Oι Καπιταλισμοί στη Δίνη της Πανδημίας

Ο Γάλλος οικονομολόγος Ρομπέρ Μπουαγιέ καταθέτει τις απόψεις του σχετικά με το παρόν και το μέλλον στο νέο του βιβλίο, “Οι Καπιταλισμοί στη Δίνη της Πανδημίας” που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση του Άγγελου Μουταφίδη.

Eίναι ξεκάθαρο πως βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μία νέα τύπου κρίση. Κάθε σύγκριση με παλαιότερες μας αποπροσανατολίζει από τα παρόντα μείζονα προβλήματα. Η γνώση της ιστορίας μπορεί να έχει θεμελιώδη σημασία για τον ίδιο, ωστόσο σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε μία πραγματικότητα που κυριαρχεί η ριζική αβεβαιότητα σε όλα τα επίπεδα.

Ο κορονοϊός εξελίσσεται σε ανατόμο των κοινωνιών κι η διαρκής πτώση του μέσου βιοτικού επιπέδου θεωρείται αναπόφευκτη. Αν ο Μάιος του 2020 ήταν μήνας αμφιταλάντευσης, αυτός του 2021;

Με τις σκέψεις του έρχεται να συναντήσει σπουδαίες προσωπικότητες. Γράφει για τον καπιταλισμό της πλατφόρμας των GAFAM (Google, Amazon, Facebook, Apple, Microsoft) και τους κρατικούς-εθνικούς καπιταλισμούς με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό της Κίνας. Στο μυαλό έρχεται το πρόσφατο βιβλίο του Μπράνκο Μιλάνοβιτς, “Kαπιταλισμός χωρίς αντίπαλο”.

Σε μία εποχή αντιστροφής προτεραιοτήτων ο συγγραφέας τονίζει ότι απαιτείται επικαιροποίηση του λεξιλογίου μας, αφού η διατήρηση εκείνων που μας κληροδότησε το παρελθόν οδηγεί σε παρερμηνείες. Αγγίζει επομένως το έργο του Ζαν Πωλ Φιτουσί, “Τι μας κρύβουν οι λέξεις”.

Αντιλαμβάνεται πως οδηγούμαστε μαθηματικά στη σύζευξη ψηφιακών τεχνικών και βιολογικών επιτευγμάτων. Ακριβώς όπως το είχε γράψει ο Νόα Χαράρι για την τεχνητή νοημοσύνη και τη βιοτεχνολογία. Ανοίγει επομένως ένας ιδιότυπος διάλογος μεταξύ σύγχρονων στοχαστών σε παγκόσμια κλίμακα.

Η πανδημία είναι ξεκάθαρο πως λειτουργεί ως καταλύτης, ως επιταχυντής ενός μετασχηματισμού που ήταν στα σκαριά σε παγκόσμια κλίμακα. “Οι άνθρωποι κι οι πολιτισμοί είναι θνητοί”. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δημιουργείται ένα κύμα αντιφάσεων που αδειάζουν την κλεψύδρα της εμπιστοσύνης της κοινής γνώμης. “Η ανθρώπινη ζωή που έμοιαζε ανεκτίμητη, έχει ένα τίμημα”.

Μένει να φανεί η “ανθεκτικότητα”, δηλαδή ικανότητα προσαρμογής στο απρόβλεπτο για τις μονάδες και το σύνολο. Παράδειγμα προς μίμηση η Ταϊβάν, προς αποφυγήν η Ινδία.

Ενδεχόμενη απογοήτευση, απελπισία ανοίγει τον δρόμο σε διάφορους εθνικισμούς κι οξύνει τάσεις που προϋπήρχαν. “Το Έθνος φέρεται να αποτελεί ένα τείχος απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό, ενώ την ίδια στιγμή ενισχύει τη φαυλότητα στην πολιτική ζωή”.

Το ζητούμενο επομένως (ειδικά για την Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι συνεργασία (απ΄αυτούς τους συμβιβασμούς εξαρτάται το μέλλον της) ή διάλυση κι η κατάτμηση σε άπειρα εθνικά μικροσύμπαντα.

Περιστολή των ατομικών ελευθεριών και καθεστώς “συνεχούς παρακολούθησης” μέσω του κατασκοπευτικού καπιταλισμού όπως περιγράφει εξαιρετικά στο βιβλίο της η Σοσάνα Ζούμποφ μας οδηγούν στις συνθήκες του αύριο. Η κοινωνία της επιτήρησης ως κάτι παροδικό ή μήπως ως ένας μόνιμος μηχανισμός που ήρθε για να μείνει; “Δεν υπάρχει έτος μηδέν του αυριανού κόσμου”.

