Ρεπορτάζ: Δυο ειδικοί παιδαγωγοί αναλύουν τα προβλήματα στον κλάδο τους

Ο σεβασμός στα άτομα με αναπηρία στην Ελλάδα δεν υπάρχει, καθημερινά αντικρίζουμε παρκαρισμένα αυτοκίνητα σε ράμπες για τα αναπηρικά αμαξίδια, κατά μήκος των πεζοδρομίων παρατημένες μηχανές, στα λεωφορεία δεν υπάρχει ηχητική υποστήριξη των στάσεων για τους τυφλούς, ενώ μερικές στάσεις δεν έχουν ανανεωμένο τον πίνακα ορατότητας των δρομολογίων. Δεν είναι λίγες οι φορές επίσης που διαβάσαμε στα social media καταγγελίες για τους οδηγούς ταξί οι οποίοι μιλούν με ασέβεια στους ανθρώπους με αναπηρία λόγω του σκύλου οδηγού τους. Η παιδεία είναι φανερά ελειπής στο κομμάτι αυτό στη χώρα μας. 

Επιπροσθέτως, οι δημόσιες δομές παιδείας ειδικής αγωγής είναι σε έλλειψη, ένα βήμα πριν το λουκέτο, εγκατεστημένες σε ετοιμόρροπα κτίρια χωρίς ουδεμία κρατική βοήθεια.  Η Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση περιλαμβάνει το πλήθος των εκπαιδευτικών υπηρεσιών που παρέχονται στους μαθητές με αναπηρίες ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Ο νόμος 3699/2008 ορίζει ως μαθητές με αναπηρίες ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες όσους παρουσιάζουν σημαντική έκπτωση στη μαθησιακή διαδικασία λόγω νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών, αισθητηριακών, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών. Η πολιτεία οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή αναπροσαρμογή του εκπαιδευτικού πλαισίου της ειδικής αγωγής θεωρώντας την ανασπόσπαστο κομμάτι της υποχρεωτικής και δωρεάν δημόσιας παιδείας μεριμνώντας για τις ιδιαίτερες ανάγκες που υπάρχουν.

Μετά τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα των παιδιών και τη διακήρυξη της Σαλαμάνκα, καθορίστηκε ότι η εκπαίδευση αποτελεί βασικό ανθρώπινο δικαίωμα για όλους τους ανθρώπους. Επομένως, η εκπαίδευση πρέπει να προωθεί τον σεβασμό για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφορετικότητα. Οι συμπεριληπτικές αρχές που εφαρμόζονται στα σχολεία σε πολλές χώρες του εξωτερικού όπως Σουηδία, Φινλανδία, Αγγλία, Γαλλία, δείχνουν με θαυμάσιο τρόπο πως αλλάζοντας την παιδαγωγική προσέγγιση μπορούν όλα τα παιδιά να φοιτούν στο σχολείο της γειτονιάς τους ανεξαιρέτως.

Σύμφωνα με την κ. Καλογεροπούλου, ειδική παιδαγωγός, στην Ελλάδα, τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική προσπάθεια να λειτουργήσει σε ένα βαθμό η συμπερίληψη: “Ωστόσο, το σύστημα παρουσιάζει μια μεγάλη γκάμα από παθογένειες, αδυναμίες και προβλήματα σε όλες τις σχολικές βαθμίδες, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για διαρθρωτικές αλλαγές. Το αναπηρικό κίνημα διεκδικεί πλέον το δικαίωμα που έχουν οι άνθρωποι στην διαφορετικότητα επαναπροσδιορίζοντας την αναπηρία ως κοινωνικό ρατσισμό και δίνοντας έμφαση στην ευρεία κοινωνική τους συμμετοχή. Οι αρχές της συνεκπαίδευσης ορίζουν την κατάργηση των ειδικών σχολείων και τάξεων και την προσαρμογή τους στο γενικό σχολείο και εκπαίδευση.”

