Υπόθεση διαπόμπευσης οροθετικών γυναικών: Το τότε και το σήμερα

Ημέρα Τρίτη 23 Ιανουαρίου. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδικάζει την Ελλάδα για παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων με αφορμή τον εξευτελισμό και τη διαπόμπευση οροθετικών γυναικών το 2012 από τον τότε υπουργό Υγείας Ανδρέα Λοβέρδο ο οποίος μαζί με τον τότε υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη είχαν δώσει στη δημοσιότητα φωτογραφίες τους και τα προσωπικά τους στοιχεία, δήθεν για λόγους δημόσιας υγείας.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι συνιστά παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο ο εξαναγκασμός των οροθετικών σε εξέταση αίματος όσο και η αδικαιολόγητη διάδοση των προσωπικών τους δεδομένων.

Παράλληλα αποφάσισε να δοθεί συνολική αποζημίωση 70.000 ευρώ σε όσες από τις οροθετικές γυναίκες που διαπόμπευσε ο Ανδρέας Λοβέρδος βρίσκονται στη ζωή..  Οι προσφεύγουσες, που είχαν διαγνωστεί ως οροθετικές, δικαιώθηκαν για την άδικη διαπόμπευσή τους με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να κρίνει ομόφωνα ότι υπήρξαν δύο παραβιάσεις του άρθρου 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Η απόφαση από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Η απόφαση κατακεραυνώνει το ελληνικό κράτος που τότε υποχρέωσε τις οροθετικές γυναίκες να κάνουν εξετάσεις αίματος μέσα σε αστυνομικά τμήματα. Τέσσερα χρόνια μετά το 2016 οι οροθετικές γυναίκες είχαν συλληφθεί και διαπομπευτεί με την κατηγορία ότι εκδίδονταν και μετέδιδαν τον ιό HIV, αθωωθήκαν από τα ελληνικά δικαστήρια. Μάλιστα τρεις από τις διωκόμενες είχαν ήδη πεθάνει με αποτέλεσμα να πάψει η δίωξή τους.

Χαρακτηριστικό γεγονός αυτού του παραδείγματος αποτέλεσε δυστυχώς ο θάνατος της οροθετικής Μαρίας το 2016 και το γράμμα που έφερε στη δημοσιότητα η μητέρα της Ευμορφία Κουλουριώτη, με τίτλο «Μπορείς να κοιμάσαι ήσυχος. Δημόσια μας εξευτέλισες και εγώ ανταποδίδω δημόσια» προς τον Ανδρέα Λοβέρδο.

«Έγινε πια κι αυτό και τώρα ο κύριος Λοβέρδος μπορεί να κοιμάται ήσυχος. Η κοινωνία σχεδόν καθάρισε από αυτές τις κοπέλες κι αυτό το φρόντισε ο ίδιος.

Εξευτέλισαν το παιδί μου, ήρθαν στο χωριό και το ΚΕΕΛΠΝΟ εξέτασε το εγγόνι μου μέσα στο σχολείο, μας εκθέσανε όλους, μας ξεφτίλισαν.

Πήγαν τα κορίτσια στο υπόγειο της Γ’ πτέρυγας του Κορυδαλλού αντί να τα φροντίσουν στα νοσοκομεία. Τους πέταγαν το φαγητό από τα κάγκελα και εκείνα την ίδια ώρα κατάπιναν μπαταρίες.

Δημόσια μας εξευτελίσανε και τώρα εγώ δημόσια ανταποδίδω λίγο πριν θάψω την κόρη μου ότι μπορεί πλέον να κοιμάται ήσυχος ο Ανδρέας Λοβέρδος.

Και αυτό το λέω κι εγώ η μητέρα της, δημόσια, με το όνομά μου.

Ευμορφία Κουλουριώτη».

