Οι σύγχρονες συνθήκες και το εμβόλιο

Λέξεις: Λαέρτης Τανακίδης

Η πανδημία δεν εξαπλώνεται στο κενό. Αντίθετα και αυτή και οι ποικίλες στάσεις απέναντί της επωάζονται και γεννιούνται μέσα σε συγκεκριμένες κοινωνικές συνθήκες. Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται μια προσπάθεια κατανόησης αυτών των στάσεων σε σχέση με τις συνθήκες που επικρατούν στη σύγχρονη κοινωνία.

Μια ματιά στο παρελθόν

– Η ανθρωπότητα έφθασε ως εδώ αντιμετωπίζοντας κάθε τόσο πανδημίες. Τα θύματα πάρα πολλά. Η πανώλης, ο μαύρος θάνατος, εξαφάνισε κατά το 14ο αιώνα περίπου 100 εκατομμύρια ασθενείς, δηλαδή το ¼ του παγκόσμιου πληθυσμού. Η ισπανική γρίπη στις αρχές του 20ου αιώνα κόστισε 30 εκατομμύρια θανάτους, περισσότερους δηλαδή από ό,τι ο πολύνεκρος Α΄ παγκόσμιος πόλεμος.

– Μερικές φορές μια πανδημία έκρινε την έκβαση μεγάλων ιστορικών γεγονότων. Ο λοιμός συνετέλεσε πολύ στην ήττα των Αθηναίων κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

– Η αντιμετώπιση της πανδημίας γινόταν με γιατροσόφια και κομπογιαννιτισμό. Η άγνοια οδηγούσε κάποτε σε τραγελαφικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, η εκκλησία καλούσε τους πιστούς σε συνάθροιση, για να παρακαλέσουν όλοι μαζί το θεό για βοήθεια. Δηλαδή μια ιδεώδης κατάσταση για την εξάπλωση ακόμη περισσότερο της πανδημίας.

-Η πίστη στα γιατροσόφια και τους κομπογιαννίτες αλλά και στη θρησκεία για την αντιμετώπιση ασθενειών επιβιώνει ως και σήμερα.

-Τα φάρμακα και τα εμβόλια αποτέλεσαν μεγάλο βήμα απέναντι στις αρρώστιες και τις πανδημίες. Στα σύγχρονα νεκροταφεία σπάνια βλέπει κάποιος τάφους μικρών παιδιών. Στους προηγούμενους αιώνες οι παιδικοί τάφοι καταλάμβαναν μεγάλο μέρος.

– Η πρόοδος συναντούσε συχνά επιφυλάξεις, αντιρρήσεις ή και πολεμική. Όχι μόνο στην ιατρική. Υπάρχουν αρκετοί που ακόμη και σήμερα πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη ή ότι ο θεός θα ακούσει προσευχές και θα προφυλάξει τους πιστούς από μόλυνση και νόσηση.

Μια ματιά στο σύγχρονο κόσμο

-Ο πολίτης στο σύγχρονο ανεπτυγμένο κόσμο ζει μέσα σε ανέσεις, αλλά και στερήσεις, καταπίεση, αβεβαιότητα και αντιφάσεις.

– Ο διαφωτισμός προσέφερε πολλά στην αφύπνιση και την απελευθέρωση του ανθρώπου. Τόνισε όμως υπερβολικά το ρόλο του ατόμου, τα δικαιώματά του. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και της παραγωγής έγινε το πέρασμα από την πατριαρχική πολυπληθή οικογένεια (παππούδες, παιδιά, εγγόνια, όλοι σε ένα σπίτι) στις μικρές πυρηνικές οικογένειες και πλέον πληθαίνουν ολοένα άνθρωποι που ζουν μόνοι τους. Οι σύγχρονες συνθήκες παραγωγής και οργάνωσης της κοινωνίας το επιτρέπουν.