Οι κοινωνικές ανισότητες επιτείνονται. Καμία διάθεση αμοιβαιοποίησης του κορονο-χρέους δεν προκύπτει ανάμεσα στον Βορρά και τον Νότο. Δημιουργείται ένα “αρχιπέλαγος φτωχών”. Θολώνουν τα όρια εργασίας, οικογενειακής ζωής κι ελεύθερου χρόνου. Είμαστε αντιμέτωποι με τις ελαστικές συμβάσεις υπέρ των εργοδοτών των πολυεθνικών. Για μία ακόμα φορά η οικονομία μπαίνει σε θέση οδηγού κι η οικολογία περνάει σε δεύτερη μοίρα με τις ευλογίες του ταμείου ανάκαμψης. “Ο σώζων εαυτόν σωθήτω”.  Όπως εύστοχα έγραφε ο Κέυνς “το δύσκολο δεν είναι να κατανοήσουμε τις νέες ιδέες, αλλά να ξεφύγουμε από τις παλιές”.

Η επιδίωξη της ευζωίας θα έπρεπε να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της κοινωνίας. Ο Μπουαγιέ περιγράφει τη δική του ουτοπία όπως την έχει συλλάβει. Μιλάει για τον βιοκαπιταλισμό και έναν ανθρωπογενετικό τρόπο ανάπτυξης. Θέτει σε κυρίαρχο φόντο Υγεία, Παιδεία, Πολιτισμό. Καταφεύγει στον Κέυνς και υποστηρίζει πως η λύση είναι ένα μίγμα οικονομικής αποτελεσματικότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και πολιτικής ελευθερίας. Κι από εκεί στον Μαρξ, “ήρθε η στιγμή να εγκαταλείψουμε την ιδέα ότι οι κοινωνίες καθορίζονται από την οικονομία”. Επικίνδυνες ασκήσεις ισορροπίας. Στα θετικά η διάδοχη κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το βιβλίο ολοκληρώθηκε επί προεδρίας Τραμπ με την υπερδύναμη και τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα να πληρώνουν βαρύ φόρο αίματος.

Ο Μπάιντεν στις πρώτες του 100 ημέρες στον Λευκό οίκο φαίνεται πως υιοθετεί σε μεγάλο βαθμό της ατζέντα του Μπέρνι Σάντερς. Η Ναόμι Κλάιν σημείωνε λίγο πριν τις αμερικανικές εκλογές πως με τον νυν πρόεδρο θα υπήρχε ελπίδα για το περιβάλλον και φυσικά για όλους εμάς. Ο πρόεδρος συναισθάνεται τις ιστορικές συγκυρίες κι είναι έτοιμος να ηγηθεί σε παγκόσμια κλίμακα. Ανακοίνωσε πως θα φορολογήσει το πλουσιότερο 1%, τάχθηκε ανοιχτά υπέρ της κατάργησης πατέντας των εμβολίων.

Την ίδια στιγμή στη Γερμανία οι Πράσινοι με γυναίκα υποψήφιο, την Ανναλένα Μπέρμποκ φλερτάρουν με την καγκελαρία στην μετα-Μέρκελ εποχή. Η Ευρώπη ωστόσο μοιάζει διαιρεμένη. Ο Στηβ Μπάνον πρώην συνεργάτης του τέως προέδρου των ΗΠΑ και ενορχηστρωτής της παγκόσμιας ακρο-Δεξιάς έχει ρίξει τον σπόρο του και μας οδηγεί στην αποσταθεροποίηση. Αυτό το γεγονός μας απομακρύνει από το ενδεχόμενο διαμόρφωσης μίας κοινής πολιτικής ταυτότητας.

Οι συσχετισμοί διαμορφώνονται με βάση τα παραπάνω κι ο αναλυτής εύστοχα αναρωτιέται, που οδεύουν οι κοινωνικές σχέσεις; Οι προβλέψεις για το μέλλον δεν είναι αισιόδοξες. Από την μία η ψηφιακή εξουσία ασκούμενη από τις πολυεθνικές, από την άλλη μία εξουσία ασκούμενη από αντίπαλα “κυρίαρχα” κράτη.

Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι δεδομένο πως θα προκαλέσει αλυσιδωτά αύξηση των μεταναστευτικών ροών κι αυτή με τη σειρά της μία ανάδυση ξενοφοβικών κι εθνικιστικών κινημάτων. Η ανθρωπότητα έχει ίσως μία τελευταία ευκαιρία να κάνει μία επανεκκίνηση με βάση την ηθική και την αλληλεγγύη των λαών. Οι σελίδες της ιστορίας κατέγραψαν τον στοχασμό του Μπουαγιέ. Μίλησε με επιχειρήματα, πρότεινε λύσεις στα αδιέξοδα κι αφήνει τον χρόνο και τα γεγονότα να μιλήσουν από εδώ και στο εξής.