Η απάντηση του πρώην υπουργού Υγείας στην είδηση του θανάτου της:

Η εισαγγελία και όχι εγω έδωσε την εντολή.Πόσες φορές θέλετε να το ακούσετε κομματικοί συκοφάντες. Ιδού η απόφαση! https://t.co/scMmPuID8W

— Andreas Loverdos (@a_loverdos) May 12, 2016

Τα ονόματα και οι φωτογραφίες των γυναικών έγιναν φέιγ βολάν. Πρώτα δημοσιοποιήθηκαν στην ιστοσελίδα της αστυνομίας μετά στον Τύπο και στην τηλεόραση, δημιουργώντας κλίμα περί «υγειονομικής βόμβας» που εξυπηρέτησε συγκεκριμένες πολιτικές ενόψει των εκλογών που θα έρχονταν λίγες μέρες αργότερα.

“Η κυβέρνηση είχε τη δυνατότητα να κάνει το ορθό αλλά δεν το έκανε”

Η Χαρά Παπαγεωργίου, μέλος της Ομάδας Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών, έζησε από κοντά και πολύ έντονα αυτήν την υπόθεση και μας εκτυλίσσει το κουβάρι των γεγονότων αλλά και την σημασία στο σήμερα:

“Καταρχάς είναι μια απόφαση που δικαιώνει τις γυναίκες, όσες έχουν εναπομείνει στη ζωή, ελάχιστες δηλαδή, αλλά και εις μνήμην σε όσα άτομα έχουν «φύγει» από τη ζωή από τη στιγμή που ξέσπασε το θέμα έως και την καταδίκη του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου το βράδυ της Τρίτης.

Η βλάβη που έχουν υποστεί αυτές οι γυναίκες κυρίως λόγω της δημοσιοποίησης των στοιχείων τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η εξαναγκαστική υποβολή τους σε ανίχνευση αντισωμάτων ήταν κάτι που δεν ενοχλεί, αλλά αυτό που δεν μπόρεσαν με τίποτα οι γυναίκες να ξεπεράσουν όλα αυτά τα χρόνια ήταν η δημοσιοποίηση των στοιχείων τους, όπως τα ονόματά τους αλλά και οι φωτογραφίες τους. Γνωρίζουμε πολύ καλά πως ήταν μια ξεκάθαρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η ποινική δίωξη και η εξαναγκαστική λήψη του αίματος για την ανίχνευση του HIV που έγινε από τις αρχές δια της βίας, ούτως ώστε να έχουν να στοιχειοθετήσουν μια κατηγορία.

Η αύξηση των κρουσμάτων της λοίμωξης HIV στους χρήστες ψυχοφαρμάκων ήταν διαγνωσμένη τόσο στο ελληνικό κράτος όσο και στην Ευρώπη, οπότε από το 2011 που διαπιστώθηκε αυτό τότε συναντηθήκανε ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΕΛΠΝΟ, το ευρωπαϊκό ΚΕΕΛΠΝΟ (ECDC) και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Ναρκωτικά. Είχαν δώσει απόφαση για την ενίσχυση των υπηρεσιών που ενασχολούνται με τα θέματα αυτά, όπως και το κράτος να προσεγγίσει χρήστες ούτως ώστε να υπάρξει πρόληψη της εξάπλωσης της λοίμωξης ή και όσοι έχουν προσβληθεί να βρουν κέντρο θεραπείας και να το αντιμετωπίσουν.

Όλα αυτά σε μια εποχή δύσκολη, την εποχή των μνημονίων, και οι δαπάνες στην υγεία είχαν υποστεί τεράστια περικοπή. Όλα αυτά δεν εισακούστηκαν και έτσι επανέρχεται το ECDC μια χρονιά αργότερα και διαπιστώνει ότι από το 1998 που καταγράφονται τα κρούσματα HIV (ένας από τους ελάχιστους ιούς που καταγράφονται στα αρχεία του κράτους για να ελέγχεται η φαρμακευτική αγωγή των ασθενών) έχουμε μια ξαφνική δραματική αύξηση των κρουσμάτων, της τάξεως ίσως και 200%. Αλλά αυτό είχε διαγνωστεί από το 2011. Οι φορείς είχαν προειδοποιήσει ότι θα έχουμε τόσα κρούσματα μελλοντικά και ότι πρέπει να προνοήσει το κράτος για αυτό. Αντί λοιπόν η κυβέρνηση τότε να πράξει έστω τα δέοντα την ύστατη στιγμή που προτάθηκαν, αποφάσισε να εκδώσει αυτήν την τραγική υπουργική απόφαση“.