Χαλάρωσαν έτσι η αίσθηση του κοινού και οι δεσμοί του με την ομάδα, την οικογενειακή και τη γενικότερη. Αυτό σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση και την αβεβαιότητα, την οποία βιώνει, οδηγεί σε προσπάθεια να εξασφαλίσει ο καθένας τον εαυτό του, την πάρτη του, την οικογένειά του. Δε χολοσκάει αν γύρω του υπάρχει ανάγκη, αν υπάρχει δυστυχία. Αρκεί αυτός να είναι καλά. Δε δέχεται μέτρα περιορισμού για κανένα λόγο.

Πρόκειται όμως για νόθα συνείδηση. Αγνοεί ότι είναι αδύνατο να περνάει καλά μόνον αυτός και οι δικοί του και ότι είναι ζήτημα χρόνου να τον αγγίξει και αυτόν η δυστυχία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο.

-Τα τελευταία χρόνια δίνεται ακόμη μεγαλύτερη έμφαση στα ατομικά δικαιώματα, στον ατομικό αυτοπροσδιορισμό και στις έμφυλες ταυτότητες. Αυτό που λέμε σύστημα δεν έχει κανένα πρόβλημα με τη διεκδίκηση τέτοιων δικαιωμάτων. Ίσα-ίσα τα ευνοεί. Ο καπιταλιστής άνετα σκέφτεται «Ζήτα όποια και όσα δικαιώματα θέλεις για το άτομό σου και για το φύλο σου. Μην οργανώνεσαι όμως με άλλους πολλούς. Και κυρίως μην ασχολείσαι με το μεροκάματο, τα εργασιακά δικαιώματα, την εκμετάλλευση. Αυτά τα ρυθμίζει η αόρατος χειρ της αγοράς».

-Η ανάπτυξη της επιστήμης/τεχνολογίας αλλάζει βίαια τον κόσμο που ξέραμε. Εισβάλλει ορμητικά διαμορφώνοντας νέες συνθήκες βίου χωρίς να αφήνει περιθώρια γνώσης και αφομοίωσης.

-Οι ασύλληπτες δυνατότητες της τεχνολογίας ανοίγουν δρόμο σε ένα πιθανό δυστοπικό μέλλον. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποδειχθεί ευλογία αλλά και κατάρα. Ήδη διαμορφώνεται ένας κόσμος απόλυτα ελεγχόμενος από ισχυρά κέντρα εξουσίας μακριά από οποιοδήποτε κοινωνικό έλεγχο. Ένας κόσμος όπου το εικονικό αναμιγνύεται με το πραγματικό και δημιουργείται ένα νέο εξωανθρώπινο εφιαλτικό περιβάλλον. Ένας κόσμος τον οποίο δημιουργεί μια ελίτ ειδικών και οι υπόλοιποι ζουν περιτριγυρισμένοι από συσκευές και γκάτζετ και αγωνιώντας για το μέλλον.

-Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή το άνοιγμα των συνόρων και η ταχύτατη είσοδος και κυκλοφορία προϊόντων, συνηθειών, τρόπων ζωής και διασκέδασης δημιουργεί ένα ρευστό τοπίο. Η ισχυροποίηση των μεγάλων εταιριών περιορίζει ακόμη περισσότερο τον έτσι και αλλιώς δεύτερο ρόλο της πολιτικής εξουσίας σε σχέση με την οικονομική εξουσία. Η δημοκρατία αδειάζει από περιεχόμενο, αφυδατώνεται.

-Τα πράγματα αλλάζουν ταχύτατα. Το καινούριο διαρκεί μέρες, ώρες ή και μόνο λεπτά. Έτσι ο καθένας δέχεται έναν πολύ μεγάλο όγκο πληροφορίας. Αδυνατεί να επεξεργαστεί, να κατανοήσει, να κριτικάρει, να αξιολογήσει. Το αποτέλεσμα είναι να οδηγείται σε σύγχυση. Και ένας μπερδεμένος, ένας ανακατεμένος αποτελεί το τελειότερο είδος για χειραγώγηση.

