Μακάρι αυτή η ανασκόπηση, ο αναγνωστικός απολογισμός που μπαίνει στο κόσκινο και διαλέγει τα πιο ξεχωριστά βιβλία Ελληνίδων και Ελλήνων συγγραφέων, που εκδόθηκαν τη φετινή χρονιά να γινόταν χωρίς την επίδειξη πιστοποιητικού στο βιβλιοπωλείο και χωρίς το βλέμμα και τη σκέψη στραμμένα προς τα νέα κρούσματα και τα μέτρα που πρέπει να ξαναλάβουμε, γιατί το πράγμα ξεφεύγει πάλι. Πολλοί θα σκεφτούν πάλι τις προηγούμενες καραντίνες ]και ότι αυτός ο ο απολογισμός μοιάζει περισσότερο με ένα αφιέρωμα βιβλιοπροτάσεων για τον εγκλεισμό, που μυρίζει στην ατμόσφαιρα. Ας είναι και έτσι, πάντως το 2021 ήταν μια χρονιά που οι ντόπιες και οι ντόπιοι δημιουργοί μας χάρισαν ενδιαφέροντα αναγνώσματα, αλλά και πολλών ποικιλιών χαρμάνια.
2021, λοιπόν, και ξεχωρίζουμε 20+1 βιβλία της εκδοτικής φουρνιάς με τη βεβαιότητα και τα φετινά πειστήρια πως και η επόμενη θα είναι εξίσου χορταστική.
#1 Έλγκαρ, Αχιλλέας Κυριακίδης, Εκδόσεις Πατάκη
Ο μαιτρ επιστρέφει στην προσφιλή σε εκείνον μικρή φόρμα. Μπλέκει φανερά τις καταβολές και τα καταγώγια της καταγωγής του, το σινεμά, τις μουσικές και το λαβυρινθώδες σύμπαν του Μπόρχες, μέσα σε κύκλους, κατεβαίνοντας σκάλες και κοιτώντας τα πράγματα μέσα από καθρέφτες. Συνθέτει ένα αλλιώτικο αλφάβητο με τον ίδιο αριθμό γραμμάτων και ισάριθμους ήρωες που εμπλέκονται ή και δημιουργούν καταστάσεις και γεγονότα. Είκοσι τέσσερις μικρές αποδείξεις μεγάλων πειστηρίων πως η τέχνη είναι ταυτισμένη και συνώνυμη του ανθρώπινου βίου. Μικροδιηγήματα με λογοτεχνικό αλεύρι, μαγιά κινηματογράφου και αυγά που έσπασε η υλικότητα της μουσικής. Ρουφιέται λες και ξαναμαθαίνεις το αλφάβητο, όταν σαν παιδί προσπαθούσες να φέρεις λέξεις στο μυαλό του που να ξεκινούν από το κάθε γράμμα. Τώρα, πλάι σε κάθε γράμμα θα υπάρχει μια σμιλευμένη από τον Αχιλλέα Κυριακίδη ιστορία.
#2 Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη, Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Εκδόσεις Κίχλη
Ακραιφνής διηγηματογράφος της πολύ μικρής φόρμας. ο Η.Χ.Π έχει καλλιεργήσει και κερδίσει ένα ύφος, ένα στυλ, μια πρόζα που μαρτυρά την ταυτότητά του και αυτή με τη σειρά της το συγγραφέα της. Μικρά αφηγήματα χωρίς φιοριτούρες και γλωσσικές υπερβολές και ξεχειλώματα, λιτή και ανθρώπινη γλώσσα εξιστόρησης καθημερινών περιστατικών. Το τσουκάλι, στο οποίο μαγείρευε ο Η.Χ.Π ήταν το βιωματικό υλικό, τα περιστατικά, οι έρωτες, τα συμβάντα, τα πρόσωπα που βρέθηκαν μπροστά του ή έπεσαν εντός του. Γι’ αυτό και πάντα η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη. Οι εκδόσεις Κίχλη με τη μέχρι στιγμής δύο επανεκδόσεις από το διηγηματογραφικό έργο του Παπαδημητρακόπουλου (Οδοντρόκρεμα με χλωροφύλλη, Θερμά Θαλάσσια Λουτρά) φαίνεται πως όταν ολοκληρώσουν το εκδοτικό πρόγραμμα του συγγραφέα, θα μας έχουν χαρίσει μια συλλογή στολιδιών προς ανάγνωση και χόρταση της βιβλιοαισθητικής.
