Το «άνοιγμα» της δεύτερης προεκλογικής περιόδου

Το iMEdD, σε συνεργασία με το Datalab του Τμήματος Πληροφορικής στο ΑΠΘ και τον υποψήφιο διδάκτορα πολιτικής επιστήμης Αντώνη Γαλανόπουλο, εγκαινιάζει ένα πειραματικό έργο για την ανάλυση των προεκλογικών ομιλιών που εκφωνούνται από τους έξι αρχηγούς των ελληνικών κομμάτων που βρίσκονταν στη Βουλή κατά την τελευταία κοινοβουλευτική περίοδο.

Στις 29 Μαΐου θυροκολλήθηκε το προεδρικό διάταγμα για τη διάλυση της Βουλής που προέκυψε από τις εκλογές της 21ης Μαΐου και ακολούθως ξεκίνησε η νέα προεκλογική περίοδος. Η πρώτη εβδομάδα αυτής της περιόδου έχει ήδη ολοκληρωθεί και μπορούμε να καταγράψουμε τα πρώτα δείγματα γραφής της ρητορικής στρατηγικής που ακολουθούν οι πολιτικοί αρχηγοί. Καθώς εξετάζουμε μόνο τις προεκλογικές ομιλίες των αρχηγών των κοινοβουλευτικών κομμάτων, αξίζει να αναφερθεί ότι από την ανάλυση αυτής της περιόδου θα εξαιρεθεί ο Γιάνης Βαρουφάκης, καθώς το ΜέΡΑ25 δεν πέτυχε την είσοδό του στην προηγούμενη Βουλή της μιας ημέρας.

Η τρέχουσα ανάλυση θα είναι ιδιαιτέρα σημαντική γιατί θα μας επιτρέψει να δούμε πιθανές διαφοροποιήσεις στον πολιτικό λόγο των αρχηγών μεταξύ των δυο προεκλογικών περιόδων και υπό το βάρος του αποτελέσματος των εκλογών που μεσολάβησαν.

Και πάλι θετικός ο λόγος Μητσοτάκη, ακόμη πιο περιορισμένες οι στιγμές πόλωσης από Τσίπρα και Ανδρουλάκη

Ξεκινώντας από το συναισθηματικό πρόσημο των ομιλιών, παρατηρούμε πως οι ομιλίες του Κυριάκου Μητσοτάκη ακολουθούν το ίδιο μοτίβο με εκείνο που είχε καταγραφεί κατά την προηγούμενη προεκλογική περίοδο. Και οι τρεις ομιλίες του κατά την πρώτη αυτή εβδομάδα εντοπίζονται στο θετικό φάσμα. Στο ουδέτερο φάσμα βρίσκονται οι ομιλίες των Αλέξη Τσίπρα, Νίκου Ανδρουλάκη και Δημήτρη Κουτσούμπα, ενώ στο αρνητικό φάσμα, όπως και στην προηγούμενη περίοδο, συναντούμε μόνο την ομιλία του Κυριάκου Βελόπουλου. Επομένως, η πρώτη εβδομάδα της νέας προεκλογικής περιόδου δεν ξεκινά, ως προς το συναισθηματικό κλίμα που δημιουργούν οι ομιλίες, με κάποια διαφοροποίηση από τη γενική τάση την οποία παρατηρήσαμε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης προεκλογικής περιόδου.

Ακολούθως, θα περάσουμε στις διαστάσεις της πόλωσης και του λαϊκισμού. Κατά την προηγούμενη προεκλογική περίοδο, η γενική εικόνα ήταν ότι δεν παρατηρήθηκαν ιδιαίτερες εξάρσεις σε καμία από τις δύο διαστάσεις. Με τον ίδιο τρόπο εκτιμούμε πως ξεκινά και η νέα προεκλογική περίοδος: Ο λόγος του Κυριάκου Μητσοτάκη παραμένει χωρίς αξιοσημείωτες στιγμές πόλωσης ή λαϊκισμού. Περιορισμένες είναι οι στιγμές που εντοπίζονται σχήματα πολωτικού λόγου στις ομιλίες του Αλέξη Τσίπρα, ενώ δεν παρατηρούνται καθόλου στιγμές λαϊκιστικού λόγου. Εδώ, παρατηρούμε μια περαιτέρω μείωση της χρήσης λαϊκιστικών σχημάτων λόγου σε σχέση με το παρελθόν και σε σχέση με την αμέσως προηγούμενη προεκλογική περίοδο. Υπαρκτές αλλά, επίσης, περιορισμένες είναι οι στιγμές πόλωσης και στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη. Πιο πολωτικός είναι ο λόγος του Δημήτρη Κουτσούμπα. Τίποτε αξιοσημείωτο δεν εντοπίζεται στις ομιλίες του Κυριάκου Βελόπουλου, ούτε ως προς τη διάσταση της πόλωσης ούτε ως προς αυτή του λαϊκισμού.

Πιο προγραμματικός ο λόγος του Αλέξη Τσίπρα στη Χαλκίδα

Συνεχίζουμε να εντοπίζουμε ως βασικό θέμα των ομιλιών όλων των πολιτικών αρχηγών τις ίδιες τις εκλογές και το διακύβευμά τους. Ενώ, όπως είναι εύλογο, στη θεματική των εκλογών εντάσσεται πια και μια αποτίμηση του αποτελέσματος των εκλογών που προηγήθηκαν.