-Η πληροφόρηση είναι κατευθυνόμενη. Το τι βλέπουμε από τα μεγάλα κανάλια και το τι επιδιώκουν αυτά λίγο πολύ όλοι το υποψιαζόμαστε. Παρόλα αυτά σιγά- σιγά με την επανάληψη πλασάρεται και επικρατεί αυτό που προωθούν οι κάτοχοι των μέσων.

Αλλά και στη θάλασσα του διαδικτύου τα πράγματα είναι εν πολλοίς κατευθυνόμενα. Το τι βλέπουμε δεν είναι τυχαίο, αλλά πολλές φορές προϊόν επιλογών αλγορίθμων. Στον καθένα μας στέλνονται αναρτήσεις ανάλογα με το προφίλ του και ανάλογα με τις επιλογές του μέχρι εκείνη τη στιγμή.

-Η οικονομική κρίση, οι περικοπές μισθών και συντάξεων, η ανεργία και η κατάργηση εργασιακών δικαιωμάτων επιδεινώνουν συνεχώς τη θέση των μεσαίων και χαμηλών νοικοκυριών. Αβεβαιότητα και αγωνία για το αύριο.

-Από όλα αυτά (ατομοκεντρισμός, εκθετική αύξηση επιστήμης/τεχνολογίας, βίαιη αλλαγή του κόσμου, παγκοσμιοποίηση, ρευστότητα, πληροφοριακή συμφόρηση, οικονομική κρίση) θολώνει η σκέψη. Οι άνθρωποι μεταβάλλονται σε «ζαλισμένο κοπάδι». Ο σύγχρονος πολίτης νιώθει στριμωγμένος στη γωνία. Χάνει την εμπιστοσύνη του προς την κυβέρνηση, γενικότερα προς τον πολιτικό κόσμο, προς τα κέντρα πληροφόρησης και προς τους περισσότερους άλλους θεσμούς. Υποψιάζεται τα πάντα, οδηγείται σε ανησυχία και εσωστρέφεια. Περιχαρακώνεται και αναζητά σταθερές από τις οποίες να πιαστεί.

-Γυρίζει λοιπόν την πλάτη σε ό,τι ξένο, καινούριο, άγνωστο. Φοβάται και θέλει να αντιδράσει με κάποιον τρόπο. Να δείξει ότι δε συμφωνεί με ό,τι συμβαίνει γύρω του. Στρέφεται και προσκολλάται στα γνωστά, στα σίγουρα. Στη θρησκεία και στον πατριωτισμό. Επαληθεύεται έτσι η ρήση «όταν η κοινωνία αποτυγχάνει, αναλαμβάνουν η θρησκεία και το έθνος». Μόνο που τότε εμφανίζονται οι εθνικιστικές και παραθρησκευτικές οργανώσεις. Φθάνει έτσι στην επιφύλαξη και συχνά στην τυφλή άρνηση. Κάποτε αναζητεί λύσεις και σε εξόφθαλμα παράλογες πηγές (αστρολογία, καφεμαντεία, χαρτορίχτρες…)

– Επιφυλακτική ως και αρνητική στάση κρατάει απέναντι και προς την επιστήμη/τεχνολογία. Χρησιμοποιεί τα προϊόντα τους, κοιμάται και σηκώνεται κρατώντας τα στο χέρι. Δεν καταλαβαίνει όμως πώς λειτουργούν ούτε προς τα που πηγαίνει η κατάσταση. Θαυμάζει την επιστήμη/τεχνολογία, αλλά συγχρόνως κλονίζεται η εμπιστοσύνη του σε αυτές.