Τι σήμανε στην πραγματικότητα αυτή η πολυσυζητημένη υπουργική απόφαση; Η κ. Παπαγεωργίου θυμάται: “Για να καταλάβουμε ακόμα καλύτερα του τι έγινε τότε ο υπουργός Υγείας που εξέδωσε αυτήν την υπουργική απόφαση, ο κ. Λοβέρδος, κατέθεσε νομοθετική εξουσιοδότηση κάποιων διατάξεων που αφορούν απορρίμματα και καταστήματα υγειονομικής περίθαλψης, ενώ υπήρχε το νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Αλλά εκεί χρειαζόταν να συνδράμουν 4 υπουργοί γιατί το θέμα αφορούσε ανθρώπινα δικαιώματα και όχι σκουπίδια όπως ανέφερε η διάταξη. Η κυβέρνηση είχε τη δυνατότητα να κάνει το ορθό αλλά δεν το έκανε.

Έπειτα έγιναν συντονισμένες συλλήψεις σε διαφορετικές ημερομηνίες, οι οποίες ήταν στοχευμένες ούτως ώστε όσες είχαν συλληφθεί να έχουν το πρόσωπο χρηστών ουσιών. Σύμφωνα με επίσημο δελτίο της αστυνομίας εκείνο το διάστημα εξετάστηκαν δια της βίας 2.160 άτομα. Όποιο άτομο βρισκόταν θετικό διωκόταν ποινικά, κατηγορούταν με σκοπό τη σωματική βλάβη με την αιτιολογία ότι εν γνώσει τους ήξεραν πως ήταν οροθετικές και είχαν σκοπό να μεταδώσουν τον ιό, ενώ φυσικά οι γυναίκες δε γνώριζαν καν πριν τις εξετάσεις ότι ήταν οροθετικές“.

Έχει αντίκρισμα η δικαστική δικαίωση; Ποιο είναι το αποτέλεσμα στο σήμερα; “Παρόλο που η δικαστική δικαίωση υφίσταται, όπως μου τηλεφώνησε μια από αυτές τις γυναίκες που υπέφεραν από όλο αυτό «στην πραγματικότητα για ποια δικαίωση μιλάμε και τι να τα κάνω τα 20.000 ευρώ που επιδικάστηκαν, εμένα μου κατέστρεψαν τη ζωή για πάντα;». Αυτό μου το είπε μια από τις λίγες γυναίκες που έχουν ζήσει. Και πιστέψτε δεν υποφέρει μόνο αυτή αλλά και η οικογένειά της. Σκεφτείτε πόση βία έχουν δεχτεί αυτές οι γυναίκες στα κυκλώματα στα οποία είχαν μπλέξει, τα οποία φυσικά ήταν ανδροκρατούμενα. Επιπρόσθετα έκανε τόσο κακό όλη αυτή η κατάσταση στα πλαίσια της HIV λοίμωξης. Απομακρύνθηκε κόσμος από τις μονάδες, κανείς δεν ερχόταν να εξεταστεί γιατί φοβόταν ότι αν βρεθεί θετικός μπορεί να στηθεί μια αντίστοιχη μεγάλη επιχείρηση σε βάρος τους. Ότι αγώνα είχαν κάνει οι οροθετικοί σε αυτό το σημείο καταστράφηκε δυστυχώς.

