Τρομάζει το νούμερο των αυτοκτονιών στη Ελλάδα – 8 στις 10 είναι από άντρες

Το έτος 2023 ήταν μια χρονιά που είδαμε το νούμερο των αυτοκτονιών στην Ελλάδα να μειώνεται, από τις 600 σε 460 σύμφωνα με το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ.

Παρόλα αυτά το νούμερο δεν είναι αμελητέο. Ίσα-ίσα αντιστοιχεί σε πάνω από μια απώλεια ανθρώπινης ζωής καθημερινά στη χώρα μας. Ένα εντυπωσιακό εύρημα από τα στοιχεία τα οποία έδωσε στη δημοσιότητα η ΚΛΙΜΑΚΑ είναι ότι πάνω από το 80% των αυτοκτονιών στην Ελλάδα έχουν γένος αρσενικού.

Μάλιστα οι ημέρες στις οποίες καταγράφηκε ο υψηλότερος αριθμός αυτοκτονιών ήταν η Τρίτη και το Σάββατο και οι περισσότεροι θάνατοι συνέβησαν κυρίως τα ξημερώματα.

Παρόλα αυτά η άντληση των στοιχείων είναι μια δύσκολη διαδικασία και χρειάζεται αρκετό “φιλτράρισμα”. Η ακριβής καταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί μία παγκόσμια πρόκληση, όπως αναφέρει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Δυστυχώς, η Ελλάδα αποτελεί ακόμη μία από τις ελάχιστες χώρες στον ευρωπαϊκό χάρτη που δεν έχει αναλάβει καμία θεσμική πρωτοβουλία για την προστασία των ατόμων με αυτοκαταστροφικές σκέψεις και συμπεριφορές κάτι το οποίο δυσχεραίνει τη συμμόρφωση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας της χώρας σύμφωνα με τα παγκόσμια πρότυπα.

Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε περισσότερο το πόρισμα του Παρατηρητηρίου και τα δεδομένα τα οποία δόθηκαν στη δημοσιότητα για το 2023, ο κ. Κυριάκος Κατσαδώρος, (ψυχίατρος και Επιστημονικός Διευθυντής στην ΚΛΙΜΑΚΑ, Εθνικός Αντιπρόσωπος για την Ελλάδα στη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας) μιλά στην parallaxi και απαντά σε καίρια ερωτήματα.

– Υπάρχει κάποια εξήγησή γιατί τα θύματα αυτοκτονιών είναι 8 στις 10 περιπτώσεις άντρες;

“Η ανισορροπία στα ποσοστά ανδρικών και γυναικείων αυτοκτονιών μπορεί να εξηγηθεί με διάφορους παράγοντες που επηρεάζουν διαφορετικά τα δύο φύλα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι αυτές οι εξηγήσεις είναι γενικευμένες και δεν ισχύουν για όλες τις περιπτώσεις, καθώς η αυτοκτονία είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο.

Ορισμένοι παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών στους άνδρες περιλαμβάνουν:

• Μέθοδος αυτοκτονίας: Οι άνδρες τείνουν να χρησιμοποιούν πιο βίαιες μεθόδους για την αυτοκτονία, οι οποίες είναι συχνά πιο θανατηφόρες από τις μεθόδους που χρησιμοποιούν οι γυναίκες.
• Αντίληψη της κοινωνίας για το ρόλο των φύλων: Η πίεση που ασκείται στους άνδρες να είναι “ισχυροί” και να κρατούν τα συναισθήματά τους μπορεί να οδηγήσει σε ανάγκη απομόνωσης και αδυναμία διαμόρφωσης δικτύων υποστήριξης.
• Εμπόδια στο σύστημα υγείας: Οι άνδρες μπορεί να αντιμετωπίζουν προκλήσεις όταν προσπαθούν να ζητήσουν βοήθεια για τα ψυχικά τους προβλήματα, εξαιτίας των στερεότυπων σχετικά με την ανδρικότητα.

Είναι σημαντικό να αντιμετωπίζεται η αυτοκτονία ως ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο και να εξετάζονται οι συνθήκες που οδηγούν κάποιον στο να σκεφτεί ή να αυτοκτονήσει, ανεξαρτήτως φύλου. Η ψυχική υγεία, η πρόληψη και η υποστήριξη πρέπει να είναι προτεραιότητες σε κάθε κοινωνία.”