-Η αρνητική στάση προς την επιστήμη/τεχνολογία οφείλεται και στο ότι αυτές διαλύουν βήμα-βήμα το συννεφάκι των μύθων μέσα στο οποίο ζει ο άνθρωπος. Αποκαλύπτουν ότι δεν υπάρχουν εξωφυσικές, εξωκοινωνικές, εξωανθρώπινες δυνάμεις και ότι η ζωή του καθορίζεται από φυσικούς και κοινωνικούς νόμους. Ότι η ζωή είναι προϊόν φυσικοχημικών διεργασιών, ότι αρχίζει με τη γέννηση και τελειώνει οριστικά με το θάνατο.

Όπως ένα παιδί με το πέρασμα του χρόνου αντιλαμβάνεται σταδιακά τι είναι μύθος και τι πραγματικότητα και φθάνει στην ενηλικίωση, έτσι και η ανθρωπότητα στο σύνολό της. Αντιλαμβάνεται σιγά-σιγά τους μύθους και ενηλικιώνεται. Όλα δείχνουν ότι θα ζήσει χωρίς τα παρηγορητικά παραμύθια και τους μύθους.

Είναι όμως μια δύσκολη ως και οδυνηρή διαδικασία. Σημαίνει ότι ο καθένας δεν μπορεί να στηρίζεται σε δυνάμεις έξω από τον εαυτό του. Δεν μπορεί να περιμένει ενίσχυση και βοήθεια παρά μόνο από τους άλλους ανθρώπους και από τον ίδιο τον εαυτό του. Αυτός μόνο είναι υπεύθυνος για την πορεία του. Εύκολο;

Απέναντι στα εμβόλια

Η κατάσταση, όπως περιγράφηκε σε αδρές γραμμές στην προηγούμενη ενότητα, επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τις επιλογές όλων και στο ζήτημα του εμβολιασμού.

-Οι εμβολιαζόμενοι φθάνουν σε αυτήν την απόφαση από διάφορους δρόμους. Από αδυναμία να έχουν σίγουρη προσωπική εκτίμηση, από φόβο για τις συνέπειες, από εμπιστοσύνη στους κυβερνητικούς σχεδιασμούς, από ανάγκη για συνέχιση της επαγγελματικής δραστηριότητας. Οι περισσότεροι ενεργούν όπως σε κάθε άλλη περίπτωση υγειονομικού ενδιαφέροντος. Συμβουλεύονται τους ειδικούς, κάποιο γνωστό από παλιότερα γιατρό ή φαρμακοποιό, καθώς είναι σχεδόν αδύνατο να διαμορφώσουν μια έγκυρη προσωπική γνώμη για το ζήτημα μέσα στο χείμαρρο των πληροφοριών. Εξάλλου στερούνται την απαραίτητη γνωσιακή υποδομή για κάτι τέτοιο.

Εμπιστεύονται και τα κόμματα. Όλα είναι υπέρ των εμβολίων. Εκτός από κάποια που έχουν απευθείας επικοινωνία με το θεό και παίρνουν γραπτά μηνύματα από αυτόν.

Καταγράφονται βέβαια από τα περισσότερα οι μεγάλες ευθύνες της κυβέρνησης

στο χειρισμό της κρίσης (σχολεία, μέσα μεταφοράς, αλληλοαναιρούμενα μέτρα). Ιδίως για την παραμέληση του δημόσιου συστήματος υγείας και το κλείσιμο του ματιού στον ιδιωτικό.

-Όσοι δεν εμβολιάζονται δεν αποτελούν ενιαίο μπλοκ. Δεν έχουν ούτε την ίδια αφετηρία ούτε την ίδια στόχευση. Μπορεί να διακριθούν τρεις γενικές κατηγορίες:

1. Όσοι προέρχονται από μερίδα της άκρας αριστεράς. Συνεχίζουν την κριτική που ασκούν στο καπιταλιστικό σύστημα, στη θέση των εταιριών σε αυτό, και στο ρόλο της επιστήμης στο πλαίσιό του. Επομένως, απορρίπτουν εκ προοιμίου ο,τιδήποτε προέρχεται από εταιρείες και κυβέρνηση.