Όπως εξηγεί η κ. Καλογεροπούλου, για να μπορέσει να υλοποιηθεί αυτό το εγχείρημα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν οι στόχοι της γενικής εκπαίδευσης, να αναπροσαρμοστούν τα παλαιωμένα και αυστηρά αναλυτικά προγράμματα, να δίνεται πλέον έμφαση όχι μόνο στις ακαδημαικές επιδόσεις των μαθητών αλλά στην ολόπλευρη κοινωνική τους ανάπτυξη. Η ίδια συμπληρώνει πως προκύπτει αδήρητη ανάγκη για εξειδίκευση και αναμόρφωση των εκπαιδευτικών της γενικής αγωγής ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις της διαφοποιημένης διδασκαλίας και της συμμετοχικής διδασκαλίας, η αύξηση των εποπτικών μέσων και της χρήσης της τεχνολογίας καθώς και οι εναλλακτικοί τρόποι αξιολόγησης ώστε να βρεθεί έδαφος για την πρακτική εφαρμογή της συνεκπαίδευσης Από πλευρά της η κ. Σαμακοβλή, ειδική παιδαγωγός αναφέρει: “Τα προβλήματα «ομπρέλα» είναι ο αποκλεισμός και ο διαχωρισμός των ΑμεΑ, τα οποία παίρνουν σάρκα αρχικά, μέσω της έλλειψη προσβασιμότητας σε υπηρεσίες και αγαθά. Στην εκπαίδευση γίνεται μία ευγενής προσπάθεια για την ομαλή ένταξη των ΑμεΑ στη κοινωνία όμως, οι κτιριακές υποδομές είναι σε πολλές περιπτώσεις περιορισμένες και απαρχαιωμένες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έλλειψη αιθουσών αισθητηριακής χαλάρωσης των μαθητών (ονόματι SNOEZELEN) οι οποίες είναι εξαιρετικά σημαντικές για την ομαλή ολοκλήρωση του ημερήσιου σχολικού προγράμματος.”

Αντίστοιχα, ένα άλλο φλέγον ζήτημα που απασχολεί όσους εμπλέκονται με κάποιο τρόπο στην αναπηρία είναι η αποκατάσταση των ΑμεΑ. Που θα δουλέψουν τα ΑμεΑ, και υπό ποιες συνθήκες;

H κ. Σαμακοβλή τονίζει πως στη χώρα μας έχει υιοθετηθεί η παθητική πολιτική (πχ. Επιδόματα) η οποία είναι εξαιρετικά σημαντική όμως, για την ένταξη των ΑμεΑ στο εργασιακό περιβάλλον καλό θα ήταν να συνδυαστεί με την ενεργή πολιτική (πχ. Εύρεση εργασίας). Η σεξουαλική αγωγή των ΑμεΑ επίσης φαίνεται να απασχολεί τους Ειδικούς Παιδαγωγούς: “Η σεξουαλικότητα εντάσσεται στις βιολογικές ανάγκες, γεγονός όμως, που παραβλέπεται όταν πρόκειται για τα ΑμεΑ. Οι sexual assistant για ΑμεΑ στο εξωτερικό είναι μια καθημερινότητα στην Ελλάδα όμως, είναι κάτι το πρωτόγνωρο και συνάμα πρωτοποριακό. Ύστερα από αυτά, θα λέγαμε πως, ναι, είναι δύσκολο να είσαι άτομο με αναπηρία στη χώρα μας, όπως και γονέας ατόμου με αναπηρία, γιατί δυστυχώς οι στερεοτυπικές αντιλήψεις και τα ταμπού σχετικά με την αναπηρία και τις ανάγκες των ατόμων αυτών, συνεχίζουν να υπάρχουν.”

