Περίπτερα: Από το ένδοξο παρελθόν στο αβέβαιο μέλλον – Τι συμβαίνει σήμερα στη Θεσσαλονίκη

Ρεπορτάζ: Μυρτώ Τούλα, Νίκος Γκάγιας

Τα αγαπήσαμε, εκεί δώσαμε ραντεβού, εκεί πήραμε τα πρώτα μας τσιγάρα, εκεί ντραπήκαμε να ζητήσουμε προφυλακτικά, εκεί αγοράσαμε την πρώτη μας χλαπάτσα, εκεί φάγαμε όλα τα παγωτά κάθε καλοκαιριού. Τα περίπτερα δεν είναι απλώς περίπτερα, είναι σημεία συνάντησης, είναι οι συνήθειες μας, είναι οι παρέες μας. Εμείς κάθε φορά που περνάμε έξω από τα ελάχιστα που έμειναν, φέρνουμε στο μυαλό μας αμέτρητες εικόνες από τα παιδικά μας χρόνια.

Σαν Μυρτώ θα σου δώσω μία, 4 χρονών Τούμπα Θεσσαλονίκης, βόλτα με γιαγιά, η πρώτη τυχερή σακούλα, τα πρώτα πεταμένα τέσσερα ευρώ. Σαν Nίκος, πρώτη Δημοτικού, τριγυρνούσα σε όλα τα περίπτερα της Πολίχνης για να βρω αυτοκόλλητα να γεμίσω το συλλεκτικό μου άλμπουμ. Γι αυτό ακριβώς για εμάς τα περίπτερα δεν θα αντικατασταθούν ποτέ με τα μεγάλα ψιλικατζίδικα, γιατί ήταν η πιο διασκεδαστική μας στάση μετά το σχολείο.

H λέξη ”περίπτερο” υπάρχει από την αρχαία Ελλάδα, η ακριβής σημασία του είναι η εξής: περίπτερος ναός, δηλαδή ένα μικρό κτίσμα που περιβάλλεται με κίονες σε όλες τις πλευρές του. Στο σήμερα όμως υπάρχει μία διαφοροποίηση στην πλήρη σημασία του, αφού περίπτερα εννοούμε τους χώρους στους οποίους γίνονται επιδείξεις προϊόντων προς πώληση είτε πιο εκλεπτυσμένα, είτε φαγώσιμα, περιοδικά και ποτά, για παράδειγμα τα κτίρια της Δ.Ε.Θ. τα ονομάζουμε όλα περίπτερα.

Παλιότερα θα τα έβλεπες σε κάθε γωνιά της πόλης, κατασκευασμένα από ξύλο, για οροφή μία μεγάλη τέντα διαφημιστική που θα είχε πάνω κάποια μάρκα τσιγάρων, ή αναψυκτικών, αυτοκόλλητα στην πόρτα με την στάμπα διάσημων σνακ, κρεμασμένα περιοδικά, ένα μικρό παραθυράκι και των περιπτερά που θα πιάνατε το γνωστό κουτσομπολιό. 

Αλλά πότε τα συναντήσαμε πρώτη φορά; 

Μετά την πρώτη ίδρυση του Ελληνικού κράτους στο Ναύπλιο, δημιουργήθηκαν τα πρώτα περίπτερα βέβαια τότε ήταν αποκλειστικά καπνοπωλεία. Λίγο μετά, κοντά στο 1889, έρχονται στην Αθήνα, και έτσι τα προϊόντα που παρέχουν πληθαίνουν, φτάνουν στα καπνοπωλεία τα περιοδικά και οι εφημερίδες. Το ”Ίρις” ήταν το πρώτο φιλολογικό περιοδικό που πωλήθηκε σε αυτά τα καπνοπωλεία με τιμή 25 λεπτά. Εκείνη την εποχή, ο μόνος τρόπος ενημέρωσης ήταν οι φυλλάδες, και έτσι τα περίπτερα, αναπτύχθηκαν με την βοήθεια τους.

Το 1912, το Ελληνικό κράτος, ψάχνοντας τρόπο για να βοηθήσει όλους όσους πολέμησαν για την πατρίδα, αποφασίζει να δώσει κάποιες άδειες πώλησης καθημερινών προϊόντων. Η πολιτεία, γνωρίζοντας την αδυναμία ενδεχομένως των αναπήρων πολέμου (όπως ήταν γνωστοί) να εργαστούν ή να διαχειριστούν το περίπτερο τους, έδωσε αργότερα το δικαίωμα να το νοικιάζουν αν το θέλουν και κάπως έτσι ξεκίνησαν οι ενοικιάσεις περιπτέρων από δικαιούχους αδειών.

Εκείνη την περίοδο ήταν συνηθισμένο παγκοσμίως, οι άδειες περιπτέρων να δίνονται σε ανθρώπους με προβλήματα υγείας, για να τους παρέχεται κάποιος τρόπος να δουλέψουν. Στην Ελλάδα όμως, το 90% των δικαιούχων άδειας νοίκιαζε τα περίπτερα και δεν τα εκμεταλλευόταν. Ο ειδικός αυτός νόμος δημιούργησε μια νέα συντεχνία, αυτή των περιπτεράδων. Το φθινόπωρο του 1911 το πρώτο ”σύγχρονο” περίπτερο, κάνει την εμφάνιση του στην Αθήνα, στην οδό Πανεπιστημίου. Τρία χρόνια αργότερα, συγκεκριμένα το 1914 τα περίπτερα αποκτούν ταυτότητα, είναι όλα ομοιόμορφα, τα περισσότερα εξ αυτών, κίτρινου χρώματος με διαστάσεις 0,70×0,70, ξύλινα και στο γύρω τους μία τέντα για σκιά. Το 1919 ο Σωτήρης Σκίπης, σε άρθρο του στην εφημερίδα ΣΚΡΙΠΤ, εξυμνεί τα περίπτερα ως μέσο εξάπλωσης του ελληνικού εντύπου.

Το 1940, στα περίπτερα πωλούνται «ζαχαρώδη» και αναψυκτικά – πορτοκαλάδες και γκαζόζες ΗΒΗ, φυλλαράκια τσίχλας με γεύση δυόσμου και κανέλας και αργότερα οι σοκολάτες. Μετά την Κατοχή, το 1944, στους δικαιούχους περιπτέρων προστίθενται και τα θύματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πιο συγκεκριμένα οι κατηγορίες δικαιούχων επεκτείνονται σε θύματα πολέμου και θύματα ειρηνικής περιόδου. Κάπως έτσι τοποθετούνται παντού, σε πλατείες, πάρκα στάσεις λεωφορείων, σε κάθε γειτονιά σε όλη την Ελλάδα.

Με την έλευση των τηλεφώνων στην Ελλάδα έρχονται και τα πρώτα κοινόχρηστα τηλέφωνα, από αυτά επικοινωνούσαν όσοι ερωτευμένοι δεν είχαν δική τους συσκευή. Οι παππούδες μας θυμούνται ακόμα τις πινακίδες στα περίπτερα που έγραφαν «τηλέφωνον διά το κοινόν», «ομιλείτε ολίγον». Και ακόμα, εκεί οργανώθηκαν μερικά από τα πιο πετυχημένα συνοικέσια με συντονιστές ή συνδετικούς κρίκους τους ικανότατους στα προξενιά περιπτεράδες, ήταν γνωστό πως οι περιπτεράδες γνώριζαν τα νέα της γειτονιάς καλύτερα από τον καθένα.

Απειλή για όλα αυτά τα ”κιόσκια” ήταν τα διερχόμενα αυτοκίνητα που συχνά ξεστράτιζαν από το δρόμο, ανέβαιναν στα πεζοδρόμια και εκθεμελίωναν περίπτερα μαζί με τους περιπτεράδες. Τις δεκαετίες ’50 και ’60 ξεκινάν η μεγάλη εσωτερική μετανάστευση και πλήθος ανθρώπων από την επαρχία συρρέουν στην Αθήνα και σε άλλες μεγάλες πόλεις, γεγονός το οποίο συμβάλλει στην ανάπτυξη των περιπτέρων.

