τον βάζει στην παρέα ή για το άλλο παιδί ότι έχει πελαγώσει γιατί δεν ξέρει τι θέλει να σπουδάσει αλλά η προθεσμία για το μηχανογραφικό τελειώνει.

Είμαστε στις οθόνες επειδή μπορεί πιθανά να αποφεύγουμε να νιώσουμε και επειδή ζούμε εμπειρίες χωρίς να ζούμε με ένταση και επαφή με τον εαυτό και τις σχέσεις μας.

Φυσικά, και είναι πιο εύκολο να μείνουμε όλοι στα κινητά μας έτσι δεν είναι;! Πόσο πιο γοητευτικό θα ήταν όμως να μας δυσκολέψουμε και να βιώσουμε την ατομική ζωή μας και όχι τη ζωή μέσα από εικόνες άλλων”.

Για τις εξωτερικές δραστηριότητες

“Από τις μεγαλύτερες αλλαγές που παρατηρώ στην κοινωνική ζωή των παιδιών σε σχέση με 15 έτη πριν είναι πως περνούν λιγότερο χρόνο έξω και σε κοινωνικές δραστηριότητες.

Αυτό που συμβάλει στην απομόνωσή τους είναι το καθρέπτισμα του κόσμου των ενηλίκων. Δεν έχουμε πράσινους χώρους στο αστικό τοπίο, δεν υπάρχουν πολλά και δωρεάν σημεία συνάντησης, δεν έχουμε χρόνο ελεύθερο και κοινό με τα παιδιά μας, είμαστε όλη την ώρα κάπου αλλού όλοι και κυρίως ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της οικογένειας θα εξαρτηθεί και η κοινωνική ζωή των μελών της. Ακούω, να λένε πιο μεγάλοι άνθρωποι εμείς είχαμε τις αλάνες, τα αυτοσχέδια παιχνίδια (βλ. Τζαμί, σπιτέλια κλπ) τα σημερινά παιδιά δεν θέλουν να παίξουν έξω! Αναρωτιέμαι πόσο θα θυμώνει αυτή η φράση ένα παιδί που μεγαλώνει στην πόλη. Που να παίξει;! Που να γνωρίσει παιδιά;! Για να πας σε ένα μεγάλο πάρκο μπορεί να χρειαστείς και μισή ώρα ανάλογα με το που έχεις την τύχη να μένεις. Για να κάνεις ένα άθλημα, καράτε για παράδειγμα οι γονείς του παιδιού χρειάζεται να έχουν επιπλέον (ενδεικτικά) 50-100 ευρώ τον μήνα. Τέλος, ένα έφηβο άτομο για να βγει με φίλους μία φορά την εβδομάδα χρειάζεται το διπλάσιο χαρτζιλίκι”.

Για την ασφάλεια

“Δεν χρειάζεται νομίζω να μιλήσω για την ασφάλεια και την εγκληματικότητα που πλέον δυστυχώς ακούμε συνεχώς και για την παραβατικότητα ανηλίκων (ακούμε δεν αυξήθηκε!). Παιδιά μικρής ηλικίας είναι σχεδόν δεδομένο πως θα συνοδευτούν από γονείς ή μεγαλύτερα αδέρφια. Επομένως, όχι καμία αίσθηση ασφάλειας δεν έχουν οι γονείς για να αφήσουν τα παιδιά μόνα τους στο πάρκο και ειδικά οι γονείς κοριτσιών. Είναι όμως, πολύ σημαντικό να συμβεί αυτό καθώς, αποτελεί σημαντικό σταθμό ανάπτυξης, αυτοπεποίθησης και εμπιστοσύνης για το παιδί. Χρειάζεται να ανεξαρτητοποιηθεί και να βγει στον κόσμο με προϋποθέσεις ασφαλείας, δηλαδή να είναι πάντα με ένα δεύτερο άτομο που θα γνωρίζουν εκατέρωθεν οι πλευρές τα τηλέφωνα τους και θα έχει κινητό σε πλήρη φόρτιση και τηλέφωνα έκτακτης ανάγκης. Είναι σημαντικό παρά τον φόβο και μαζί με το νοιάξιμο να αφήσουμε τα παιδιά να βγουν στη ζωή και όταν κανείς βγει όντως στη ζωή δεν υπάρχει τίποτα πιο γοητευτικό και καμία εμπειρία οθόνης δε συγκρίνεται με την αίσθηση που έχουμε στο στομάχι μας όταν ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια, με το ανατρίχιασμα του έρωτα, την ευφορία όταν τραγουδάμε δυνατά το αγαπημένο μας τραγούδι, όταν τρώμε το φαγητό που μας θυμίζει την μαμά μας και όταν μας αγκαλιάζουν οι φίλοι μας σε μία δύσκολη μέρα. Ας τα θυμηθούμε όλα αυτά για να τα μάθουμε και στα παιδιά μας. Ας τους προσφέρουμε την εναλλακτική της βίωσης της εμπειρίας αντί της φαντασίας αυτής.