#3 Μια κάποια Γαλάτεια, Κατερίνα Λάκκα, Εκδόσεις της Εστίας
Τι ντεμπούτο. Το πρώτο βιβλίο και μυθιστόρημα της Κατερίνας Λάκκα, υποψήφιας διδακτόρισσας του Πανεπιστήμιου της Σορβόνης, που ολοκληρώνει τη διατριβή της με θέμα τις ετεροτοπίες στη λογοτεχνία. Πράγματι, αυτό δεν είναι μυθιστόρημα ενηλικίωσης, αλλά ένα μυθιστόρημα που έχει μέσα του είτε φανερά είτε συνυφασμένα στο υλικό πίσω από τη γραφή του το βίωμα μιας γενιάς, που πολιτικοποιήθηκε με από και το θάνατο του Αλέξη, που βγήκε από νωρίς στο δρόμο, δεν είδε και πολύ καλές μέρες, βιώνοντας μια διαρκή οικονομική κρίση χωρίς ποτέ να φαίνεται φως στο τούνελ και εσχάτως μαι πανδημική σε μια ηλικία που μπορεί να χαρακτηριστεί το άνθος, αλλά και το μπετόν της ζωής. Βρισκόμαστε στα τέλη του Αυγούστου του 2015. Στον απόηχο του δημοψηφίσματος, η Γαλάτεια επιστρέφει στην επαρχιακή γαλλικά πόλη, όπου σπουδάζει. Πίσω στη Θεσσαλονίκη η δίδυμη αδερφή της, Θαλασσινή, ζει αμφισβητώντας τα όρια του κόσμου που τις περιβάλλει. Το βιβλίο ξεκινά με την εικόνα της απουσίας. Τα παλιά πουλόβερ, οι χτυπημένες γωνίες του τραπεζιού, τα βιβλία και οι ταινίες που θα ήταν πάνω στο έπιπλο αν το αγόρι της Γαλάτειας δεν την είχε αφήσει. Από αυτή την απουσία, η Λάκκα ξεκινά να πλέκει τις εκφάνσεις και τους ιδιωματισμούς των κοινωνικών σχέσεων. Την αντιθετική εικόνα δύο αδερφών, που ωστόσο η φαινομενικά ήσυχη κατανοεί την πιο ”ξεπεταγμένη” και η τελευταία μπορεί κάτι να πάρει από την πρώτη, αλλά και το πόσο μπορεί κάποιες φορές στο πλαίσιο μιας ερωτικής σχέσης τα κύτταρα του άλλου να εισέλθουν βίαια στα δικά μας, τόσο που να τα διαμορφώσουν ή να αλλοιώσουν. Και στην περίπτωση αυτή πρέπει να ορθώνεται μια σπουδαία άρνηση.
#4 Τα «Προοδευτικά Ζιζάνια» του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Δημήτρης Κ. Μαυροσκούφης, University Studio Press
Μια πολύ σημαντική πηγή γνώσης και κατανόησης του ενίοτε συντηρητικού προσωπείου του Πανεπιστημίου και των ριζών του. Το ΑΠΘ ως ένας εκ των σημαντικών φορέων στη Θεσσαλονίκη, αλλά και χώρος επαφής και επικοινωνίας νέων ανθρώπων πρέπει σήμερα να αποτελεί το φωτεινό άνοιγμα της Θεσσαλονίκης προς το μέλλον, με όρους ελευθερίας, τόσο αφήνοντας πίσω το παρελθόν του, αλλά και πολεμώντας τα σκοτάδια που σκεπάζουν πολλές φορές ολόκληρη την πόλη και την κρατάνε μακριά από τον προοδευτικό της χαρακτήρα. Ο άξιος σεβασμός και πολλής ευγνωμοσύνης για τις θαρραλέες τοποθετήσεις τους και τα υποστηρικτικά προς τους φοιτητές ψηφίσματα τότε τον Φλεβάρη με τα γεγονότα της Πρυτανείας, καθηγητής Διδακτικής Μεθοδολογίας και Ιστορίας της Εκπαίδευσης στο Τμήμα Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ μας παρέδωσε ένα ερευνητικό πόνημα πρωτογενούς και δευτερογενούς υλικού, το οποίο φανερώνει ότι ο αντικομμουνισμός αποτέλεσε επίσημη πανεπιστημιακή ιδεολογία και πρακτική, ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου. Η επιρροή του μένους αυτής της ιδεοληψίας δεν προερχόταν αποκλειστικά από τους διοικητικούς θύλακες ή τους κύκλους των καθηγητών, αλλά επεκτεινόταν και πολλές φορές διαιωνιζόταν και από τους ίδιους τους φοιτητές. Το βιβλίο του κ. Μαυροσκούφη είναι ένα σημαντικό μελέτημα και εργαλείο ερμηνείας και κατανόησης τόσο του Πανεπιστημιακού ιδρύματος, αλλά και της ίδιας της Θεσσαλονίκης.
#5 Δεν υπάρχει τίποτα πίσω από μια φωτογραφία, Σπύρος Στάβερης, Εκδόσεις Πόλις
Θυμάμαι και παίρνω το κείμενο που είχα γράψει τον Απρίλιο, όταν έπιασα φρεσκοτυπωμένο το βιβλίο του Στάβερη. Πίστευα ότι η φωτογραφία έχει το φωτοστέφανο της μοναδικότητας ως προς τη θέαση και την ανάλυσή της. Και το έχει, όχι όμως πάντα, όχι εν όλω. Εξαρτάται τι και πώς βλέπει ο καθένας. Βασικά μπορεί αυτό να είναι μια (αυτό-) εξαπάτηση. Σαν τους σχολιασμούς των ποιημάτων στο σχολείο. Οι λογοτέχνες καρπώθηκαν τη δόξα της ερμηνείας και του φωτισμού της, μάλλον γιατί οι φωτογράφοι δεν το είχαν τόσο με τα λόγια για να εξηγήσουν τι και γιατί το διέκρινε το μαγικό τους μάτι. Δεν είναι δα και δουλειά τους. Έτσι χάναμε το αληθινό νόημα, το γενεσιουργό του κλικ. Κάτι παίρναμε, κάτι το πνευματικό κι αυτό μας επανάπαυε, αλλά ουδέποτε το είναι του ματιού που μας χάρισε τη φωτογραφία. Βρέθηκαν και βρίσκονται γραφιάδες κοντά με τους φωτογράφους, που λειτούργησαν και λειτουργούν σαν τους διευθυντές φωτογραφίας για τους σκηνοθέτες. Άμα γνωρίζονται καλά οι δύο τους ο ένας καλύπτει, συμπληρώνει τον άλλο. Συνθέτουν κάτι που κάτι έχει να πει και περιλαμβάνει και τους δύο μέσα χωρίς να σπάει η ενότητα, αλλά με νοητά διαχωρισμένα αυτά που έκανε ο καθένας. Δημιουργείται μια εναλλασσόμενη αντιστροφή του “μια εικόνα χίλιες λέξεις” και “μια λέξη χίλιες εικόνες”. Δεν είχαμε ποτέ όμως τις λέξεις από τον πατέρα της εικόνας.
Αυτό το αλλά, το γενικό κενό που είχαμε, φυσικά και για τις δικές του λήψεις, τις απόπειρες να μαντέψουμε τι υπάρχει πίσω από μια φωτογραφία στο μυαλό του φωτογράφου ήρθε και το κάλυψε με τον πιο όμορφο και καλοσχεδιασμένο τρόπο ο Σπύρος Στάβερης και οι Εκδόσεις Πόλις.
#6 Γάλα, αίμα ( Milk, Blood), Αλεξάνδρα Κ*, Εκδόσεις Νεφέλη
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, Κατερίνα Ευαγγελάτου, προσκάλεσε πρωτοποριακούς συγγραφείς να συνομιλήσουν με αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Η Αλεξάνδρα Κ* καταπιάστηκε με τη «Μήδεια», διότι καταγράφει την ανδρική οπτική του πώς αντιδράει μια ερωτικά προδομένη γυναίκα.
Η συγγραφέας και σεναριογράφος επαναπροσεγγίζει, ψάχνει και ψάχνεται πάνω στο αρχαίο κείμενο και την αποτύπωση της γυναίκας στο δημοτικό τραγούδι. Συμμείξεις. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που στο κείμενο της διαβάζοντας παρασύρεσαι και από μέσα σου ή και φωναχτά λες τους διαλόγους ρυθμικά τραγουδιστά. Όμως το έργο διατηρεί όχι ακριβώς ένα μήνυμα, αλλά μια γραπτή πράξη-μανιφέστο στη θέση της γυναίκας όλα τα χρόνια. Από την ελληνική επαρχία του 1950 μέχρι και σήμερα.
Η Ξένη, καθόλου τυχαίο όνομα με το οποίο εμφανίζεται η ”ηρωίδα” μια γυναίκα που έχει τσακιστεί από την πατριαρχία του άνδρα της και έχει σωρεύσει την οργή συνειδητοποιώντας την καταστροφική επίδραση πάνω της και ένας κόσμος κι ένας άνδρας που τη βλέπει σαν αγρίμι, φύση την οποία της αποδίδει λόγω της ”μυαλοσύνης” της να καταλάβει τις πατριαρχικές δομές του κόσμου και να ζήσει προσπαθώντας να τις σπάσει. Να τις σπάσει ή να τις αποφύγει, τόσο που σκοτώνει τις δυο της κόρες για να μην τις αλλοιώσει το ίδιο ”ανδροκαθεστώς” που πάντα διαιωνίζεται.
Η Ξένη φέρνει τον περίγυρό της σε άβολη θέση, επειδή ο τελευταίος τρομάζει με τη μάχη αποδόμησής του που δίνει η ίδια και αντιμετωπίζεται αποκρουστικά ή με έναν βαθύτερο φόβο. Αυτό το φόβο πρέπει να καλλιεργούν σήμερα οι γυναίκες, αυτή την αμηχανία πρέπει να προκαλούν.