– Για ποιον λόγο οι περισσότερες αυτοκτονίες γίνονται ξημερώματα και τις ήμερες του Σαββάτου και της Τρίτης και πως αιτιολογείται αυτό;

Ο κ. Κατσαδώρος απαντά:

“Υπάρχουν μελέτες που έχουν εξετάσει τα πρότυπα των αυτοκτονιών σε σχέση με την ώρα της ημέρας και τις ημέρες της εβδομάδας. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη πρακτική διαφέρει ανάλογα με τη χώρα και την κοινωνική συμπεριφορά και δεν υπάρχει καθολική εξήγηση που να ισχύει για όλες τις περιπτώσεις.

Όσον αφορά την ώρα της ημέρας, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αυτοκτονίες είναι πιο πιθανό να συμβούν τις πρωινές ώρες, ενώ άλλες επισημαίνουν αυξημένο κίνδυνο τις αργές απογευματινές ώρες. Μια πιθανή εξήγηση μπορεί να είναι ότι κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών, οι άνθρωποι μπορεί να βιώνουν μεγαλύτερη αίσθηση απομόνωσης ή απελπισίας.

Όσον αφορά τις ημέρες της εβδομάδας, η εξήγηση είναι πολυπαραγοντική. Μελέτες έχουν παρατηρήσει αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών τις ημέρες του Σαββάτου και της Τρίτης, αλλά διάφοροι παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν αυτήν τη σχέση. Για παράδειγμα, το Σάββατο είναι συχνά μια ημέρα κοινωνικών δραστηριοτήτων και η απομόνωση από την κοινωνία μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο συναισθηματικό άγχος. Επίσης, η Τρίτη μπορεί να είναι μια ημέρα κατά την οποία τα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της εβδομάδας επιδεινώνονται.

Παρ’ όλα αυτά, η συνδυαστική επίδραση πολλών παραγόντων καθιστά δύσκολο να προβλεφθεί με σιγουριά πότε και γιατί συμβαίνουν οι αυτοκτονίες, και πάντοτε πρέπει να εξετάζονται με προσοχή οι ειδικές συνθήκες κάθε περίπτωσης“.

– Δυστυχώς από ότι φαίνεται ακόμα δεν υπάρχουν ακριβή και ολοκληρωμένα στοιχεία για τις πόλεις στην Ελλάδα πόσο μάλλον για τη Θεσσαλονίκη, σύντομα όμως ίσως αλλάξει αυτό. 

Ο κ. Κατσαδώρος εξηγεί:

“Το επιστημονικό προσωπικό του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ βρίσκεται σε φάση περαιτέρω επεξεργασίας των στοιχείων των αυτοκτονιών που έχει συλλέξει για το 2023 και σύντομα θα παρουσιάσει λεπτομερέστερα δεδομένα, δημοσιεύοντας αναλυτικά ποσοστά. Ωστόσο, πρέπει να αναφέρουμε, ότι σε επίπεδο διοικητικών περιφερειών για ακόμη μια χρονιά γνωρίζουμε, ότι τα υψηλότερα ποσοστά κατέχει η Κρήτη και ακολουθούν η Θεσσαλία και στη συνέχεια η Δυτική Ελλάδα”.

– Στην απολογισμό του έτους αναφέρεται ότι “εκτιμάται ότι το 15% με 20% των αυτοκτονιών παγκοσμίως καταγράφεται εσφαλμένα”; Γιατί; Μπορεί να αλλάξει αυτό;

“Η εκτίμηση ότι το 15% έως 20% των αυτοκτονιών παγκοσμίως καταγράφονται εσφαλμένα αντικατοπτρίζει την αναγνώριση της υποκαταγραφής και ότι τα στοιχεία σχετικά με τις αυτοκτονίες ενδέχεται να μην είναι πάντα ακριβή ή πλήρη. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους ορισμένες αυτοκτονίες μπορεί να μην καταγράφονται σωστά:

• Στιγμιαία φύση του φαινομένου: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αυτοκτονία μπορεί να είναι μια στιγμιαία πράξη, προς «απάλυνση» του ψυχικού πόνου την οποία δεν αντιλαμβανόμαστε ευρέως, κάτι που δυσκολεύει την καταγραφή της.
• Κοινωνικός και πολιτιστικός παράγοντας: Σε ορισμένες κοινότητες, η αυτοκτονία μπορεί να είναι επικαλυμμένη από κοινωνικό, πολιτισμικό ή θρησκευτικό φόβο, προκαλώντας υποκαταγραφή.
• Έλλειψη πληροφοριών: Σε ορισμένες περιπτώσεις, η έλλειψη πληροφοριών, η ανεπαρκής έρευνα ή η μη ορθή καταγραφή του ακριβούς αιτίου γύρω από τη θανατηφόρα πράξη (π.χ. πτώση από ύψος) μπορεί να οδηγήσει σε εσφαλμένη καταγραφή, όπως και η ελλιπής συμπλήρωση των πιστοποιητικών θανάτου.