Το 1970, το ελληνικό κράτος μεγαλώνει τα περίπτερα σε 1,30×1,50 μ. και προστίθενται στα περισσότερα από αυτά ψυγεία για αναψυκτικά και παγωτά, ρίχνοντας στην αγορά ακόμα περισσότερα προϊόντα προς πώληση. Το 1971, με τον νόμο 1044/1971, αναγνωρίζεται η συντεχνία των ενοικιαστών περιπτέρων. Το 1980, αρχίζει να παραχωρείται κοινόχρηστος χώρος στα περίπτερα από την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Τα επόμενα χρόνια τα προϊόντα που πωλούνται στο περίπτερο έχουν φτάσει τους 2.500 κωδικούς.

Η Κυρία Μαρίνα, μένει στην Τούμπα τα τελευταία 40 χρόνια μας είπε πως στην Ανατολικής Θράκης υπήρχε ένα περίπτερο στο οποίο ιδιοκτήτης ήταν ο Σάκης, τραυματίας πολέμου που έχασε το ένα του χέρι. Στο περίπτερο του μαζευόταν γύρω, οι γείτονες με καρέκλες και μιλούσαν τα απογεύματα με τις ώρες. Όπως μας είπε η κ. Μαρίνα όλη η γειτονιά είχε ένα τηλέφωνο και αυτό υπήρχε μονάχα στον ‘’Σάκη’’ η κλασική ατάκα που ακουγόταν στους δρόμους ήταν η εξής: «Κυρά Τούλα, έχετε τηλέφωνο» έτσι όλοι είχανε επαφή με το περίπτερο. Οι άνδρες έβρισκαν εκεί τις εφημερίδες και τα λαχεία, τα παιδιά τα τετράδια και οι γυναίκες τις κλωστές.

Η τελευταία δεκαετία που άλλαξε όψη

Το 2012, και αφού έχουν περάσει στην ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης, απελευθερώνονται οι άδειες περιπτέρων, με το 70% αυτών να ανήκουν στον δήμο και το 30% σε άτομα με ειδικές ανάγκες και πολύτεκνους, με βάση εισοδηματικά κριτήρια. Ο νόμος 4046/2012 προβλέπει ότι οι υφιστάμενες άδειες διατηρούνται σε ισχύ, αλλά δεν μεταβιβάζονται, ούτε κληρονομούνται. Αυτή ήταν ουσιαστικά και η αρχή του τέλους για πάρα πολλά από τα περίπτερα που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε σε κάθε γωνία της πόλης.

Κάπως έτσι τα περίπτερα έχουν χάσει πια την σπουδαιότητα τους. Μάλιστα με την ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, δεν έχεις ανάγκη πια την τηλεκάρτα. Δεν χρειάζεσαι το μοναδικό τηλέφωνο που είχε στη κατοχή του ο περιπτεράς για να καλέσεις τον φίλο ή την φίλη σου.

Σήμερα, πολλοί ιδιοκτήτες περιπτέρων, λόγω των συνθηκών, αναγκάστηκαν να κλείσουν τις επιχειρήσεις τους και αυτό μπορείς να το αντιληφθείς από μία σύντομη βόλτα στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Εκεί θα συναντήσεις και αρκετά περίπτερα που έχουν αλλάξει χρήση και πωλούν θήκες κινητών, λουλούδια και προϊόντα με ρόδι.

Μία πρωτότυπη επιχείρηση έχει κάνει την εμφάνιση της τα τελευταία χρόνια και έχει αλλάξει όψη στην οδό Ερμού, δίνοντας λίγο χρώμα. Ένα περίπτερο που παρέχει προϊόντα με βάση το ρόδι, όπου  μπορείς να βρεις από χυμούς μέχρι κρέμες και από dressing για την σαλάτα μέχρι σαμπουάν.

«Έχουμε ρόδια δικά μας. Είμαστε παραγωγοί και έχουμε 4.500 δέντρα και είπαμε να τα προωθήσουμε μόνοι μας στην αγορά» αναφέρει η κα. Παναγιώτοβα Ιουλιάνα, ιδιοκτήτρια του περιπτέρου.

«Είναι πρωτότυπο, αλλά στην περιοχή δεν υπάρχει κόσμος, όπως παλιά. Είμαστε μία νέα επιχείρηση, λειτουργούμε εδώ και 3 χρόνια και ο κόσμος δείχνει ενδιαφέρον.»

Στον ίδιο δρόμο, θα βρεις ακόμα ένα παραλλαγμένο περίπτερο στο οποίο μπορείς να ψάξεις την ιδανική θήκη και ό,τι αξεσουάρ επιθυμείς για το κινητό σου, σε αρκετά χαμηλές τιμές, σε διάφορα χρώματα, από ακουστικά μέχρι τζαμάκι. 

Μία εξαιρετική ιδέα «άνθισε», επίσης, επί της Καρόλου Ντηλ, όπου ο Σταύρος Γκούζος άνοιξε το περίπτερο/μαγαζί του, ”Stand De Fleurs”.

«Η ιδέα ήταν στο μυαλό τουλάχιστον 20 χρόνια. Δούλευα σε ανθοπωλεία στην Αυστραλία, και όταν γύρισα πήρα την απόφαση γιατί είναι κάτι διαφορετικό, ιδιαίτερο και μοντέρνο. Είναι κάτι που υπάρχει παντού στην Ευρώπη.

Τα λουλούδια επειδή είναι εκτεθειμένα θέλουν σίγουρα συχνότερη προσοχή. Να αλλάζεις το νερό τους, να τα καθαρίζεις. Ο κόσμος συμμετέχει πάρα πολύ. Έχουν λατρέψει το περίπτερο και στην γειτονιά, αλλά και σε όλο το κέντρο. Έχουν αγκαλιάσει την ιδέα.»

Για την κατάσταση, στην οποία βρίσκονται σήμερα τα περίπτερα στη Θεσσαλονίκη, μας μίλησε ο Θανάσης Κοκονάς, εργαζόμενος στην κατασκευαστική εταιρεία περιπτέρων, PatentaGroup και Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ενώσεων Γονέων και Κηδεμόνων της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας.

«Η πολιτική που ακολουθεί ο Δήμος Θεσσαλονίκης είναι τελείως απέναντι στα περίπτερα. Ξεκίνησε με τον Μπουτάρη και συνέχισε με τον Ζέρβα. Όταν πεθαίνει ο ιδιοκτήτης ενός περιπτέρου και δεν υπάρχει ενοικιαστής, άμεσα ο δήμος το ξηλώνει. Με αποτέλεσμα να έχουν κλείσει πολλά περίπτερα στον Δήμο. Σχεδόν την ίδια πολιτική ακολουθούν, αλλά όχι τόσο αυστηρά, και οι άλλοι δήμοι στο πολεοδομικό.

Το κάθε περίπτερο είναι και μια ξεχωριστή περίπτωση. Υπήρχαν σε κεντρικά σημεία, κλειστά περίπτερα αλλά τα έχουν ξηλώσει. Στην Ερμού υπήρχαν 6-7 από την Αριστοτέλους έως την Βενιζέλου. Πλέον υπάρχουν 3-4 γιατί έχουν πεθάνει οι ιδιοκτήτες και δεν τα δίνει ο δήμος σε νέους. Αυτό γίνεται καθαρά για τον ανταγωνισμό. Διαμαρτύρονται οι μαγαζάτορες γιατί δεν τα θέλουν μπροστά στα μαγαζιά τους. Αν και τις περισσότερες φορές τα περίπτερα υπήρχαν εκεί πιο πολλά χρόνια.»