#7 Η νόσος της αδράνειας, Κώστας Αρκουδέας, Εκδόσεις Καστανιώτη
Και πάλι διηγήματα και πάλι μικρή φόρμα. Ο συγγραφέας των Επικίνδυνων Συγγραφέων και του Χαμένου Νόμπελ ανασυνθέτει, ξεθάβει, τριμάρει ιστορίες που μιλούν για την αστική ζούγκλα. Μια συλλογή διαρθρωμένη σε 4 ενότητες, η καθεμιά βαφτισμένη με κάποιο στοιχείο της φύσης (Νερό, Φωτιά, Γη, Αέρας). Το πρώτο διήγημα φρέσκο, γραμμένο μέσα στους κόλπους της αλλοκοτιάς της πανδημίας, δίνει άλλωστε και το όνομα στη συλλογή. Το τελευταίο, πάλι διήγημα, είναι το παρθενικό του Αρκουδέα, γραπτό μιας άλλης εποχής 1986, και αλλιώτικης, αλλά και των αλλαγών της εξέλιξης. Η νόσος της αδράνειας αποτυπώνει τη σχέση όλων με τη λογοτεχνία, που δεν είναι άλλη από τη σύλληψη των εικόνων και του συνταιριάσματος αυτών με όσα ο καθένας κουβαλά στο κεφάλι του και τα έχει για να πορεύεται, να αντέχει και να ερμηνεύει τον κόσμο. Να νοηματοδοτεί και να επαναμαγεύει την οπτική εικόνα, εντάσσοντάς την στο φαντασιακό του, το οποίο διαμορφώθηκε από άλλες εικόνες που κάποτε είδε και έζησε. Γι’ αυτό και η καλύτερη φαντασία είναι αυτή που διατρέχει τα συμβαίνοντα.
#8 Ο καιρός του χρόνου, Χρίστος Ζαφείρης, Εκδόσεις Επίκεντρο
Το χάδι και η παρηγοριά της γραφής. Τα αφηγήματα του συγγραφέα και δημοσιογράφου Χρίστου Ζαφείρη γεννήθηκαν μέσα στη δίχρονη καραντίνα του εγκλεισμού, του φόβου και της μισής ζωής. Τα βιβλία του πάντα παρουσιάζουν ενδιαφέρουν, καθώς αποτελούν οχήματα, κάρα με φορτίο προσωπικών ερευνών, εμπειριών και βιωμάτων. Ο Χρίστος Ζαφείρης είναι από εκείνους τους ανθρώπους που κουβαλάνε πολύ ζουμί και όταν μας παραδίδουν ένα βιβλίο πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί που ο πολτός όλων των πραγμάτων, που έχουν φωλιάσει στο κεφάλι τους, τώρα πια θα είναι γραμμένος και αποτυπωμένος. Το έχω ξαναπεί πως τα αυτοβιογραφικά κείμενα, ημερολογιακού ειδικά τύπου, είναι ο καλύτερος οδηγός και άξονας να κατανοήσεις όχι μόνο το πρόσωπο, που τα γράφει, αλά και μέσω της ματιάς αυτού και την εποχή του ή το παλμό του συλλογικού βιώματος μιας κατάστασης. Τα αφηγήματα αυτά είναι βγαλμένα από τα πακτωμένα πηγάδια της ψυχής. Μνήμες και εμπειρίες από τις παιδικές θυμησιές στο χωριό, το σχολείο, το στρατό, το πανεπιστήμιο, τη δικτατορία, τη δημοσιογραφία και τη συγγραφή. Στο κάτω-κάτω για τις περιπέτειες της ίδιας της ζωής.
#9 Φάγαμε Ήττα – Κείμενα για τον αυτοεγκλωβισμό της Ορθοδοξίας, Χρυσόστομος Σταμούλης, Εκδόσεις Αρμός
Η Εκκλησία βιώνει μια κατάσταση, η οποία για όλον τον κόσμο είναι πολύ δύσκολη κι αυτή επιθυμεί να δείχνει το χειρότερό της εαυτό. Τόσο, που πείθει ακόμα και τους πιο δύσπιστους πως μάλλον, μόνον αυτόν διαθέτει. Πολλοί είναι ακόμη και οι πιστοί, που νιώθουν πως δεν εκφράζονται από την επίσημη Ορθόδοξη Εκκλησία, παίρνουν τις αποστάσεις τους τόσο ως προς τα λεγόμενά της, όσο και από τους λατρευτικούς της χώρους. Ο κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, Χρυσόστομος Σταμούλης είναι μια περίπτωση, που πραγματικά κρατάει τα λουριά σε κάποιον εκνευρισμένο με την Εκκλησία και τη στάση της και μαζί με λίγους ακόμη -αν όχι φωτισμένους- σίγουρα φωτεινούς ανθρώπους της Ορθόδοξης Πίστης. Ξεκινά με τη σπουδαία παραδοχή και το γδύσιμο από την υποκρισία πως δεν μπορεί ο άνθρωπος να είναι στεγνός ούτε από αισθήματα, ούτε και από πάθη και πως μέσω αυτών πορεύεται, προχωρά και θα έλεγα βελτιώνεται. Άλλωστε οι ”υγιείς” έφεραν τον κόσμο, εδώ που τον έφεραν. Ένα βιβλίο πλούσιο σε κείμενα τόσο για τα εσωτερικά ζητήματα της θρησκείας, θεσμικά ούτως ειπείν, αλλά και δογματικά, όσο και για γεγονότα, βιβλία προσωπικότητες που μπορούν να εξεταστούν μέσω από ένα πρίσμα και κλείστρο θεολογικό. Ο Χρυσόστομος Σταμούλης και τα κείμενα του μαρτυρούν αυτό που λέμε άνθρωπο νηφάλιο και διαβασμένο σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα.
#10 VOR – Πέρα από το νόμο, Σοφία Νικολαΐδου, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Οι Vory V Zakone είναι µια εγκληµατική οργάνωση που απλώθηκε σε ολόκληρο τον κόσµο. Όταν η Σοβιετική Ένωση έσπασε σε κοµµάτια, στη Μόσχα οι Βόρι έγιναν οι νέοι Ροµανόφ. Έχτισαν µια αυτοκρατορία µε γερανούς, πετρελαιοπηγές και καλάσνικοφ.
Όταν ο Πατερούλης της φατρίας αποφασίζει να επεκτείνουν τη δραστηριότητά τους στη Θεσσαλονίκη, η Ασφάλεια της πόλης αρχίζει δουλειά. Μια οµάδα αστυνομικών τους καταδιώκει. Τα στοιχεία µοιάζουν µε ρώσικες κούκλες. Η αλήθεια κρύβεται πίσω από πολλά πέπλα, τραβούν το ένα, πέφτουν πάνω στο άλλο κι αυτό µοιάζει να µην τελειώνει. Ο Vor V Zakone µπορεί να κολυμπήσει σε µια θάλασσα από ψέματα και να εξαφανιστεί.
Η Θεσσαλονικιά και αγαπημένη μας συγγραφέας καταφέρνει πάντα να μας εκπλήσσει με τα τόσο ξεχωριστά και διαφορετικού ύφους βιβλία της. Σε αστυνομικό τέμπο με κρυμμένους ή και φανερούς ιστορικούς συσχετισμούς η δράση και η αντίδραση της σοβιετικής οργάνωσης σε καθηλώνει.
#11 Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα, Σταύρος Ζουμπουλάκης, Εκδόσεις Άρτος Ζωής
Ένας φωτισμένος άνθρωπος, που ό,τι και να γράψει είναι ωφέλιμη όαση διαύγειας. Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει μια απίστευτη δεξιότητα και δεξιοτεχνία να αποδίδει την αρχική σκέψη όσο το δυνατόν ακριβέστερα στο χαρτί. Ακριβώς αυτή είναι και η κατάρα της γραφής, το ότι δηλαδή ποτέ η αρχική σύλληψη δεν θα αποδοθεί επακριβώς, μόνο στο περίπου. Κι όμως ο Ζουμπουλάκης, το πετυχαίνει. Αλλιώς δεν μπορούμε καν να φανταστούμε πόσο εύστοχα σκέφτεται αν γράφει έτσι. Και επειδή όπως πιστεύω είναι φωτισμένο μυαλό, η σκέψη του και άρα τα γραπτά του κατορθώνουν να εκφράζουν το συλλογικό νου.
Η Ανθοδέσμη του ήταν ένα από τα πιο τρυφερά πράγματα που συνέβησαν τη φετινή χρονιά. Βγήκε λίγο πριν το Πάσχα και σαν να έφερε στις σελίδες του το φορτίο μιας μυητικής διαδικασίας, που νιώθαμε στην εκκλησία του χωριού ως μικρά παιδιά εκείνες τις ημέρες. Το βιβλίο είναι ένα χρονικό των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας, το οποίο αποτελεί ταυτόχρονα και ημερολόγιο βιώματος της κάθε ημέρας, αλλά και υψηλής και απαιτητικής, ωστόσο προσιτής ανάλυσης της ιστορίας και του νοήματος της κάθε ημέρας και των κειμένων που τη συνοδεύουν.