Η βελτίωση της ακρίβειας της καταγραφής των αυτοκτονιών απαιτεί δράσεις σε διάφορα επίπεδα:

• Εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας: Η ενημέρωση των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τα σημάδια και τις προειδοποιήσεις της αυτοκτονίας αλλά και η εφαρμογή της μεθόδου της ψυχολογικής αυτοψίας σε περιπτώσεις αυτοκτονίας μπορεί να συμβάλει στην ακριβέστερη καταγραφή, όπως επίσης και η διαμόρφωση του εγγράφου πιστοποιητικού θανάτου με πεδία που επιτρέπουν την ορθή και ακριβή συμπλήρωσή του.
• Αυξημένη ευαισθητοποίηση στην κοινωνία: Η διασφάλιση ότι η κοινωνία είναι ευαισθητοποιημένη σχετικά με το θέμα της αυτοκτονίας μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη και αναφορά των περιστατικών.
• Προώθηση της ψυχικής υγείας: Ενισχύοντας την πρόληψη της αυτοκτονίας και την παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, μπορεί να μειωθεί ο αριθμός των περιπτώσεων που δεν καταγράφονται σωστά“.

– Στο τέλος της έκθεσης γράφεται “Το 95% αυτοκτονιών μπορεί να προληφθεί.” Ποια είναι η εξήγηση;

“Η δήλωση “Το 95% των αυτοκτονιών μπορεί να προληφθεί” αντικατοπτρίζει τη βαθιά εμπεδωμένη επιστημονική άποψη ότι με προληπτικά μέτρα, ψυχοκοινωνική υποστήριξη και κατάλληλες παρεμβάσεις, μπορεί να μειωθεί σημαντικά ο αριθμός των αυτοκτονιών. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τον τρόπο που μπορεί να επιτευχθεί:

• Πρόληψη: Η ενίσχυση προγραμμάτων πρόληψης της αυτοκτονίας περιλαμβάνει την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα σημάδια και τις προειδοποιήσεις, την εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας και την προώθηση της ψυχικής υγείας στην κοινωνία.
• Ψυχοκοινωνική υποστήριξη: Η δημιουργία ισχυρών κοινοτήτων που προσφέρουν υποστήριξη σε άτομα που βιώνουν ψυχικές δυσκολίες μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των αυτοκτονιών.
• Προσβασιμότητα σε ψυχοκοινωνική υποστήριξη: Η διασφάλιση ότι όσοι χρειάζονται ψυχοκοινωνική υποστήριξη έχουν πρόσβαση σε κατάλληλες υπηρεσίες είναι κρίσιμη. Αυτό περιλαμβάνει την ύπαρξη ψυχολογικών υπηρεσιών, καθώς και την αντιμετώπιση προβλημάτων που επηρεάζουν την ψυχική υγεία.
• Μείωση του στίγματος: Η μείωση του κοινωνικού στίγματος που σχετίζεται με τις ψυχικές ασθένειες και την αυτοκτονία μπορεί να ενθαρρύνει τα άτομα να ζητήσουν βοήθεια όταν το χρειάζονται.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η πρόληψη της αυτοκτονίας απαιτεί συνεργασία σε πολλαπλά επίπεδα, συμπεριλαμβανομένων των κοινοτήτων, των οικογενειών, των εκπαιδευτικών, των επαγγελματιών υγείας και της κοινωνίας γενικότερα“.