«Αρκετοί από αυτούς που έχουν ανοίξει τα 24h μαγαζιά είναι πρώην περιπτεράδες. Μία από τις αιτίες που αποφάσισαν να φύγουν από το «δρόμο» ήταν η πολιτική που ακολουθούσε ο Δήμος, η αβεβαιότητα και ο φόβος αν θα έχουν την επόμενη μέρα τη δουλειά τους. Φυσικά υπήρχε και η κατεύθυνση από τον Δήμο, «κλείστε τα περίπτερα και ανοίξτε μαγαζιά», με διάφορες προφάσεις πως τα περίπτερα εμποδίζουν. Και αμέσως μόλις είδαμε να φεύγουν, γεμίσαμε με τραπεζοκαθίσματα. Πέρα απ’ όλα αυτά είναι και οι συνθήκες. Είσαι σε έναν χώρο 2 επί 2, δεν έχεις τουαλέτα, δεν μπορείς να ικανοποιήσεις φυσικές ανάγκες. Δεν έχεις πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό. Οπότε πρέπει να συνυπολογίσουμε και αυτούς τους λόγους».

Μιλώντας για τις νέες πρωτότυπες ιδέες των περιπτέρων στην πόλη, ο κ. Κοκονάς επισημαίνει πως σίγουρα η ανάγκη των επιχειρηματιών, για να ζήσουν, έδωσε και τέτοιες ιδέες. Φυσικά, όπως αναφέρει δεν φαίνεται να κυριαρχεί αυτό, καθώς είναι μετρημένα στα δάχτυλα ενός χεριού. 

«Το περίπτερο είναι στη ζωή του Έλληνα καταναλωτή. Τα βρίσκεις στο δρόμο και έχεις πολύ εύκολη πρόσβαση σ’ αυτά. Σίγουρα θα μείνουν κάποια. Με έναν σωστό προσανατολισμό και μία σωστή οργάνωση με ότι αφορά τις θέσεις, θα μπορούσαν τα περίπτερα να συνεχίσουν να υπάρχουν και να αποτελούν κομμάτι της καθημερινότητας.»

Το μέλλον που θα θέλαμε.

Για εμάς τα περίπτερα είναι άνθρωποι, είναι στιγμές, είναι διαφορετικές φάσεις της ζωής μας. Μας αρέσει να περνάμε απ’ έξω και να τα χαζεύουμε να μπαίνουμε σε πειρασμούς για ένα λιπαρό σνακ, να προμηθευόμαστε άχρηστα αντικείμενα, να παίρνουμε εφημερίδες την Κυριακή. Είναι σημείο των ραντεβού μας ”λέμε στο κόκκινο περίπτερο στην Καμάρα” κι ας έχει κλείσει. Μας αρέσει να τα βλέπουμε να μεταμορφώνονται να παίρνουνε τον αέρα του εξωτερικού να γίνονται μικροκαταστήματα, όπως παλιά με ποικίλα προϊόντα. Μας αρέσει να ζουν.

Ναι, είναι στην φιλοσοφία μας, και όσα μεγάλα ψιλικατζίδικα κι αν ανοίξουν δεν θα τα αντικαταστήσουν ποτέ. Αλλά γιατί να μην γίνουν και τα περίπτερα σαν αυτά; Για παράδειγμα, εκείνα που είναι σε πεζόδρομους να βγάλουν 2-3 τραπέζια έξω με παραδοσιακά ροφήματα, τα άλλα που είναι σε στενά πεζοδρόμια να αποκτήσουν ταυτότητα, χαρακτήρα.

Σκεφτείτε δηλαδή, περίπτερα ”βιβλιοθήκες” τύπου πάρε δώσε, περίπτερα ζαχαροπλαστεία, περίπτερα με πίνακες και έργα ζωγραφικής, περίπτερα με βινύλια. Κατευθείαν η όψη τους θα αλλάξει, θα πάρει τον αέρα του εξωτερικού και θα ξαναζήσουν. Και μαζί τους θα συνεχίσουμε να μεγαλώνουμε κι εμείς. Ας μην αφήσουμε ΚΑΙ τα περίπτερα στην εγκατάλειψη, ας δώσουμε στους ανθρώπους που είναι πρόθυμοι την ευκαιρία να τα εκμεταλλευτούν.

Δείτε επίσης: 

Τα κτίρια φαντάσματα της πόλης που δεν ολοκληρώθηκαν ποτέ