#12 Προμηθέας εναντίον Λεβιάθαν – Θεωρίες για το Κράτος (Από τον φιλελευθερισμό στον αναρχισμό), Κώστας Δεσποινιάδης, Εκδόσεις Πανοπτικόν
Η κυριαρχία και επικράτηση του αστικού Κράτους είναι πλήρης. Το Κράτος και το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα είναι δυο πολύ καλοί συνεργάτες και φίλοι, που ο ένας μέσω του άλλου καταφέρνει να περνάει τους δείκτες και τις υποδείξεις του τρόπου ζωής που καλύπτουν τις επιταγές τους. Το πώς δομήθηκε αυτός ο σύγχρονος και παντοδύναμος Λεβιάθαν, το πώς κατασκευάστηκε ο τρόπος της άμεσης επιβολής του, δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση. Το εγχειρίδιο αυτό του Κώστα Δεσποινιάδη είναι μια αλλιώτικη εικονομαχία. Οι εικονολάτρες και οι εικονοκλάστες του αστικού Κράτους. Ένα πληρέστατο εγχειρίδιο γνωριμίας θεωριών μεγάλων διανοητών και φιλοσόφων που γίνεται οδηγός κατανόησης των συνισταμένων της κρατικής επιβολής μέσα από διαφορετικές και αντιτιθέμενες ατραπούς.
#13 Εισαγωγή στη Μέρα, Θάνος Σταθόπουλος, Εκδόσεις Ίκαρος
Ψάχνω το Σταθόπουλο στο βιβλιοπωλείο. Πάω στην ποίηση τζίφος. Τον έχουν στην πεζογραφία. Σκέφτομαι πως πουθενά δεν μπορούσε να σταθεί ο Σταθόπουλος, γιατί είναι sui generis ο τρόπος του. Αλλά έρχεται αργότερα ο ίδιος στις σελίδες του και διαψεύδει. Μη με αριθμείτε στους τρόπους σας. Η εισαγωγή στη μέρα είναι ένα διάβα, στο οποίο ο Σταθόπουλος μας ξετυλίγει στις συντεταγμένες του αρχείου του με τα στοιχεία της προσωπικής μυθολογίας και της κατακερματισμένης αυτοβιογραφίας. Στίχοι ξέμπαρκοι και καλά δεμένοι, πεζόμορφα, σημειώσεις, παραθέματα, αναγνώσεις, αναφορές, επισημάνσεις, ίχνη, θραύσματα για την τύχη της μέρας, τη στιγμή και τη διάρκεια, το χρόνο, τον εαυτό και την ανθρώπινη κατάσταση συνθέτους από κοινού τις καταγωγές και τα ερείπια του Σταθόπουλου.
#14 Το μαύρο φόρεμα του κόρακα, Θοδωρής Γκόνης, Εκδόσεις ΑΓΡΑ
Τι σου είναι η μνήμη, άλλοτε παιδεύει, όταν κεντάει και νιώθει ζωντανή κι άλλοτε πάλι παιδεύει, καθώς εξασθενεί και την κάτω βόλτα παίρνει κι όλα αυτά που υποσχόταν να φυλάξει, επειδή πάντα και γρήγορα τα έφερνε στην αγκαλιά και τα δίχτυα της, τώρα τα βλέπει θολά και δεν μπορεί να ανασύρει αυτά που υποσχέθηκε για πάντα να σέρνει. Εφτά ιστορίες που περιστρέφονται και εκτυλίσσονται γύρω από τον ίδιο τόπο, ο οποίος ποτέ δεν κατονομάζεται. Αυτός ο τόπος έχει, όμως, τις εικόνες του, τα γεγονότα του από και πάνω στα οποία η φαντασία έχτισε τις δικές της προεκτάσεις, τους πυργίσκους της για μια θέα προς άλλα, έτσι άλλα γενικά και αόριστα. Αυτά που αργότερα θα ήταν τα συρόμενα παιδιά της μνήμης, που τα ξεχνάει από εδώ κι από εκεί και τώρα δεν θυμάται πού τα έχει βάλει. Έτσι συντελείται μια εκ νέου αναστήλωση των παλιών γεγονότων με στοιχεία νέα. Η μνήμη λειτουργεί σαν τη λογοτεχνία. Κάθε βιβλίο ή άλλη δουλειά του Γκόνη (βλ. συνεργασία με Φώτη Σιώτα) είναι γεγονός και πάντα βρίσκεται σε πολλές λίστες.