Μετέπειτα όλων αυτών των ενεργειών, εμείς καταθέσαμε μήνυση η οποία απορρίφθηκε αμετάκλητα. Θεωρώ ότι η διεθνής κατακραυγή της χώρας για αυτό το περιστατικό, θα οδηγήσει την Πολιτεία να μην ξαναγίνει καταναγκαστικός έλεγχος και μάλιστα κάτω από αυτές τις συνθήκες. Ελπίζουμε βασικά πως θα τηρηθεί αυτό. Επίσης ελπίζουμε να μην ξαναγίνει διαρροή των προσωπικών στοιχείων των ανθρώπων που μάλιστα τους οδήγησε και σε ποινικές διώξεις σε βάρος τους. Αν και να πω την αλήθεια για μένα η βλάβη δεν αποκαθίσταται με τίποτα και με κανένα ποσό. Αυτό βέβαια προσέφερε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο γιατί αυτό μπορούσε να κάνει από τη στιγμή που δικαιωθήκαμε“.

Ποιο είναι το θετικότερο στοιχείο που μπορούμε να αποκομίσουμε από όλη αυτήν την προσπάθεια της δικαστικής δικαίωσης; “Η υπόθεση αυτή σαν δίδαγμα επίσης είχε το πόσο καλά αποτελέσματα αποφέρουν όταν συνεργάζονται οι φορείς. Ήταν μαζί μας από κοντά το Πρωτοβουλία των γυναικών, ήταν το ΚΕΘΕΑ, ο ΟΚΑΝΑ, το 18 ΑΝΩ, η Θετική Φωνή, το PRAKSIS, το Κέντρο Ζωής. Η υπόθεση αυτή κράτησε από το 2012 έως σήμερα. Το όλο εγχείρημα ήταν δύσκολο αλλά η συνεργασία και προσήλωση στον στόχο της δικαστικής δικαίωσης ίσως ήταν το μεγαλύτερο κέρδος της υπόθεσης“.

“Αντιμετωπίστηκαν όλες οι γυναίκες σαν εγκληματίες χωρίς κανένα στοιχείο”

Ο Κώστας Φαρμακίδης, μέλος και αυτός της Ομάδας Δικηγόρων για τα Δικαιώματα Προσφύγων και Μεταναστών, εξιστορεί και εκείνος τη δικιά του οπτική στα γεγονότα που συνέβησαν:

“Είναι μια καταδίκη που αφορά το κράτος καθώς μιλάμε για μια οργανωμένη επιχείρηση που στήθηκε από το κράτος τότε, δηλαδή το υπουργείο Υγείας και την ΕΛ.ΑΣ, δεν είναι για παράδειγμα κάποιες ενέργειες κρατικών αξιωματούχων που κάνανε κατάχρηση εξουσίας. Υπήρχε ακόμα και έγκριση της Εισαγγελίας. Πάρα πολλές γυναίκες στιγματίστηκαν από αυτό. Δεν ξεχνάμε το πως δοθήκαν σε δημόσια θέα τα στοιχεία των ατόμων που ήταν οροθετικά και το πως το βίωσαν. Ήταν ανεπίτρεπτο.

Αντιμετωπίστηκαν όλες οι γυναίκες σαν εγκληματίες χωρίς κανένα στοιχείο και στο τέλος αθωώθηκαν, ενώ το προηγούμενο διάστημα είχαν δεχθεί ποινικές διώξεις“.

Μπορεί να υπάρξει τιμωρία όλο αυτών του διαπόμπευσαν τις άτυχες γυναίκες; “Τώρα στο κομμάτι των ποινικών ευθυνών για όλους αυτούς που διέπραξαν την οργανωμένη αυτή επιχείρηση κατά των γυναικών έχει προλάβει ήδη η ελληνική δικαιοσύνη και τους έχει απαλλάξει. Όσοι ενεπλάκησαν έχουν ήδη απαλλαχθεί από τον τότε εισαγγελέα. Οι ευθύνες δεν αποδόθηκαν σε πρόσωπα παρά μόνο στο ελληνικό κράτος. Επιπλέον το γεγονός ότι ήρθε τόσα χρόνια αργότερα η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου και συγκεκριμένα 12 χρόνια μετά τα συμβάντα καθιστά πολύ δύσκολο να ανοίξουν ξανά διαδικασίες ευθύνης“.