Βάσει τελευταίων έρευνες, αποδεικνύεται η ανελαστικότητα που παρουσιάζουν οι εκπαιδευτικοί ως προς τα προγράμματα διδασκαλίας και τις διδακτικές προσεγγίσεις που ακολουθούν. Ένα τεράστιο ποσοστό της τάξεως του 70% των δασκάλων της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης φαίνεται να ακολουθεί τη μετωπική, συντηρητική διδασκαλία χρησιμοποιώντας πεπαλαιωμένες μεθόδους όπως η παράδοση και η πιστή τήρηση των σχολικών βιβλίων. Όλα αυτά τα δεδομένα εγείρουν πολλά ερωτηματικά για το αν μπορούν να προσαρμοστούν και να παρακολουθήσουν τη διδασκαλία οι μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Σχετικά με τις διδακτικές προσεγγίσεις η κ. Καλογεροπούλου τονίζει πως: “Oι ιθύνοντες του Υπουργείου Παιδείας των τελευταίων χρόνων φαίνεται να καθυστερούν σημαντικά στην προώθηση εναλλακτικών μοντέλων ένταξης και να ακολουθούν τακτικές που θυμίζουν παλαιότερα χρόνια προωθώντας τη λειτουργία τμημάτων ένταξης και των ειδικών τάξεων. Επίσης, αφήνουν τα ειδικά σχολεία με τεράστιες ελλείψεις σε εξειδικευμένο προσωπικό, υπηρεσίες και προγράμματα.”

Η Παράλληλη Στήριξη αποτελεί μια εγκεκριμένη μέθοδο διδασκαλίας που εφαρμόζεται σε πολλά κράτη της Ευρώπης και βασικός της στόχος είναι η αυτονόμηση του μαθητή και η μέγιστη δυνατή ενσωμάτωση του στο μαθησιακό και κοινωνικό περιβάλλον του σχολείου.

Για να δικαιούται ένας μαθητής δημόσια παράλληλη στήριξη – καθώς λειτουργεί και η ιδιωτική παράλληλη στήριξη, που επιλέγεται αποκλειστικά από τους γονείς – πρέπει να έχει λάβει γνωμάτευση από το αρμόδιο Κέντρο Εκπαίδευσης και Συμβουλευτικής Υποστήριξης (Κ.Ε.Σ.Υ.).

Το έργο του εκπαιδευτικού της παράλληλης στήριξης είναι να ικανοποιήσει τις ξεχωριστές μαθησιακές, ψυχολογικές και κονωνικές ανάγκες που έχει ο μαθητής ώστε να δύναται να παρακολουθεί το πρόγραμμα σπουδών της τάξης αλλά και να προσπαθεί να υλοποιήσει σχέδια εργασίας που θα ευαισθητοποιήσουν τη σχολική κοινότητα σχετικά με τη διαφορετικότητα, την αποδοχή, τον αλληλοσεβασμό, τη συνεργασία και τις δυσκολίες που συναντούν τα άτομα με αναπηρίες στην ευρύτερη κοινωνία μας.

Η κ. Καλογεροπούλου σχετικά με την παράλληλη στήριξη σημειώνει: “Η εύρυθμη λειτουργία του θεσμού αυτού θα μπορούσε να οδηγήσει τη συνεκπαίδευση σε ένα ανώτερο επίπεδο, ωστόσο οι σοβαρές δυσκολίες που αντιμετωπίζει ο κλάδος υποβαθμίζουν το έργο του αλλά και τις ανάγκες των παιδιών, οι οποίες είναι ξεκάθαρα συγκεκριμένες εδώ και χρόνια, ακόμα όμως ο αριθμός προσλήψεων είναι αντιστρόφως ανάλογος με τη ζήτηση και την ανάγκη που διαπιστωμένα υπάρχει και περιορίζεται μόνο σε έκτακτο κια προσωρινό προσωπικό. Επίσης, πολλές φορές ζητείται από τον εκπαιδευτικό της παράλληλης στήριξης να υποστηρίζει δύο ή τρεις μαθητές ακόμα και σε διαφορετικά σχολεία αγνοώντας με αυτόν τον τρόπο τις γνωματεύσεις των αρμόδιων φορέων που προτείνουν τη συνεχόμενη στήριξη των μαθητών σε όλο το διάστημα που βρίσκονται στο σχολείο. Επιπλέον, πολλές φορές ζητείται να αναλάβουν το απαιτητικο καθήκον της παράλληλης στήριξης, εκπαιδευτικοί που δεν έχουν την απαραίτητη και εξειδικευμένη γνώση της Ειδικής Αγωγής.”