#15 Το Τρίτο Πόδι, Εύη Κουτρουμπάκη, Εκδόσεις Ενύπνιο
Όταν φτιάχνεις έναν τόπο, στο οποίο εκτυλίσσεται μιαν ιστορία, φτιάχνεις ταυτόχρονα και ένα λογοτεχνικά σύμπαν το οποίο διέπεται από τους δικούς του νόμους. Το ρυθμό της αφήγησης, το ύφος, το χειρισμό της γλώσσας, ακόμα και την προσαρμογή ή επανακατασκευή αυτής, βέβαια πολλές φορές η Εύη Κουτρουμπάκη σε αυτό το βιβλίο γίνεται και λεξιπλάστρια. Η ανυπότακτη Μετάξω, η ηρωίδα του μυθιστορήματος, μαθαίνει απότομα -σάμπως γίνεται κι αλλιώς με τα σκληρά πράγματα- το τι εστί προσφυγιά, κι όμως ορθώνει το ανάστημα των νιάτων της και δεν της κόβεται η μιλιά που ορμάται από τα σπλάγχνα της, δεν την τρομάζουν οι κακουχίες και δεν χαμηλώνει το βλέμμα μπροστά στην πάντα ισχυρότερη τύχη. Μέσα σε μια σειρά γλωσσικών ιδιωμαστισμών από τη Μικρά Ασία και λέξεις που ρωτάμε τις γιαγιάδες μας τι σημαίνουν, η Εύη Κουτρουμπάκη όπως γράφει και ο Θωμάς Κοροβίνης μάς έπλασε τη δική της ηρωίδα, την πολύπαθη Μεταξώ, και μας παραδίδει διεκτραγωδισμένα τα του βίου της.
#16 Με το Νίκο Καρούζο, Εύα Μπέη, Εκδόσεις LOGGIA
Στο κόκκινο των νεότευκτων και καλαίσθητων εκδόσεων LOGGIA ένα σπουδαίο βιβλίο. Η ζωγράφος Εύα Μπέη έζησε πλάι στον ποιητή Νίκο Καρούζο τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Στο διάστημα αυτό συνήθιζε να κρατά σκόρπιες ημερολογιακές σημειώσεις, η πλειοψηφία των οποίων αφορούσε την κοινή τους ζωή. Για χρόνια ολόκληρα αυτό το υλικό έμενε αδρανές, κλεισμένο στο συρτάρι. Χάρη στην απόφασή της να το εκδώσει σε βιβλίο, φτάνει στα χέρια μας μια σημαντική μαρτυρία για τον ποιητή από μια συνοδοιπόρο, μια γυναίκα που τον έζησε μέσα στην τριβή της καθημερινότητας και αργότερα βίωσε όλη την περιπέτεια της υγείας του, από το Royal Marsden του Λονδίνου μέχρι το τέλος, στο νοσοκομείο Υγεία.
Η Μπέη χειρίζεται το υλικό της σαν ψηφιδωτό που σκοπεύει στη μεγάλη εικόνα. Ανάμεσα σε παρατηρήσεις για την εποχή και τους ανθρώπους της, αλλά και την τέχνη, μας χαρίζει ένα διεισδυτικό, ίσως μοναδικό, πορτρέτο για την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του Νίκου Καρούζου. (Από το οπισθόφυλλο).
Ο Άγιος Νικοκαρούζος μέσα από τα μάτια των άλλων. Σημαντική όψη και οπτική ενός χαρακτήρα το βίωμα που δημιουργεί σε τρίτους, η εμπειρία που αφήνει η συναναστροφή του και το μοίρασμα ζωής. Η ασύνειδη αλληλεπίδραση που κανείς δεν μπορεί εκ πρώτης να κατανοήσει σίγουρα όχι αυτός ο οποίος αφήνει το αποτύπωμα του στον άλλο και περιγράφεται. Το ημερολόγιο, όμως, είναι η πιο μύχια συνειδητοποιήση του επί του οποίου ασκείται η επιρροή και προβαίνει στην καταγραφή της. Μέσα από ανεξομολόγητες σκέψεις, γεγονότα και συμβάντα πλάι στον ποιητή η Εύη Μπέη σε αυτή τη διαλογή των ημερολογιακών της σημειώσεων προσφέρει μια άλλη διάσταση και συμπληρώνει, εξηγεί τα όσα ξέρουμε για το Νίκο Καρούζο.