Λίγα λόγια την ΚΛΙΜΑΚΑ και το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας

Η ΚΛΙΜΑΚΑ είναι ένας κοινωνικός φορέας, μη κυβερνητικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 2000 και δραστηριοποιείται τόσο στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας όσο και στην υλοποίηση προγραμμάτων κοινωνικής ένταξης αποκλεισμένων πληθυσμιακών ομάδων στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

Σε ένα πρώτο επίπεδο οι δράσεις και τα προγράμματα του φορέα στοχεύουν στην πολύπλευρη ενδυνάμωση των κοινωνικά αποκλεισμένων στις κατευθύνσεις: της υιοθέτησης ενεργού ρόλου απέναντι στη ζωή, της υπεύθυνης διεκδίκησης των δικαιωμάτων, της σταδιακής αυτονόμησης και της ισότιμης ένταξης στον κοινωνικό ιστό.

Απώτεροι στόχοι των δράσεων του φορέα αποτελούν:

∙ Η ανάπτυξη του ανθρώπινου και κοινωνικού κεφαλαίου για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού.

∙ Η ισότητα των ευκαιριών πρόσβασης και απολαβής των κοινωνικών αγαθών

∙ Η προαγωγή της ψυχικής υγείας

∙ Η αύξηση της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης

Πιστεύουμε και εργαζόμαστε για έναν κόσμο όπου η αλληλεγγύη και η συλλογική δράση

αγωνίζονται να ανατρέψουν τα αίτια του αποκλεισμού και των ανισοτήτων.

Στον πυρήνα των δράσεων μας βρίσκονται η δημοκρατία, η κοινωνική δικαιοσύνη, το δημόσιο συμφέρον, η βιωσιμότητα, η διαγενεακή αλληλεγγύη, τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας αποτελεί:

Μία συλλογική προσπάθεια επιστημόνων ψυχικής υγείας με σκοπό:

• Την άμεση παρέμβαση στην αυτοκτονική κρίση

• Την αντιμετώπιση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς

• Την διερεύνηση των γενεσιουργών αιτιών της αυτοκτονίας .

• Το σχεδιασμό και τη διαμόρφωση μίας εθνικής στρατηγικής πρόληψης της αυτοκτονίας.

Στο πλαίσιο του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας παρέχονται υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε άτομα με αυτοκτονική/αυτοκαταστροφική συμπεριφορά και επιζώντες (ως επιζώντες ορίζονται τα άτομα που έχουν χάσει κάποιο οικείο πρόσωπο από αυτοκτονία):

• Ψυχιατρική και Ψυχοκοινωνική αξιολόγηση

• Διάγνωση και θεραπεία ψυχιατρικών διαταραχών– Συνταγογράφηση φαρμακευτικής αγωγής

• Ατομικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις– Ομαδικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις

• Παρέμβαση σε περίπτωση επείγοντος και διαχείριση κρίσης

• Εβδομαδιαία τηλεφωνική επικοινωνία σε θεραπευόμενους σε όλη την χώρα ,

• Ψυχοεκπαίδευση

• Survivors’ groups

• Ψυχολογική Αυτοψία

• Γενετική συμβουλευτική

Το επιστημονικό προσωπικό του Κέντρου Ημέρας, επίσης, αναπτύσσει έργο στους παρακάτω άξονες:

• Ερευνητικό έργο

• Εκπαίδευση

• Κοινοτικές παρεμβάσεις

• Περιφερειακές Δράσεις

• Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών – Δίκτυο Πληροφόρησης & Καταγραφής

Στο πλαίσιο του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας εντάσσεται και η 24ωρη Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία – 1018, η οποία λειτουργεί από το 2007.

Η Γραμμή λειτουργεί σε εικοσιτετράωρη βάση, 7 ημέρες την εβδομάδα και δέχεται κλήσεις από κινητό ή σταθερό τηλέφωνο, από όλες τις περιοχές της Ελλάδας, με αστική χρέωση. Οι κλήσεις είναι ανώνυμες και εμπιστευτικές.

Απευθύνεται σε:

• Ανθρώπους που σκέφτονται να αυτοκτονήσουν

• Ανθρώπους που έχουν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν στο παρελθόν

• Ανθρώπους με αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

• Ανθρώπους που βιώνουν την απώλεια ή ανησυχούν για κάποιο δικό τους άνθρωπο

Επιπρόσθετα, λειτουργεί υπηρεσία ηλεκτρονικού ταχυδρομείου όπου χρήστες του διαδικτύου μπορούν να αναζητήσουν βοήθεια για τον εαυτό τους ή για τρίτους στέλνοντας μήνυμα στο [email protected].

Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας λειτουργεί από την ΚΛΙΜΑΚΑ υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας.