Στράτος Σαφιολέας: Η Ρωσία του Πούτιν είναι μόνο ένα τυρανικό καθεστώς

Μια κουβέντα για τον πόλεμο, τα media και όσα ζούμε με το Στράτο Σαφιολέα. Με  διδακτορικό στη Στρατηγική της Τεχνολογίας από το George Washington University, εργάζεται σαν σύμβουλος επικοινωνιακής στρατηγικής.

-Πόσο απρόβλεπτη είναι η εποχή που ζούμε και πόσο διαχειρίσιμο όλο αυτό κατά τη γνώμη σας;

Στη “Δύση” πιστέψαμε στο τέλος της Ιστορίας του Francis Fukuyama, και πως ο πόλεμος αποτελεί πλέον μια αναχρονιστική επιλογή αφού η ειρήνη είναι πολύ πιο προσοδοφόρα όπως έγραψε ο Yuval Harari. Προφανώς η πραγματικότητα αρνείται να παραμείνει στα καλούπια που διαλέξαμε.

-Στον πόλεμο της Ουκρανίας ένα από τα ζητήματα που τέθηκαν πολύ έντονα είναι το ζήτημα της αξιοπιστίας των πληροφοριών που διαχέονται. Υπάρχει ζήτημα;

Ξέρουμε εδώ και καιρό, πως παράλληλα με τον πόλεμο στο πεδίο της μάχης, έχουμε και τον πόλεμο στο πεδίο της πληροφορίας. Η νίκη ή ήττα στον δεύτερο έχει επίπτωση στον πρώτο. Το να κερδίσεις την κοινή γνώμη έχει τεράστια σημασία. Έχει σημασία στην πολιτική αποδοχή των οικονομικών κυρώσεων, δημιουργεί πίεση για μποϊκοτάζ των εταιρειών που συνεχίζουν να συνεργάζονται με τον επιτιθέμενο, στην απαίτηση για στρατιωτική βοήθεια, ή ακόμα και για στρατιωτική εμπλοκή.

-Πως διαφυλάσσει ένας αποδέκτης της πληροφορίας των εαυτό του από fake news και κατευθυνόμενη πληροφόρηση;

Σήμερα μέσα στον καταιγισμό των fake news που σχεδιάζονται και διασπείρονται από κρατικές οντότητες, είναι πολύ σημαντικό να στραφούμε στην σοβαρή δημοσιογραφία. Υπάρχουν για παράδειγμα τα μεγάλη διεθνή πρακτορεία ειδήσεων, όπως το Associated Press, το Reuters ή μεγάλες εφημερίδες όπως οι New York Times, οι Financial Times, o Guardian. Τέτοιοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί έχουν μεγάλο δίκτυο έμπειρων ανταποκριτών με γνώση των χωρών που καλύπτουν, με πρωτογενή πληροφόρηση και εμπεδωμένες διαδικασίες εξακρίβωσης και επιβεβαίωσης των πληροφοριών.

Επίσης, υπάρχουν ομάδες ειδικών ερευνητών που μελετούν τα στοιχεία που δημοσιοποιούνται σε δημόσια προσβάσιμες πηγές πληροφόρησης (open sources) όπως για παράδειγμα video και φωτογραφίες από τα κινητά τηλέφωνα και κάμερες ασφαλείας, που στη συνέχεια παρουσιάζονται στα social media και τις αξιολογούν. Μια από αυτές είναι η Bellingcat, η οποία εδρεύει στην Ολλανδία και έχει βραβευτεί για την έρευνά της σε πολέμους όπως στη Συρία και την Υεμένη, ή σε εγκληματικές ενέργειες που εμπλέκονται κράτη, όπως η κατάριψη του Μαλαισιανού επιβατικού αεροσκάφους πάνω από την Ουκρανία και την απόπειρα δολοφονίας του Σεργκέι Σκριπάλ στο Λονδίνο. Η Bellingcat δημοσιοποιεί ασταμάτητα πλήθος ευρημάτων από την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

-Ζούμε για πρώτη φορά εδώ και δεκαετίες και ένα καταιγιστικό μπαράζ κυρώσεων που παίρνει σβάρνα δυστυχώς και τον πολιτισμό για παράδειγμα. Πως το βλέπετε αυτό;

Πιστεύω πως πρέπει να κάνουμε μια σημαντική διάκριση: εξαιρώντας ακραίες και ανόητες δηλώσεις τις οποίες δεν αξίζει να συζητάμε, δεν διαπιστώνω να υπάρχουν αυτό που λεγεται “κυρώσεις στον πολιτισμό.” Αντιθέτως, υπάρχουν κυρώσεις σε κρατικά ιδρύματα ενός καθεστώτος και σε διάπυρους υποστηρικτές του. Είναι σημαντικό να κάνουμε αυτόν τον διαχωρισμό. Στην ίδια Ρωσία για παράδειγμα, υπάρχει κύμα παραιτήσεων διακεκριμένων καλλιτεχνών και αθλητών που αρνούνται να συνεργάζονται με κρατικούς οργανισμούς, γιατί δεν θέλουν με την παρουσία τους να χρησιμοποιούνται ως εργαλεία προπαγάνδας του καθεστώτος. Κανείς δεν απαγόρευσε την Ρωσική μουσική ή λογοτεχνία. Όμως, για παράδειγμα, η Metropolitan Opera σταμάτησε την συνεργασία της με την διεθνούς φήμης και κορυφαία σοπράνο Άννα Νετρέμπκο, η οποία είχε κάνει συναυλία στην κατεχόμενη από το 2014 από Ρωσικά στρατεύματα, Ουκρανία.

-Το εμπάργκο σε ρωσικά μέσα ενημέρωσης είναι μια τακτική που κρύβει κινδύνους;

Αυτό που κρύβει κινδύνους είναι η αδυναμία να διαχωρίσουμε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, που πρέπει να είναι ελεύθερα και που το Κρεμλίνο τα κλείνει μεθοδικά στη Ρωσία, με τα κρατικά μέσα προπαγάνδας, που αποτελούν όπλα. Τα δεύτερα πρέπει να απαγορεύονται.

Κανάλια όπως το Sputnik και το Russia Today δρούσαν ανεξέλεκτα στις δημοκρατίες εκτελώντας συγκεκριμένο σχέδιο: να δημιουργούν σύγχυση και να οξύνουν τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις στις δημοκρατίες. Δείτε για παράδειγμα την πρόσφατη ενεργή τους προσπάθεια να διασπείρουν ψέματα για τους υποτιθέμενους κινδύνους των εμβολίων για την προστασία από τον COVID. Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μια αθώα δραστηριότητα.

Το κόστος αυτής της στοχευμένης παραπληροφόρησης ήταν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπινες ζωές χαμένες και ένα τεράστιο επί πλέον κόστος στο σύστημα υγείας και τις εθνικές οικονομίες των δημοκρατιών. Είναι εντυπωσιακό πως χρειάστηκε μια αιματηρή εισβολή στην Ουκρανία για να αφυπνιστούν οι κυβερνήσεις και να ανταποκριθούν στη βασική τους υποχρέωση, την προστασία των πολιτών.

-Ασχολείστε πολλά χρόνια με διαχείριση κρίσεων. Τι θα συμβουλεύατε έναν ηγέτη μιας ευρωπαϊκής χώρας αν ζητούσε τη γνωμη σου για τον τρόπο που θα όφειλε να κινηθεί σε αυτή την κρίση;

Θα ήταν πολύ πρόχειρο από μεριάς μου να απαντήσω σε ένα τόσο σοβαρό ζήτημα μέσα σε λίγες γραμμές. Θα έλεγα πως η Ευρώπη έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα στο οποίο πρέπει να πιστέψει: δεν είναι η οικονομική της δύναμη, δεν είναι ούτε η καταναλωτική ευμάρεια. Δεν είναι καν η στρατιωτική υπεροπλία. Είναι οι δημοκρατικές της αξίες. Δεν υπάρχει τίποτα πιο ισχυρό από μια δημοκρατική κοινωνία που αποφασίζει να υπερασπιστεί τις αξίες της.