H κ. Καλογεροπούλου προσθέτει επίσης πως: “Ανασταλτικός παράγοντας στο έργο του ειδικού παιδαγωγού αποτελεί η άγνοια και πολλές φορές η αδιαφορία για τα θέματα της ειδικής αγωγής και από πλευράς των εκπαιδευτικών της γενικής αγωγής, αλλά και από γονείς και την ευρύτερη σχολική κοινότητα. Τέλος, η έλλειψη κρατικής πρωτοβουλίας για περαιτέρω χρηματοδότηση στον ευρύτερο τομέα της παιδείας, η ανυπαρξία συγκροτημένης δράσης για επιμόρφωση και ο κοινωνικός φόβος και ο εγκλωβισμός απέναντι στο διαφορετικό ορθώνουν ανυπερβλητα εμπόδια τόσο για τους επαγγελματίες της ειδικής αγωγής αλλά ακόμα περισσότερο για τα παιδιά και τα άτομα με αναπηρίες. Εν ολίγοις, χρειάζεται ακόμα μεγάλη συστηματική οργάνωση και προσπάθεια από ολες τις πλευρές των ιθυνόντων ώστε το Σχολείο για Όλους να γίνει μια σταθερή και όμορφη πραγματικότητα για την ελληνική εκπαίδευση.”

Η κ. Σαμακοβλή συμπληρώνει: “Στην εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία υπάρχουν πολλά κενά (γύρω στα 5.000). Ε, φανταστείτε πόσα παιδιά δεν λαμβάνουν την εκπαίδευση που τους αξίζει όταν υπάρχουν τόσες ελλείψεις. Η ειδική αγωγή στη χώρα μας είναι αναγκαιότητα αλλά ταυτόχρονα και μόδα. Γιατί το λέω αυτό; Νέα παιδιά που γνωρίζω, μου λένε θα σπουδάσω ειδική αγωγή για να βρω δουλειά. Έλα όμως, που δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Το να είσαι ειδικός παιδαγωγός δεν είναι εύκολο. Πρέπει να αγαπάς αυτό που κάνεις, γιατί αλλιώς θα δυστυχήσεις. Αυτό είναι κάτι που ισχύει παντού. Ένας λόγος παραπάνω στην ειδική αγωγή που πρέπει να διαχειριστείς πολλές προκλήσεις, να δοκιμάσεις τα όριά σου σαν εκπαιδευτικός και να παράγεις έργο. Και τελικά αυτή είναι η ικανοποίηση ενός εκπαιδευτικού, να βλέπει το παιδί που στην αρχή της χρονιάς δεν μπορούσε να βάλει τα παπούτσια του, στο τέλος της να δένει και τα κορδόνια. Μπορεί να ακούγεται αστείο, αλλά είναι μία από τις μεγαλύτερες χαρές. Προβλήματα υπάρχουν και πάντα θα υπάρχουν, το σημαντικό είναι να υπάρχει θέληση να ξεπεραστούν.”

Bulling και ΑμεΑ

Το φαινόμενο του Σχολικού εκφοβισμού (Bullying) παραμένει ένα ζήτημα που προβληματίζει σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική κοινότητα.

Η κ. Καλογεροπούλου σχετικά με το Bullying προς τα παιδιά ΑμεΑ αναφέρει: “Πολλά παιδιά τυπικής και μη ανάπτυξης πέφτουν θύματα είτε λεκτικού είτε σωματικού εκφοβισμού. Τα παιδιά με αναπηρίες που φοιτούν στα δημόσια σχολεία πέρα από τις μαθησιακές και κοινωνικές δυσκολίες που έχουν να διαχειριστούν, έρχονται πολλές φορές αντιμέτωπα με μειωτικές  συμπεριφορές και κινήσεις αποκλεισμού. Ωστόσο, επειδή ο σχολικός εκφοβισμός έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς είναι ιδιαιτέρως ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι προσπαθώντας να παρεισφρύσουν στα παιδιά τις έννοιες της αποδοχής και του αλληλοσεβασμού.”

