Άνοιγμα πατέντας εμβολίων: Προσδοκίες και περιορισμοί

Ρωτήσαμε τον Θεσσαλονικιό Γιάννη Πρασσά (μοριακό βιολόγο και μόνιμο ερευνητή στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο στον Καναδά) να μας κάνει ένα σχόλιο σχετικά με το θέμα των ημερών, δηλαδή το σπάσιμο των πατέντων.

Λέξεις: Γιάννης Πρασσάς

Μετά τις δηλώσεις του Biden για ενδεχόμενη στήριξη της Αμερικής στην πρόταση ανοίγματος των πατέντων σχετικών με τα εμβόλια έχει φουντώσει ο δημόσιος διάλογος μεταξύ αυτών που θεωρούν μια τέτοια κίνηση κλειδί για την αποτελεσματικότερη διαχείριση της πανδημίας και σε όσους βρίσκουν πολύ μικρή πρακτική αξία σε κάτι τέτοιο.

Προτού δούμε τις επιμέρους διαφωνίες ας κρατήσουμε υπόψιν ότι και οι δυο μεριές συμφωνούν στο ποιο είναι το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Ποιο είναι αυτό; Ότι δεν έχουμε αρκετά εμβόλια για να εμβολιαστεί όλος ο πλανήτης πολύ γρήγορα (ιδιαίτερα οι αναπτυσσόμενες χώρες).

Βάση τωρινού προγραμματισμού, υπολογίζεται ότι σχεδόν όλες οι πλούσιες χώρες θα έχουν εμβολιάσει μαζικά τους πολίτες τους (όσους θέλουν τέλος πάντων) μέχρι το τέλος του 2021 (τουλάχιστον με τις πρώτης γενιάς εμβόλια), ενώ κάπου τότε αναμένεται οι αναπτυσσόμενες χώρες να αρχίζουν τους δικούς τους μαζικούς εμβολιασμούς (δηλαδή με μια καθυστέρηση 6-10 μηνών) και οι οποίες θα χρειαστούν μεγάλο τμήμα του 2022 μέχρι να ολοκληρωθούν. Σε αυτό νομίζω συμφωνούμε όλοι. Εκεί που υπάρχει διαφωνία είναι στο τι πρέπει να γίνει για να φτάσουμε εκεί πιο γρήγορα.

Η μια άποψη λέει: Ανοίξτε τις πατέντες, «εκδημοκρατισμός» παράγωγης και σπάσιμο σε πολλές μικρότερες παραγωγικές μονάδες. Εμπιστοσύνη ότι ακόμη και μικρότερες παραγωγικές μονάδες (πχ γενόσημων) μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά λίγο-λίγο η καθεμιά (φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι).

Η άλλη άποψη λέει: Ο εκδημοκρατισμός της παράγωγης σε αυτό το στάδιο δεν μπορεί να γίνει αποτελεσματικά ώστε να έχει έμπρακτα αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο αυτής της πανδημίας (για λογιστικούς και επιχειρησιακούς καθαρά λογούς) και επίσης αυτό μπορεί να δυσκολέψει παρά πολύ την εποπτεία των διαδικασιών με τον κίνδυνο να υπονομευτεί η ποιότητα των επί μέρους εμβολίων και, εν τελεί, η συνολική εμπιστοσύνη στα εμβόλια. Δεν έχουν όλα τα εμβόλια τον ίδιο βαθμό δυσκολίας να γίνουν. Για παράδειγμα τα mRNA είναι τα πιο ζόρικα στην κλίμακα απαιτούμενου know-how. Αλλά όλα τα εμβόλια απαιτούν σίγουρα πολύπλοκα supply chains (αλυσίδες πρώτων υλών) που εν μεσώ πανδημίας μπορούν να δημιουργήσουν πολλά λογιστικά προβλήματα. Για παράδειγμα το εμβόλιο της Novavax έχει κολλήσει γιατί δεν υπάρχει αφθονία ενός υλικού που χρησιμοποιείται ως συνοδευτικό ανοσοενισχυτικό με το εμβόλιο και το οποίο βγαίνει από ένα συγκεκριμένο δέντρο της Ν. Αμερικής.

Αντίστοιχα προβλήματα έχουν προκύψει και από ελλείψεις σε άλλα R&D υλικά λόγω περιορισμών παραγωγής ή μετακίνησης εν μέσω πανδημίας. Ταυτόχρονα, η μεταφορά τεχνογνωσίας (ειδικά εν μεσώ πανδημίας) θέτει άλλους μεγάλους περιορισμούς. Και αυτό το ξέρω από πρώτο χέρι. Εμείς συνεργαζόμαστε με μια εταιρεία από την Αμερική για την κλινική δοκιμή ενός νέου τεστ σάλιου για τον κορονοϊό και για να μας «εξηγήσουν» πως να συναρμολογήσουμε τα διάφορα απλά μηχανικά μέρη του hardware και τα μυστικά του software μεσώ zoom έχουμε φάει πόσες μέρες και γενικά αγκομαχούμε με την όλη διαδικασία (για να μην πω ότι μας πήρε 1-2 μήνες και απίστευτη χαρτούρα να μεταφέρουμε ανώνυμα δείγματα σάλιου από το απέναντι νοσοκομείο στο δικό μας). Ο λογιστικός διάβολος είναι στις λεπτομέρειες.

Με βάση τα παραπάνω νομίζω ότι από πρακτικής μεριάς το να υπάρξουν συνεργασίες των big pharma εταιρειών που έχουν ήδη την απαραίτητη εμβολιακή τεχνογνωσία με τις σχετικά μετρημένες άλλες μεγάλες capacity εταιρείες (παραχωρώντας χώρο και προσωπικό) ώστε να κάνουν scale up την παράγωγη τους μεσώ out-licensing της τεχνολογίας τους (όπως αυτές που έχουν γίνει μεταξύ γνωστών εταιρειών ανά τον κόσμο) είναι μάλλον η πιο αποτελεσματική λύση για την αντιμετώπιση αυτής της πανδημίας. Το βασικό κόστος που θα είχε το σπάσιμο της παραγωγής σε πολλά κομμάτια (πέραν του χαμούλη με τα αλληλοσυγκρουόμενα supply chains) θα ήταν νομίζω η πολύ μικρότερη δυνατότητα surveillance των good manufacturing practice/testing διαδικασιών που θα αύξανε τα περιθώρια λαθών και θα υπονόμευε την διαφάνεια και εν τελεί την εμπιστοσύνη στα εμβόλια.

Παρόλα αυτά η συζήτηση για το σπάσιμο των πατεντών νομίζω είναι σημαντική γιατί μπορεί να οδηγήσει σε πρωτοβουλίες δημιουργίας υπερεθνικών οργανισμών αντιμετώπισης μελλοντικών υγειονομικών κρίσεων και να προωθήσει σκέψεις άμεσων συνεργασιών σε πιθανές μελλοντικές πανδημικές κρίσεις, αλλά για την παρουσία πανδημία η πρακτική της άξια είναι μάλλον περιορισμένη.

Αν βγάλουμε από τη μέση εθνικιστικές σκέψεις (βασισμένες στα εμβόλια) και δεχτούμε ότι όλοι συμφωνούμε στο πρόβλημα και θέλουνε να μπουστάρουμε την παγκόσμια παραγωγή, τότε νομίζω μια περαιτέρω σύμπραξη κρατών με τις μεγάλες ανταγωνιστικές εταιρείες που ήδη έχουν ολοκληρώσει με επιτυχία δόκιμες, ώστε να αρθούν οι οποίες λογιστικές δυσκολίες και να γίνει το απαραίτητο scale up, νομίζω είναι ο πιο σύντομος δρόμος προς την λύση (για αυτή την πανδημία).

Καταλήγω ότι η δήλωση του Biden (και των υπολοίπων υποστηρικτών του ανοίγματος) έχει σημαντική συμβολική, αλλά χαμηλή πρακτική αξία. Άλλωστε δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αξία των πατεντών σε μια πανδημία είναι εξ ορισμού πολύ διαφορετική από την αξία πατεντών σε φάσεις κανονικότητας. Και αυτό το ξέρουν και οι ίδιες οι μεγάλες εταιρείες που αποφάσισαν να εμπλακούν. Γι΄αυτό και η Moderna είχε ήδη ανακοινώσει από τον Οκτώβριο ότι δεν θα επιβάλει τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας της κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Εν μέσω πανδημίας οι κυβερνήσεις δεν επρόκειτο ποτέ να καταβάλουν πραγματικές τιμές μονοπωλίου για εμβόλια και αυτό όλοι του χώρου το ήξεραν. Αντίθετα, αυτό που έκαναν ήταν ότι προ-αγόρασαν δόσεις, ώστε η παραγωγή να μπορεί να πραγματοποιηθεί γρήγορα. Αυτό συμπίεσε σημαντικά το χρονοδιάγραμμα και μας βοήθησε να πάρουμε το θαύμα των εμβολίων μέσα σε ένα χρόνο.

Εύχομαι αν τελικά περάσει η πρόταση για άνοιγμα των πατέντων να μην χρησιμοποιηθεί αυτό σαν άλλοθι από την Δύση για την αποφυγή περισσότερο έμπρακτη στήριξη (κατά βάση χρηματική) του προγράμματος παγκόσμιου εμβολιασμού.

*Ο Ιωάννης Πρασσάς μεγάλωσε στην Θεσσαλονίκη μέχρι που έφυγε για προπτυχιακές σπουδές στην Αλεξανδρούπολη στο τότε νεοσύστατο τμήμα της “Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής”. Το 2005 εισήχθει στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο για το διδακτορικό του στο τμήμα της Βιοπαθολογιας και Εργαστηριακής Ιατρικής. Πλέον εργάζεται ως μόνιμος επιστημονικός ερευνητής στο τμήμα Παθολογίας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Mount Sinai Hospital στο Τορόντο και ως υπεύθυνος καινοτομίας και επιχειρηματικότητας στο συνεργαζόμενο ερευνητικό Ινστιτούτο Lunenfeld Tanenbaum Research Institute.