-Πιστεύετε ότι ο κόσμος μας μετά το τέλος αυτού του πολέμου θα έχει αλλάξει δραματικά;

Νομίζω πως είναι η αλλαγή του κόσμου είναι τόσο προφανής που θα ήταν κοινοτυπία να το επιβεβαιώσω. Ενώ συνεχίζουμε να αντικρίζουμε την εγκληματική επίθεση στην Ουκρανία από τις Ρωσικές δυνάμεις εισβολής, ελπίζω πως το αίμα των Ουκρανών δεν θα πάει χαμένο. Πιστεύω πως θα καταφέρουν στο τέλος να αποκρούσουν την τυραννία, και πως ο ελεύθερος κόσμος (αυτό ο κλισέ όρος “the free world”) θα επανακτήσει την εγρήγορση που απαιτείται για την υπεράσπιση της δημοκρατίας, κάτι που τα τελευταία χρόνια έμοιαζε να υποχωρεί με την άνοδο φασιστικών, ακροδεξιών και λαϊκιστικών κομμάτων και πολιτικών.

-Είναι τα social media σε περιπτώσεις όπως αυτού του πολέμου μια οδός πληροφόρησης και έκφρασης δυσαρέσκειας ισχυρή και αξιόπιστη;

Τα social media μας δίνουν την ευκαιρία να δούμε τι διαδραματίζεται στο πεδίο της μάχης αλλά και στις πόλεις που αντιστέκονται ενώ βομβαρδίζονται εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, εδώ και τρεις εβδομάδες. Αντίθετα με το πρόσφατο παρελθόν, το Κρεμλίνο μοιάζει να χάνει σίγουρα έναν σημαντικό πόλεμο: τον πόλεμο των εντυπώσεων. Η προπαγάνδα του Κρεμλίνου σαρώνεται από τις εικόνες που έρχονται από την Ουκρανία, με πρώτη και καλύτερη αυτή του γενναίου προέδρου της Ζελένσκι, ο οποίος ντυμένος στα χακί περπατάει στους δρόμους του βομβαρδισμενου Κιέβου και επισκέπτεται στα νοσοκομεία τους στρατιώτες του που τραυματίστηκαν.

-Πόσο πιθανή θεωρείτε την επικράτηση ενός μακροχρόνιου ψυχροπολεμικού κλίματος από δω και μπρος;

Φυσικά είναι δύσκολο να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις. Το ερώτημα για το νέο ψυχρό πόλεμο ανακύπτει διαρκώς, ειδικά από όσους έχουν μνήμες του προηγούμενου. Είναι όμως σημαντικό να κάνουμε μια διάκριση: Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν μια σύγκρουση μεταξύ δύο αντίπαλων κοσμοθεωριών: μεταξύ του μοντέλου της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας στη “Δύση”, και του Σοσιαλισμού της Σοβιετικής Ένωσης και των συμμάχων της. Κανείς μπορεί να συμφωνεί ή να διαφωνεί με τη Σοβιετική Ένωση (στο τέλος κρίθηκε από τις θελήσεις των λαών οι οποίοι ζούσαν εκεί), αλλά εκείνη η χώρα είχε επιστήμη, είχε τεχνολογία (έστειλε τον πρώτο δορυφόρο γύρω από τη γη), είχε πολιτισμό, είχε ένα όραμα για το μέλλον. Η Ρωσία του Πούτιν είναι μόνο ένα τυρανικό καθεστώς, που διατηρείται σχεδόν αποκλειστικά από τα έσοδα από τις πρώτες ύλες που εξάγει και από τα οποία θησαυρίζει μια άρχουσα τάξη εις βάρος εκατομμυρίων Ρώσων. Η Ρωσία του Πούτιν δεν έχει τίποτα να προτείνει πέρα από έναν ξεπερασμένο ιμπεριαλισμό, την επιβολή της εξουσίας στο εσωτερικό της, και στο εξωτερικό απαιτώντας την υποταγή σε ότι αυτή αποφασίζει πως της ανήκει δικαιωματικά ως σφαίρα επιρροής της, αυτό που στα Αγγλικά λέγεται “the near abroad.”

-Ζούμε μια εποχή ελέγχου πάρα πολλών πραγμάτων και σε κάποιες περιπτώσεις παρανοϊκών ηγετών ακραίων καταστάσεων. Πιστεύετε ότι στο όνομα διαφόρων αξιών και ενός κλίματος ευημερίας, ασφάλειας κλπ θα επιχειρηθεί ακόμα μεγαλύτερος έλεγχος και από σημερινά δημοκρατικά καθεστώτα και ηγέτες;

Η ατελής αλλά πολύτιμη δημοκρατία μας θα πρέπει να παραμένει σε ένα καθεστώς διαρκούς ετοιμότητας καθώς η διατήρηση και εμπέδωσή της απαιτεί συγκρούσεις σε πολλά μέτωπα: με τον φασισμό, όπως αυτός εκφράζεται με την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία, αλλά και με μια μορφή διαφορετικού ολοκληρωτισμού που θα μπορούσε να επιβληθεί με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών.

Μια τέτοια προσπάθεια ελέγχου όχι μόνο της πληροφόρησης, αλλά και της καθημερινότητας στο όνομα ενός μοναδικού πολιτικού κόμματος που θεωρεί ότι γνωρίζει καλύτερα από τους πολίτες οι οποίοι δεν έχουν το δικαίωμα να το κρίνουν, είναι η πρόταση της Κίνας.

Ο κίνδυνος στη “Δύση” είναι οι ανεξέλεγκτοι τεχνολογικοί κολοσσοί, οι οποίοι μέσα από την πλήρη παρακολούθηση των προσωπικών μας δεδομένων θα ήθελαν να ελέγχουν τις επιλογές μας όχι μόνο σαν καταναλωτές σήμερα, αλλά και σαν πολίτες αύριο. Η ιστορία με την Cambridge Analytica, το Facebook, και την εκλογή του Trump το 2016, έδειξε ποιοι είναι οι πραγματικοί κίνδυνοι όταν οι εταιρείες αυτές ενεργούν χωρίς κανέναν έλεγχο από την κοινωνία.

-Πως κρίνετε το επίπεδο του τύπου στην Ελλάδα σήμερα και το βαθμό ανεξαρτησίας του από οικονομικές εξαρτήσεις;

Ξέρουμε δύο πράγματα για την δημοσιογραφία: ότι είναι απολύτως απαραίτητη για την δημοκρατία και ότι είναι πολύ ακριβή. Απαιτεί έμπειρο κόσμο, με δεξιότητες, και καλά αμειβόμενο. Η δημοσιογραφία είναι μια καλοπληρωμένη εργασία στην Ελλάδα. Η κρίση του τύπου δεν είναι Ελληνικό φαινόμενο, είναι παγκόσμιο. Ξεκινώντας με τη δημιουργία του διαδικτύου και συνεχίζοντας με την εξάπλωση των social media, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης τροφοδότησαν με περιεχόμενο τις τεχνολογικές πλατφόρμες, οι οποίες μαζί με το δωρεάν προϊόν πήραν και την διαφήμιση. Το αποτέλεσμα, σε όλο τον κόσμο, ήταν τεράστιοι ειδησεογραφικοί οργανισμοί να συρρικνωθούν και να καταρρεύσουν. Εδώ και μερικά χρόνια, καθώς η δημοκρατία βρέθηκε κάτω από επίθεση, ακόμα και στα προπύργιά της, με το Brexit στην Μεγάλη Βρετανία και την εκλογή Trump στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κόσμος αναζήτησε την έγκυρη πληροφόρηση. Και αποφάσισε να την πληρώσει. Στις Ηνωμένες Πολιτείες για παράδειγμα, οι New York Times σήμερα έχουν περισσότερα έσοδα από συνδρομές παρά από διαφημίσεις. Στην Ελλάδα είναι καιρός να πιστέψουμε, να αναζητήσουμε, και να χτίσουμε αυτό το μοντέλο δημοσιογραφίας. Δεν είναι αλήθεια πως ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται. Ο κόσμος αναζητεί με αγωνία την έγκυρη πληροφόρηση, και θα την ανταμείψει. Θυμάστε την ταινία “Field of Dreams”; “If you build it, they will come.”