2. Όσοι προέρχονται από την ακροδεξιά και το θρησκευτικό χώρο, που σε ένα βαθμό επικαλύπτονται. Οι θρησκευτικής προέλευσης αμφισβητούν συχνά το ρόλο της επιστήμης. Τη θεωρούν αντίπαλο της πίστης και της θρησκείας. Οι ακροδεξιοί βλέπουν το ζήτημα ως ευκαιρία, για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους και να δεθούν με τον κόσμο. Και οι δύο αλιεύουν γενικά στο χώρο της αμάθειας, των προλήψεων και της δεισιδαιμονίας.

Και οι δύο απορρίπτουν την επιστήμη για έναν ακόμη λόγο. Επειδή δεν προ- φέρει άμεση και οριστική λύση για την αντιμετώπιση της πανδημίας. Παραβλέπουν το γεγονός ότι όταν εμφανίζεται ένα πρόβλημα, κανείς δεν έχει έτοιμη τη λύση στο τσεπάκι του. Η λύση έρχεται με έρευνα, μελέτη, διασταύρωση και αξιολόγηση των ευρημάτων. Άμεσες και τελειωτικές λύσεις υπάρχουν μόνο στο χώρο της πίστης. Εκεί όλα είναι απλά και εύκολα. Αρκεί να εγκαταλείψεις τη λογική σου και να παραδεχτείς ό,τι σου λένε οι μαυροφορένοι.

3. Όσοι ψάχνουν. Θέλουν να σχηματίσουν προσωπική γνώμη παρακολουθώντας τα δημοσιεύματα και την επιστημονική επιχειρηματολογία υπέρ ή κατά. Όμως οι πολύ περισσότεροι από αυτούς, αν δεν έχουν επαρκή σχετική γνώση, για να κρίνουν, εντέλει καταλήγουν να αποφασίζουν με μη ορθολογικά κριτήρια. Συμβαίνει το ίδιο και με την επιλογή θεράποντα γιατρού. Συνήθως επιλέγουμε γιατρό με βάση πληροφορίες από γνωστούς και με βάση την εντύπωση που αποκομίζουμε από μια επαφή μαζί του. Μετράει πολύ τα αν είναι ευγενικός, αν μας ακούει προσεκτικά, αν μας εξηγεί με λεπτομέρειες. Πάντως όχι με βάση προσωπική μας εκτίμηση για την επιστημονική του επάρκεια. Αυτήν δεν μπορούμε να την κρίνουμε.

Μερικά «ισχυρά» επιχειρήματα

– Στην πανδημία όπως και σε άλλα ζητήματα παρουσιάζεται το γνωστό φαινόμενο. Ξαφνικά εμφανίζονται και μιλούν γνώστες και μη, ειδικοί και άσχετοι. Όλοι μαζί ένα κουβάρι αλληλοεπιβεβαιωνόμενων και αλληλοδιαψευδόμενων. Μάλιστα όσο περισσότερο ανίδεος είναι κάποιος τόσο πιο απόλυτος στην υποστήριξη των απόψεών του. Για παράδειγμα άνθρωποι που δεν έχουν ιδέα πώς δημιουργείται και πως λειτουργεί ένα εμβόλιο, τι θα πει κύτταρο και τι είναι ιός, άνθρωποι που πρώτη φορά στη ζωή τους άκουσαν τον όρο RNA υποστηρίζουν με έξαψη ότι το εμβόλιο με τεχνική RNA είναι επικίνδυνο. Τα καφενεία και το διαδίκτυο αναδεικνύονται σε πεδία παθιασμένης αντιπαράθεσης.

Τα ΜΜΕ ενισχύουν αυτή τη «συζήτηση» και την κρατούν στο προσκήνιο. Έχουν θέμα, γεμίζουν εκπομπές, έχουν ακροατήριο, προωθούν τους σκοπούς τους.