Οι ομιλίες του Κυριάκου Μητσοτάκη παραμένουν αφιερωμένες, σε συντριπτικό ποσοστό, στην παρουσίαση της προγραμματικής ατζέντας της Νέας Δημοκρατίας. Ως προς τις θεματικές που κάλυψε ο πρόεδρος του κόμματος, φαίνεται ο λόγος των πρώτων ημερών της νέας προεκλογικής περιόδου να είναι περισσότερο πολυθεματικός. Στις τρεις αυτές ομιλίες αναδεικνύονται ως βασικές θεματικές τα ακόλουθα ζεύγη: εξωτερικές σχέσεις και οικονομία, απασχόληση και εθνική ασφάλεια, οικονομία και αγροτική πολιτική.

Στις δύο πρώτες ομιλίες του Αλέξη Τσίπρα παρατηρούμε δυο διαφορετικές επιλογές. Στην πρώτη, ακολουθεί το μοτίβο της μοιρασμένης, μεταξύ ατζέντας και κριτικής, ομιλίας που χαρακτήριζε τις ομιλίες του στην προηγούμενη εκλογική περίοδο. Στη δεύτερη, υιοθετεί κατά βάση προγραμματικό λόγο, περιορίζοντας αρκετά τη διάσταση της κριτικής στους αντιπάλους του. Στη Νίκαια, μια περιοχή που θεωρείται λαϊκή και εργατική, αναδεικνύει ως βασικές θεματικές της ομιλίας του την απασχόληση και την οικονομία. Η βασική του προγραμματική ατζέντα περιλαμβάνει την απασχόληση, τη λογοδοσία και την υγεία, ενώ στο στόχαστρο της κριτικής του βρίσκεται το οικονομικό πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας. Στη Χαλκίδα, η οικονομία είναι το απολύτως κεντρικό θέμα της ομιλίας του. Όλη του η κριτική εστιάζει στο πεδίο της οικονομίας, ενώ η τριάδα της προγραμματικής ατζέντας περιλαμβάνει τα ζητήματα της απασχόλησης, της οικονομίας και της υγείας.

Πολυθεματικός ο λόγος Ανδρουλάκη, με τον τόπο της ομιλίας να καθορίζει την ατζέντα

Ο Νίκος Ανδρουλάκης συνεχίζει να δίνει στις ομιλίες του ελαφρύ προβάδισμα στην προγραμματική διάσταση. Ο λόγος είναι πολυθεματικός και καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τον τόπο που δίνεται η ομιλία. Για παράδειγμα, στη Χίο το μεταναστευτικό αναδεικνύεται ως μία από τις κεντρικές θεματικές, στη Σητεία η αγροτική πολιτική και στη Ρόδο η εθνική ασφάλεια. Από την άλλη, βασική αιχμή της κριτικής του είναι η οικονομία, η οποία συμπληρώνεται από διαφορετικές κάθε φορά θεματικές, όπως ενδεικτικά το χρέος (κυρίως το ιδιωτικό), η διαφθορά, η υγεία.

Ο Δημήτρης Κουτσούμπας ξεκίνησε τη νέα προεκλογική περίοδο με μια ομιλία στην Κεντρική Επιτροπή του κόμματος. Η ομιλία εστίασε στην ανάδειξη των θέσεων του κόμματος. Βασικό θέμα του προγραμματικού λόγου ήταν το πεδίο της οικονομίας, με την κριτική να εστιάζει σε ζητήματα απασχόλησης και δημοκρατίας.

Ο Κυριάκος Βελόπουλος ήταν αυτός που αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της ομιλίας του στην κριτική στους αντιπάλους του. Αυτή η κριτική ήταν σε μεγάλο βαθμό εστιασμένη στην οικονομία, ενώ η παρουσίαση της ατζέντας του κόμματος εστίασε στην εθνική ασφάλεια. Δευτερεύοντα ζητήματα ήταν ο τουρισμός και τα ΜΜΕ.

Στον Κυριάκο Μητσοτάκη αναφέρεται κυρίως ο Νίκος Ανδρουλάκης, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο

Η ανάλυση των αναφορών που περιλαμβάνουν οι αρχηγοί στις ομιλίες τους μας δίνει, όπως έχουμε σημειώσει, πρόσθετα στοιχεία για την απεύθυνση και τη θεματολογία του κάθε πολιτικού λόγου. Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει μειώσει εντυπωσιακά τις αναφορές του σε άλλους πολιτικούς ή αντίπαλα πολιτικά κόμματα. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε ο πολιτικός αρχηγός στον οποίο έχει αναφερθεί περισσότερο σε αυτές τις πρώτες ομιλίες είναι ο εαυτός του και, αντίστοιχα, το κόμμα της Νέας Δημοκρατίας.

Ο Αλέξης Τσίπρας συνεχίζει να αναφέρεται στον Κυριάκο Μητσοτάκη και μάλιστα αποκλειστικά σε αυτόν και σε κανέναν άλλον πολιτικό αρχηγό, ενώ αναδεικνύει το ζήτημα του ΕΣΥ και απευθύνεται με ιδιαίτερες αναφορές στη νεολαία. Αυτή τη φορά, όμως, ο πολιτικός που αναφέρεται με μεγάλη συχνότητα στον Κυριάκο Μητσοτάκη είναι ο Νίκος Ανδρουλάκης. Οι αναφορές του στον Κυριάκο Μητσοτάκη είναι υπερδιπλάσιες από αυτές στον Αλέξη Τσίπρα, ενώ αντίστοιχα οι αναφορές του στη Νέα Δημοκρατία τριπλάσιες από αυτές στον ΣΥΡΙΖΑ. Σταθερά παρούσες στον λόγο του Νίκου Ανδρουλάκη παραμένουν οι αναφορές στον ιδρυτή του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου, ενώ η απεύθυνσή του στρέφεται συνολικά προς τον ελληνικό λαό και διακριτά προς τη μεσαία τάξη. Ο Δημήτρης Κουτσούμπας απευθύνεται στους εργάτες, ενώ ξεχωρίζει για τις αναφορές του στην Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ.