Bullying | Η επιδημία του αιώνα

Ενώ οι περισσότεροι τον έχουν ταυτίσει με το σχολείο, ο εκφοβισμός έχει εξαπλωθεί και εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες.

Γιώργος Τσιτιρίδης

20 Ιουλίου 2020, 9:20 πμ

Γιώργος Τσιτιρίδης

20 Ιουλίου 2020, 9:20 πμ

Στις αρχές Ιουνίου κυκλοφόρησε ο τέταρτος και τελευταίος κύκλος της διάσημης σειράς «Δεκατρία Γιατί» (13 Reasons Why), διαθέσιμος από την πλατφόρμα του Netflix. Βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τζέι Άσερ και έχει ως θέμα του τις διάφορες μορφές σχολικού εκφοβισμού (bullying). Οι σκληρές σκηνές, η ωμή αλήθεια και το γεγονός ότι η σειρά θίγει παραπάνω από ένα περιστατικά εκφοβισμού την έκανε ιδιαίτερα αγαπητή στους εφήβους, φέρνοντας στην επιφάνεια ένα φαινόμενο που εξαπλώνεται σαν επιδημία και φαίνεται να μην σταματά.

Ως εκφοβισμός ορίζεται η σωματική και λεκτική κακοποίηση που ασκείται συστηματικά από μεμονωμένα άτομα και ομάδες προς ένα άτομο ή μία ομάδα, συνήθως ασθενέστερη. Και ενώ οι περισσότεροι τον έχουν ταυτίσει με το σχολείο, ο εκφοβισμός έχει εξαπλωθεί και εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες και τις κοινωνικές ομάδες. Μπορεί να τον συναντήσει κανείς στο πανεπιστήμιο, στον στρατό, στον χώρο εργασίας, στο γυμναστήριο, στη γειτονιά, στην οικογένεια.

Στην Ελλάδα, ο όρος «bullying» ήταν άγνωστος πριν από το 2000, όχι γιατί δεν υπήρχε βία και εκφοβισμός, αλλά γιατί κανείς δεν τολμούσε να καταγγείλει τα περιστατικά. Μόνο όταν κάποια από αυτά άρχισαν να απασχολούν τα ΜΜΕ, την αστυνομία και τη δικαιοσύνη κατάφερε η ελληνική κοινωνία να παραδεχτεί το πρόβλημα και να το κοιτάξει κατάματα.

Η αρχή έγινε με την υπόθεση του Άλεξ Μεσχισβίλι στη Βέροια. Ο Άλεξ γινόταν συχνά θύμα λεκτικών επιθέσεων. Ένα βράδυ του 2006 τα ίχνη του χάθηκαν. Μια παρέα από πέντε συνομηλίκους του τον κυνήγησαν, τον χτύπησαν μέχρι θανάτου και εξαφάνισαν το πτώμα του. Η δεύτερη υπόθεση που σόκαρε το πανελλήνιο ήταν αυτή της εξαφάνισης του Βαγγέλη Γιακουμάκη, η οποία συνοδευόταν από αποτρόπαιες αποκαλύψεις για bullying σε βάρος του με πληροφορίες για τις εφιαλτικές μέρες που ζούσε μέσα στη Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων και που τον οδήγησαν να δώσει τέλος στην ζωή του. Τον Νοέμβριο του 2017, η 22χρονη φοιτήτρια Σταυρούλα Κοεμτζή κάνει βουτιά θανάτου από την ταράτσα της φοιτητικής εστίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αποκαλύπτεται διαδικτυακό bullying και εκβιασμός με ροζ βίντεο, με την κοπέλα να μην αντέχει την ντροπή και να βάζει τέλος στη ζωή της. Στην Αμάρυνθο Ευβοίας, 16χρονη μαθήτρια με καταγωγή από τη Βουλγαρία καταγγέλλει ότι έπεσε θύμα βιασμού από τέσσερις συμμαθητές της μέσα στις τουαλέτες του υπό κατάληψη λυκείου της πόλης, με το περιστατικό να καταγράφεται σε βίντεο από κινητό και να κυκλοφορεί στο σχολείο. Και αυτά είναι μόνο μερικά από τα περιστατικά που συνέβησαν στην Ελλάδα και έχουν έρθει στη δημοσιότητα τα τελευταία χρόνια.

Ο εκφοβισμός αποτελεί αιτία για πολλούς περισσότερους θανάτους από αυτούς που καταγράφονται παγκοσμίως, αν λάβουμε υπόψη ότι πολλά από τα περιστατικά δε δημοσιοποιούνται. Εκατοντάδες χιλιάδες είναι και οι “επιβιώσαντες”, άνθρωποι που ως παιδιά κατάφεραν να αντέξουν τη σκληρή λεκτική και σωματική βία που υπέστησαν, χωρίς αυτό να σημαίνει πως απαλλάχθηκαν από το τραύμα και τα αποτελέσματά του (άγχος, φοβίες) ακόμα και στην ενήλικη ζωή τους.

Υπήρξα θύμα εκφοβισμού ως παιδί. Οι συμμαθητές μου με κορόιδευαν καθημερινά στο σχολείο και στη γειτονιά γιατί ήμουν θηλυπρεπής. Χωρίς καμία υποστήριξη από καθηγητές ή συμμαθητές, ο οποιοσδήποτε μπορούσε να με προσβάλλει ανά πάσα στιγμή. Δεν αντιδρούσα. Ένιωθα πως η ζωή μου δεν έχει καμιά αξία. Από φόβο να μη με χλευάσουν δε συμμετείχα σε εκδρομές, δεν ήμουν μέλος καμίας σχολικής ομάδας, δεν ασχολούμουν με τον αθλητισμό, δεν έβγαινα έξω. Ένα απόγευμα, μια ομάδα παιδιών που με έβριζε και έφτυνε προς την μεριά μου, με κυνήγησε για να με χτυπήσει, αλλά κατάφερα να τους ξεφύγω. Αποφάσισα να στείλω ένα γράμμα αυτοκτονίας για δημοσίευση στη σχολική εφημερίδα. Αυτό έγινε το θέμα συζήτησης για πολλές ημέρες μεταξύ παιδιών και καθηγητών και κατάφερε να περιορίσει αρκετά τον εκφοβισμό που δεχόμουν. Από όλο αυτό εγώ ανέπτυξα άμυνες μελαγχολικού τύπου, φοβίες και άγχος που με ακολούθησαν για πολλά χρόνια.

Οι νταήδες βέβαια δεν τα έβαζαν μόνο με εμένα. Το σχολείο ήταν και παραμένει μια μικρογραφία της κοινωνίας. Αν είσαι αδύναμος, αν είσαι χαμηλών τόνων, αν δεν αντιδράς, γίνεσαι το θύμα. Έχουμε ως κοινωνία πολύ δρόμο ακόμα για να μπορέσουμε να αντιληφθούμε ότι τα λόγια που πολύ εύκολα ξεστομίζουμε με τη δικαιολογία ότι «είναι για πλάκα» μπορεί να αφήσουν ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχή ενός ανθρώπου. Στην Ελλάδα, τα ΜΜΕ, οι επιθεωρήσεις και οι κωμωδίες συνέβαλαν πολύ στη διάδοση της ρητορικής μίσους, με τη σκυτάλη να περνάει ακόμα πιο δυναμικά σε ένα διαδίκτυο γεμάτο με βίντεο, memes και φωτογραφίες που χλευάζουν την ταυτότητα των ανθρώπων. Μάλιστα, από μέσο επικοινωνίας, το κινητό και το διαδίκτυο μετατράπηκαν σε ισχυρά όπλα ψηφιακού εκφοβισμού. Ένας στους τρεις χρήστες ψηφιακών συσκευών στην Ελλάδα πέφτει θύμα cyberbullying, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο στόχαστρο του εκφοβισμού και της βίας μπορεί να βρεθεί ο οποιοσδήποτε, απλά επειδή διαφέρει από το σύνολο. Ο εκφοβισμός έχει πολλές μορφές. Ο καθένας μπορεί σε κάποια στιγμή της ζωής του να γίνει το θύμα.

Ο Πασχάλης, 18 ετών, είναι ένας νέος Ρομά που ζει στον Δενδροπόταμο. Όπως μας λέει, ο ίδιος έχει νιώσει τον εκφοβισμό πολλές φορές, κυρίως όταν ήταν μικρός.

«Η συμπεριφορά του κόσμου με έκανε στο ξεκίνημα της εφηβείας να ντρέπομαι να πω ότι είμαι τσιγγάνος. Φοβόμουν ότι δεν θα με αποδεχτούν. Όταν γνώριζα μια κοπέλα, κάποιον καινούργιο φίλο προσπαθούσα να το κρύψω. Έκανα πολύ καιρό να το ξεπεράσω και να αποδεχτώ την ταυτότητά μου, να λέω ότι είμαι τσιγγάνος και να είμαι περήφανος χωρίς να ντρέπομαι», μας λέει ο Πασχάλης.

Άνθρωποι με διαφορετική καταγωγή ή διαφορετικό θρήσκευμα μπορούν να μπουν στο στόχαστρο των νταήδων, γι’ αυτό μέχρι και σήμερα παιδιά δεύτερης και τρίτης γενιάς μεταναστών επιλέγουν την αφομοίωση, ζώντας με τον φόβο της αποκάλυψης της ταυτότητάς τους. Δεν λείπουν όμως και περιπτώσεις που κάποιοι υπερπροβάλλουν την καταγωγή τους ως άμυνα, ώστε να προκαλούν φόβο.

«Έξω στην πιάτσα, δεν πρέπει να δείχνεις ότι είσαι αδύναμος και ότι μπορούν να σε κοροϊδέψουν ή να σε χτυπήσουν (οι νταήδες). Αν τους κάνεις να σε φοβηθούν, τότε θα έχεις κερδίσει εσύ. Τους ήσυχους τους ενοχλούν. Πολλοί από εμάς έχουμε φάει πολύ ξύλο όταν ήμασταν μικροί. Εμένα μου έχουν βγάλει και μαχαίρι. Πρέπει να διαλέξεις αν θα είσαι ο φλώρος ή ο τσαμπουκάς», μας λέει ο Γιάννης από την Αλβανία. Σε μικρή ηλικία, όταν ήταν ακόμα 6 ετών, τον κοροϊδεύανε, όμως μεγαλώνοντας, από θύμα έγινε όπως λέει «τσαμπουκάς», γιατί έτσι μπορεί και επιβιώνει.

«Στο σχολείο ήμασταν οι «Αλβανοί», δεν είχαμε όνομα. Και αυτό το «Αλβανός» σήμαινε ότι είσαι μέσα σε μαφία, έχεις όπλα και οι συγγενείς σου είναι στη φυλακή. Συνέχεια ακούγαμε την φράση «…ε αφού είσαι Αλβανός». Τώρα για τα παιδιά είναι καλύτερα, για εμάς που δεν μεγαλώσαμε εδώ και ήρθαμε από Αλβανία ήταν πολύ δύσκολα. Μεγαλώνεις και νιώθεις διαφορετικός. Μετά, επειδή σου λένε κάθε μέρα ότι είσαι κωλόπαιδο, γίνεσαι, για να τους κάνεις την χάρη. Αν σε φοβούνται, τους αφήνεις να συνεχίζουν να σε φοβούνται».

«Τα έχω ξεχάσει πλέον και δεν τα δίνω σημασία. Δεν υπάρχει λόγος να θυμόμαστε το παρελθόν. Τώρα είμαι στο Λύκειο και όλα αυτά είναι παλιές ιστορίες. Αλλά όλη η φάση είναι ότι σου ρίχνει το ηθικό και δεν έχεις την δύναμη και την αυτοπεποίθηση που θα χρειάζεσαι. Μου φέρονταν πολύ άσχημα, με έβαζαν σε μαύρες σακούλες και με πετούσαν σε κάδους. Όχι μόνο εμένα, και αλλά παιδιά. Είναι θέμα αντίδρασης. Όλοι όσοι είναι ήσυχοι και δεν αντιδρούν, αυτοί γίνονται και θύματα. Γιατί περνάει αυτό που κάνουν οι σε εισαγωγικά πιο δυνατοί. Πάντα λένε ότι το ξεκινούν ως αστείο και ως πλάκα. Αν δουν ότι το δέχεσαι και δεν αντιδράς, συνεχίζεται συνέχεια και συνέχεια», μας αποκαλύπτει ο Γιάννης.

«Όταν μετακομίσαμε από την Αθήνα στην Θεσσαλονίκη, μια ομάδα παιδιών έλεγε συνέχεια «ο πρωτευουσιάνος». Ό,τι και αν γινόταν, ό,τι και αν έλεγα ή έκανα, απαντούσαν «Και ποιος νομίζεις ότι είσαι, ότι είσαι ο ωραίος, ο πιο καλός, ο πιο έξυπνος, επειδή είσαι από Αθήνα;». Δεν μου μιλούσαν και δεν μου έκαναν παρέα μόνο και μόνο επειδή ήμουν από την πρωτεύουσα», μας λέει ο Σταύρος.

Η παρενόχληση μπορεί να ξεκινάει από οτιδήποτε. Από το χρώμα του δέρματος, το σχήμα του κεφαλιού, της μύτης, από τον τρόπο ομιλίας, από το βάρος, αν φορά κανείς γυαλιά, από την καταγωγή και την σεξουαλικότητα. Υπάρχουν περισσότερο και λιγότερο σοβαρές περιπτώσεις.

«Στο δημοτικό υπήρχε μια κοπέλα που έπαιρνε από μόνη της τον ρόλο του αρχηγού και ενοχλούσε τα άλλα παιδιά που ήταν χαμηλών τόνων. Με έχουν βάλει και εμένα να κάνω bullying σε άλλα παιδιά και εγώ ακολουθούσα την ομάδα και την παρέα για να μην μπω στο περιθώριο και για να γίνω αποδεκτή. Δεν τολμούσαμε να εναντιωθούμε. Όταν έκανα το μεταπτυχιακό, ένιωσα και εκεί ένα είδους εκφοβισμού. Τα μεγάλα κεφάλια ήταν άντρες και οι γυναίκες γι’ αυτούς ήταν απλά για να βγάζουν την δουλειά. Ένιωσα πολλές φορές ότι μου μιλάνε περίεργα, επειδή πιστεύουν πως έτσι πρέπει να μιλάς σε μια γυναίκα. Υπάρχει και ο εκφοβισμός από τους συναδέλφους και τα αφεντικά, που κάνει πολλές γυναίκες να μην διεκδικούν θέσεις εργασίας, να παραιτούνται, να χάνουν την αυτοπεποίθησή τους και να τα παρατάνε», μας λέει η Νατάσα, εργαζόμενη ως ιδιωτική υπάλληλος σήμερα.

Η Άννα Πήλιου, ως τρανς γυναίκα, είχε πέσει θύμα ακραίου bullying στο σχολείο.

«Τα αγόρια της τάξης έκαναν διάφορα. Με κολλούσαν στον τοίχο, με χλεύαζαν, μου πετούσαν αντικείμενα, με έσερναν από τα μαλλιά στους διαδρόμους. Τα κορίτσια; Απλά χασκογελούσαν που τα αγόρια τους είναι τόσο νταήδες και μάγκες». Κάποια στιγμή, οι συμμαθητές της την περιέλουσαν με βενζίνη για να την κάψουν.

Οι επιθέσεις κατά των τράνς έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις στην παγκόσμια κοινότητα, με τα τρανς άτομα να πέφτουν συχνότερα από κάθε άλλη κοινωνική ομάδα θύματα ξυλοδαρμού και να καταλήγουν μέχρι και στον θάνατο.

Τα έμφυλα στερεότυπα βρίσκονται στην κορυφή των αιτιών του εκφοβισμού και της βίας. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, οι ΛΟΑΤΚΙ είναι περισσότερο ευάλωτοι και πέφτουν συχνότερα θύματα bullying.

Τα «αντρικά αθλήματα» είναι αυτά που κερδίζουν μεγαλύτερη μερίδα προβολής και προώθησης από τα ΜΜΕ. Ακόμα και για τους Ολυμπιακές Αγώνες, οι χρυσές διακρίσεις του Πύρρου Δήμα στην άρση βαρών έχουν διαφορά από αυτές του Ιωάννη Μελισσανίδη στην ενόργανη, κατεξοχήν «γυναικείο» άθλημα κατά πολλούς. Ο Ιωάννης Μελισσανίδης μπήκε στο στόχαστρο των ΜΜΕ και των social media κυρίως την εποχή της επίμαχης ατάκας «μπράβο κοριτσάρα μου» που φέρεται να του είπε ο προπονητής, αφορμή για ειρωνικά σχόλια, ακραίο bullying και ομοφοβικές δηλώσεις εναντίον του.

«Το να είσαι αθλητής και ομοφυλόφιλος είναι σχεδόν απαγορευμένο. Παρόλα τα αλλεπάλληλα coming out αθλητών και αθλητριών, υπάρχουν πολλά ταμπού. Δεν μπορεί να δηλώνεις ομοφυλόφιλος και ποδοσφαιριστής ή μποξέρ. Δε θα αντέξεις τον χλευασμό, την ειρωνεία και την απομόνωση από τους συναθλητές», μας λέει ο Παναγιώτης.

Χαρακτηριστική και πασίγνωστη είναι η περίπτωση έμφυλης λεκτικής βίας στο πρόσωπο της Εμμανουέλας Αγγουράκη.

«Έφυγα από τη Θεσσαλονίκη γιατί η ζωή μου είχε γίνει αφόρητη. Εκτός από τους τοίχους της Θεσσαλονίκης, είχε γίνει μια απίστευτη συκοφαντία εναντίον μου και στο διαδίκτυο. Έχω δεχτεί ακραίες επιθέσεις. Κάποιοι βάλθηκαν να μου καταστρέψουν τη ζωή», είχε αναφέρει το θύμα σε τηλεοπτική εκπομπή.

Η Ελισάβετ είναι ένα κορίτσι με εντυπωσιακή εμφάνιση, λόγος για τον οποίο ακούει συνεχώς να την σχολιάζουν. Στο άλλο άκρο, τα κορίτσια που είχαν σπυριά, φοράνε γυαλιά, έχουν παραπάνω κιλά, πέφτουν και αυτά θύματα κακοποιητικού λόγου. Η Ελισάβετ ασκεί bullying για να μπορέσει να είναι αποδεκτή και να επιβιώσει.

«Όταν βλέπουμε ότι κοροϊδεύουν τις χοντρές, τις ασχημούλες, τα κορίτσια με σιδεράκια, συμμετέχουμε και εμείς κάποιες φορές για να φανούμε άνετες. Αν έχεις κάποιο αγόρι που είναι ο σκληρός του σχολείου, δεν σε πειράζουν».

Υπάρχουν όμως ειρηνικοί τρόποι πρόληψης και αντιμετώπισης του εκφοβισμού; H Έλενα γεννήθηκε στην Αλβανία, αλλά πριν πάει στο δημοτικό σχολείο, οι γονείς της μετακόμισαν στην Ελλάδα. Επέλεξε ένα πολυπολιτισμικό σχολείο, το 12ο ΕΠΑΛ Θεσσαλονίκης, όπου φοιτούν μαθητές από Ρωσία, Αλβανία, Συρία, Μπαγκλαντές, Σιέρα Λεόνε, Πακιστάν και άλλες χώρες. Κατά την Έλενα, στο σχολείο τα παιδιά διατηρούν καλές σχέσεις, μιας και έχουν νιώσει στο πετσί τους την διαφορετικότητα και μπορούν να καταλάβουν πόσο καλύτερα περνάς μακριά από κλίκες και κοροϊδίες. Στην ειρηνική συνύπαρξη των μαθητών βοηθά και το σχολείο, που εφαρμόζει εκπαιδευτικά και άλλα προγράμματα για την ενίσχυση της αποδοχής, της αλληλεπίδρασης και της συνεργασίας. Τον τελευταίο χρόνο, η Έλενα, μαζί με πολλούς από τους συμμαθητές της, συμμετέχει σε ένα τέτοιο πρόγραμμα που υλοποιεί το σχολείο σε συνεργασία με την ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ (Antigone.gr) με τίτλο BRIDGES.

«Στο πρόγραμμά BRIDGES μου αρέσει που είμαστε τόσα παιδιά από διαφορετικές χώρες, όπως άλλωστε και εγώ είμαι από διαφορετική χώρα καταγωγής. Πιστεύω πως οι συναντήσεις βοηθούν πάρα πολύ να γνωριστούμε καλύτερα με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Μπορεί εμείς να έχουμε ακούσει πολλά αρνητικά γι’ αυτούς αλλά όσο κάνουμε παρέα και όσο συμμετέχουμε μαζί σε δράσεις, ξέρουμε πως δεν ισχύουν», μας λέει η Έλενα.

Για την ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ, η εκπαίδευση στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι πρωταρχικής σημασίας για την απαλλαγή των παιδιών, αυριανών πολιτών, από κάθε είδους εκφοβισμό και προκατάληψη. Για το έτος 2020, η οργάνωση «τρέχει» την διαδικτυακή καμπάνια «Words are stones» ενάντια στην ρητορική μίσους. Από το 2012, μέσα από το πρόγραμμα «Schools for Change», η ΑΝΤΙΓΟΝΗ απευθύνεται στη σχολική κοινότητα με δράσεις για μαθητές/ριες, εκπαιδευτικούς και γονείς σε θεματικές ενότητες γύρω από τα ανθρώπινα δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένης μιας ειδικής ενότητας για την πρόληψη και αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Το 2016, στις εκπαιδευτικές της δράσεις που απευθύνονται σε σχολεία, προστέθηκε και η «Σχολική Διαμεσολάβηση ομηλίκων» ως μία εναλλακτική μέθοδος για την ειρηνική επίλυση συγκρούσεων ανάμεσα στους μαθητές.

«Μετά από 8 χρόνια συνεχούς συνεργασίας με τα σχολεία της Θεσσαλονίκης σε προγράμματα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, με σιγουριά μπορώ να πω ότι φέρνουν σημαντικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση και την πρόληψη του εκφοβισμού. Στις ομάδες τέτοιων προγραμμάτων, μέσα από την ενδυνάμωση και την παρότρυνση όλων των παιδιών της ομάδας να εκφραστούν ελεύθερα, αλλά με σεβασμό ο ένας στον άλλον, καλλιεργείται σταδιακά το έδαφος ώστε τα παιδιά να κάνουν μία συζήτηση για όλες αυτές τις «πλάκες» που όμως πληγώνουν στα σοβαρά. Οι βιωματικές δραστηριότητες είναι μια καλή αφορμή να ανοίξουν και να λυθούν ζητήματα που μπορεί να ταλαιπωρούν τα παιδιά για χρόνια, από το δημοτικό σχολείο μέχρι την εφηβεία τους», μας λέει η Αθανασία Τέλλιου, εκπαιδεύτρια της ΜΚΟ ΑΝΤΙΓΟΝΗ.

Κανένας άνθρωπος δεν γεννιέται με το μίσος και τη βία εγγεγραμμένα μέσα του, ούτε με προκαταλήψεις και στερεότυπα. Αυτά διαμορφώνονται στην πορεία της ζωής του, ξεκινώντας από την οικογένεια και το σχολείο. Στην παιδική ηλικία μπορεί να εκφράζονται ωμά, με λεκτικές και σωματικές επιθέσεις ενάντια στα διαφορετικά παιδιά και αργότερα, στην ενήλικη ζωή, οι ίδιες αυτές προκαταλήψεις να γίνονται κακεντρεχή σχόλια στη γειτονιά, αναρτήσεις μίσους στο διαδίκτυο ή συντονισμένες επιθέσεις ενάντια σε συγκεκριμένες ομάδες ανθρώπων, όπως ΛΟΑΤΚΙ, πρόσφυγες και άλλους. Η λύση στο πρόβλημα του bullying είναι να αναγνωρίσουμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως αδιαμφισβήτητο, αναφαίρετο δικαίωμα ΟΛΩΝ των ανθρώπων. Γονείς και εκπαιδευτικοί να αντιληφθούν την σημασία και τον ρόλο τους σε αυτό. Να αντιληφθούν ότι είναι η πορεία προς την ενήλικη ζωή που διαμορφώνει κατά μεγάλο μέρος την συμπεριφορά μας σε κάθε ηλικία. Να μην ριζώσουν εκεί τον φόβο, το μίσος και τον παρτακισμό.

Πληροφορίες

13 γιατί

13reasonswhy.info

Πες το σε μας – ColourYouth

www.colouryouth.gr/pes-to-se-emas

Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας

rvrn.org

Γραμμή Βοήθειας

www.e-abc.eu/gr/grammes-voitheias

Ταινίες

«Elephant» Γκας Βαν Σαντ

«Μετά τη Λουτσία» Μισέλ Φράνκο