“Περιμένουμε πλέον να ακούσουμε και ένα συγνώμη από το κράτος”

Ο Γιάννος Λεβισιάνος είναι ο υπεύθυνος Διεκδίκησης δικαιωμάτων στη Θετική Φωνή, τον Σύλλογο Οροθετικών Ελλάδας. Ο κ. Λεβισιάνος μας περιγράφει πως ο σύλλογος εξαρχής είχε αναδείξει τη σημαντικότητα του ζητήματος και πως στάθηκε αρωγός στην προσπάθεια των γυναικών που ταλαιπωρήθηκαν:

“Εμείς, ο σύλλογος διαχρονικά, είχαμε αναδείξει το ζήτημα και την προβληματική φύση της υπόθεσης και όσους ενεπλάκησαν στην διαπόμπευση των οροθετικών, ενώ φυσικά σταθήκαμε στις ακροαματικές διαδικασίες δίπλα τους στα ελληνικά δικαστήρια. Υπήρξαν μέλη του συλλόγου που κατέθεσαν υπερ της αθωότητας των γυναικών και εν τέλη συνηγόρησαν στην τελική τους αθώωση και απαλλαγή από τις κατηγορίες.

Η απόφαση που βγήκε από το Ευρωπαϊκό δικαστήριο αναδεικνύει τις ευθύνες του ελληνικού κράτους απέναντι σε αυτές τις γυναίκες. Και σε αυτές τις γυναίκες δεν εξέθεσε μόνο τα προσωπικά δεδομένα αλλά και έλαβε αίμα από αυτές χωρίς την συναίνεσή τους, ενώ μετέπειτα ανακοίνωσε σε αυτές πως ήταν θετικές στον HIV με έναν εντελώς αντιεπιστημονικό και παράνομο τρόπο. Δεν ξεχνάμε όμως και το πως χειρίστηκαν τις γυναίκες αυτές και τη δημόσια εικόνα τους αλλά και την αδιαφορία που επέδειξαν για το γύρω περιβάλλον τους.

Περιμένουμε πλέον να ακούσουμε και ένα συγνώμη από το κράτος καθώς τα δικαστήρια έχουν αποφανθεί για την υπόθεση με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο“.

Ποιες είναι οι δράσεις του «Θετική Φωνή» μετά από αυτά τα μαρτυρικά γεγονότα; “Σαν Σύλλογος πλέον μετά το 2012 και τα γεγονότα τα οποία έγιναν έχουμε επεκτείνει τις δράσεις μας και στο κομμάτι της πρόληψης και της προστασίας των ανθρώπων που ήταν και χρήστες ουσιών. Απαιτούμε πλέον μια πιο ολιστική και συμπεριληπτική κρατική πολιτική. Και για τους χρήστες και για τα άτομα που εργάζονται στον χώρο του σεξ.

Επίσης ως σύλλογος πάντως διαθέτουμε Γραμμή ενδυνάμωσης για όσα άτομα την έχουν ανάγκη και χρειάζονται στήριξη, ενώ προσπαθούμε να βοηθούμε και άλλες ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες όπως πρόσφυγες ή και άτομα από την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα. Αυτήν την στιγμή αριθμούμε 500 μέλη που ζουν με HIV και είναι η μοναδική οργάνωση στην Ελλάδα που ασχολείται συνεχώς με αυτήν την ασθένεια καθώς όλες οι άλλες οργανώσεις έχουν κλείσει ή έχει παύσει η λειτουργία τους“.

Η δικαίωση ήρθε και με τον πλέον επίσημο τρόπο από τα αρμόδια όργανα, μόνο που καθυστέρησε να γίνει εδώ και 12 χρόνια. Καμιά απόφαση όμως δεν μπορεί φέρει πίσω την ζωή των γυναικών που υπέφεραν βάναυσα από όλα αυτά τα γεγονότα και μάλιστα πολλές από αυτές δεν ζήσαν για να δούνε καν τις δικαστικές αποφάσεις; Πότε η χώρα μας θα αρχίσει να τιμωρεί εκτός από πολιτικά (και αυτό με αμφιβολία) και ποινικά τους αυτουργούς που έχουν προκαλέσει όλα αυτά τα εγκλήματα σε βάρος αθώων ψυχών;