-Ακούστηκαν κατά κόρον και είναι γνωστά. Παρατίθενται όμως για την ιστορία. Πρόκειται για επιχειρήματα των λεγόμενων αντιεμβολιαστών. Έχουμε λοιπόν και λέμε:

-Το εμβόλιο περιέχει τσιπ, ώστε να μπορούν να μας παρακολουθούν και να μας κατευθύνουν.

Όμως δε χρειάζεται καθόλου κάτι τέτοιο. Ήδη με τα κινητά, τα τάμπλετ και τους υπολογιστές γραφείου είναι πολύ εύκολο να εντοπίζεται η θέση στην οποία βρισκόμαστε, το τι προτιμήσεις έχουμε, τι δραστηριότητες. Τα περισσότερα μάλιστα τα προσφέρουμε οι ίδιοι με τις κάθε λογής αναρτήσεις μας στους ιστότοπους του διαδικτύου. Ο χώρος του διαδικτύου είναι η χαρά του παραδοσιακού ασφαλίτη. Βρίσκει εύκολα τα πάντα. Όσο για τον επηρεασμό της σκέψης η τηλεόραση και τα διάφορα σάιτ ήδη δουλεύουν πολύ πετυχημένα.

-Υπάρχει σχέδιο μείωσης του πληθυσμού. Σε μερικά χρόνια οι εμβολιασμένοι θα παρουσιάσου αρρώστιες και πολλοί θα πεθαίνουν. Έτσι θα μείνουν μόνο οι πλούσιοι και οι ισχυροί.

Όμως το που στηρίζεται μια τέτοια εκτίμηση δύσκολα θα το ανακαλύψει κάποιος. Πρόκειται για αναβίωση ενός πανάρχαιου μύθου. Ο Δίας κατά τη μυθολογία ανησύχησε για την αύξηση του πληθυσμού, γιατί υπήρχε κίνδυνος να βουλιάξει από το βάρος η γη μέσα στη θάλασσα στην οποία επέπλεε. Γι’ αυτό προκάλεσε τον τρωικό πόλεμο, ώστε να αραιώσει ο κόσμος.

 Όλα γίνονται. για να κερδίζουν οι εταιρείες.

Πράγματι οι εταιρείες κερδίζουν από τα εμβόλια και βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ τους. Όμως οι εταιρείες κερδίζουν και από την ασπιρίνη και από τα άλλα φάρμακα και από όλα τα μέσα που χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της υγείας και γενικά της ζωής μας. Τα αποφεύγουμε γι΄ αυτό το λόγο;

Το εμβόλιο προκαλεί παρενέργειες.

Όμως οι παρενέργειες, όσες βέβαια προκαλούνται (;) από το εμβόλιο, είναι λιγότερες σε αριθμό και σοβαρότητα από τους θανάτους εξαιτίας του ιού. Πράγματι δεν υπάρχει φάρμακο χωρίς καμία παρενέργεια. Μια ματιά στο φυλλάδιο που συνοδεύει και το πιο απλό φάρμακο δείχνει του λόγου το αληθές. Είναι τόσο διαφορετική η βιολογική ιδιοσυστασία του καθενός, ώστε σε κάποιους εμφανίζονται προβλήματα. Μια ουσία που περιέχεται σε οποιοδήποτε σκεύασμα ωφελεί πολλούς αλλά είναι δυνατόν να βλάψει κάποιον λόγω της παρουσίας ή της απουσίας κάποιας άλλης ουσίας στον οργανισμό του.

Αυτά τα καταπληκτικά επιχειρήματα δείχνουν ότι ο ορθολογισμός χάνει συχνά τη μάχη με τον ανορθολογισμό. Η λογική ηττάται από το συναίσθημα. Δεν πρέπει να εκπλήσσει η έκταση που έχει λάβει το αντιεμβολιαστικό κίνημα. Και η πιο παράλογη ανοησία μπορεί να έχει οπαδούς, να έχει κοινό.