Eνώ από την πλευρά της η κ. Σαμακοβλεί προσθέτει: “Θα ξεκινήσω, από το εξής συμβάν που συνέβη πριν λίγες μέρες. Στο πάρκο της γειτονιάς μου, παίζανε τρία παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Εκεί λοιπόν, που μιλούσανε λέει το ένα παιδί στο άλλο «Ρε πας καλά; Ανάπηρε, ε, ανάπηρε». Να σημειωθεί πως το παιδί δεν είχε κάποια αναπηρία, επομένως συμπεραίνω πως ο χαρακτηρισμός αυτός αποτελεί στοιχείο της σημερινής αργκό. Αυτό το συμβάν, πιστεύω πως αρκεί για να περιγράψουμε το bulling που μπορεί να βιώνει ένα παιδί που έχει όντως αναπηρία. Πως ξεπερνιέται το bulling; Ξεπερνιέται άραγε το bulling; Νομίζω ότι είτε το διακωμωδούν, είτε αντιδρούν, είτε συνεχίζουν να ζουν στη περιθωριοποίηση. Δεν διαφέρει νομίζω κάτι από το τρόπο που το αντιμετωπίζουμε εμείς.”

Πως θα μιλήσουμε στα παιδιά μας για τα ΑμεΑ

Η κ. Σαμακοβλή εξηγεί: “Τα μικρότερα παιδιά καταλαβαίνουν περισσότερα από τα οποία νομίζουμε πως καταλαβαίνουν και είναι πιο δεκτικά σε νέες γνώσεις, ιδέες και ερεθίσματα. Εγώ πάντοτε προτιμώ να τους συμπεριφέρομαι και να τους ενημερώνω σαν νεαρούς ενήλικες. Πρέπει να μάθουμε να μιλάμε στα παιδιά με ειλικρίνεια. Πλέον παιδιά τριών χρονών ξέρουν να χειρίζονται άψογα τα κινητά και τα tablets, ενώ έχουν ελεύθερη πρόσβαση στο internet. Μιλάμε για γενιές με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά από τις δικιές μας. Διαχωρίζουν το παραμυθικό στοιχείο από το αληθινό. Επομένως, ναι, οφείλουμε να εξηγήσουμε την αναπηρία και να τους πούμε την αλήθεια. Πως είναι, πως παίζουν τα παιδιά με αναπηρία, πως μπορούμε να προσεγγίσουμε παιδιά με βαριές αναπηρίες και να γίνουν φίλοι μας. Μόνο έτσι θα καταπολεμήσουμε τον αποκλεισμό των ΑμεΑ και μόνο έτσι, διαπαιδαγωγώντας δηλαδή, με σωστό τρόπο τα παιδιά, θα φτιάξουμε μία κοινωνία για όλους.”

H κ. Καλογεροπούλου αναφέρει: “Η αποδοχή της διαφορετικότητας και της ισάξιας συμμετοχής όλων των ανθρώπων στα κοινωνικά δρώμενα είναι έννοιες που όσο πιο νωρίς τις εισάγουμε στα παιδιά τόσο πιο ανοικτόμυαλα και δεκτικά θα γίνουν μελλοντικά. Η αναπηρία είναι μέσα στη ζωή μας και αν τα παιδιά από 2-3 ετών έρθουν σε μια πρώτη επαφή με αυτήν τότε θα μάθουν να δέχονται χωρίς προκαταλήψεις και φόβο τους ανθρώπους που διαφέρουν και να τους είναι εξίσου αγαπητοί και να γίνουν φίλοι μαζί τους.”