#17 Μπρούτζινος, Δημήτρης Ν. Μανιάτης, Εκδόσεις Μετρονόμος
Πειραιάς βαθύς. Καλοκαίρι σερί ταξίδι από Θεσσαλονίκη και δεύτερο σερί μετά ρακής στην Αλεξάνδρας. Τώρα 4 τα χαράματα με φρέντο εσπρέσσο και ζαμπονοκασερόπιτα σε σκαμπό στο πεζοδρόμιο με θέα το Blue Star Naxos. Ξεκινάω τα διηγήματα του Μανιάτη πάνω από τρίμματα και μια βαλίτσα που γρυλίζει. Κλείνω για λίγο μαζί και τα μάτια στο καράβι. Ανοίγω ξανά τώρα πάνω από το χαρακτηριστικό μπλε πάτωμα που πολύ φωτογραφίζουν για το ίνστα. Το πλοίο έχει απομακρυνθεί για τα καλά από την Αθήνα πέρασε την Πάρο και κοντεύει Νάξο. Όσο το πλοίο προχωράει διαβάζω αυτά που πραγματικά μένουν πίσω και μακριά από τις καλοκαιρινές διακοπές. Τα περιστατικά και τα στιγμιότυπα μιας αστικής τρέλας που έχει μπλεχτεί και στριφογυρίζει μέσα στη δίνη του σουρεαλισμού με περαστικούς χωρίς κεφάλια, νάνους και γυμνιστές, τσατσάδες φίλες κολλητές, μπαρόβιους που μέσα στην κάπνα ψάχνουν τη μύηση στα Θεία μεγαλοβδομαδιάτικα, η οδός Φυλής. Κι όμως αυτά είναι τα συστατικά της αστικής πραγματικότητας ανάμεσα στα οποία τριγυρνάμε. Δεκαέξια μικροδιηγήματα σαν βόλτες στην βραδινές στην Αθήνα που θεωρούμε αθέατη, πως δεν υπήρξε ποτέ, κι όμως υφίσταται πάντα.
#18 Έξω απ’ τα δόντια, Άρης Αλεξάνδρου, Εκδόσεις Πατάκη
Δεκατρία πολύτιμα κείμενα του σπουδαία και ανυπότακτου Άρη Αλεξάνδρου, συγγραφέα του κιβωτίου και μεταφραστή του Ντοστογιέφσκι από τα ρωσικά. Οι σκέψεις, οι σημειώσεις και οι απόψεις του Άρη Αλεξάνδρου πάνω σε μεγάλα ζητήματα, που ορισμένες φορές τα αντιμετωπίζουμε επιφανειακά, ξαπλωμένοι στη μέχρι σήμερα εικόνα και κατάστασή τους χωρίς ποτέ να συζητάμε ή να στοχαζόμαστε γύρω από αυτά. Η έκφραση και το πως στρατεύεται στη λογοτεχνία, το θέμα που επιλέγει αυτή για να μιλήσει, η αρθρογραφία, η τέχνη της μετάφρασης, καθώς και το συγκλονιστικό του κείμενο για τους ποιητές και τα βραβεία είναι κάποια από τα κεφάλαια που απασχόλησαν τον Άρη Αλεξάνδρου. Ξεχωριστά είναι επίσης το δοκιμιακού τύπου γραπτά του για το Μαγιακόβσκι και τη Σοβιετική Ένωση. Βέβαια, για όσους έχουν διαβάσει το βιβλίο ή έχουν σκοπό να, το διαβάσουν ή αγοράσουν το κορυφαίο περιεχόμενό του είναι μια παραλλαγή της Αντιγόνης.
#19 Γόνιμες Μέρες, Τζούλια Γκανάσου, Εκδόσεις Γκοβόστη
Πολύ ευχάριστη έκπληξη η νέα νουβέλα της Τζούλιας Γκανάσου για τη φετινή σοδειά, αν και η ίδια βρίσκεται πλέον στη φάση της συγγραφικής της ωριμότητας 15 χρόνια μετά την έκδοση του πρώτου της βιβλίου. Ένας άντρας βρίσκεται αναίσθητος δίπλα σε έναν πτώμα. Χαρακτηρίζεται ως ύποπτος σε υπόθεση λαθροχειρίας. Μεταφέρεται σε κωματώδη κατάσταση στο νοσοκομείο, όπου του χορηγείται φάρμακο τελευταίας τεχνολογίας για τη μνήμη, για να θυμηθεί και να δώσει κατάθεση, όταν φυσικά ξυπνήσει. Μέσα από την επίδραση και την διέλευση του φαρμάκου στους νευρώνες και τα κύτταρα ο άνδρας ταξιδεύει στον α-μνημονικό κόσμο, όπου θα λέγαμε πως αποδεικνύεται πόσο σημαντική και πόσο δίκοπη είναι η μνήμη, αφού εκεί μπορεί να ανακαλύψει μυστικά που θα του αλλάξουν εντελώς τη ζωή. Μαθαίνει, όσα δεν έπρεπε ποτέ να μάθει και ταυτόχρονα θυμάται πώς βρέθηκε πλάι σε έναν νεκρό άνδρα.
#20 Χάθηκε Βελόνι, Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Έπειτα από μια ποιητική συλλογή, ένα μυθιστόρημα, μια συλλογή διηγημάτων κι ένα παιδικό βιβλίο ο Χρήστος Αρμάντο Γκέζος τοποθετεί το όνομά και το έργο του στους ξεχωριστούς συγγραφείς της γενιάς του και όχι μόνο, αν και ήδη βραβευμένος. Θα έλεγα πως το Βελόνι του Γκέζου είναι ένα κοινωνικό μυθιστόρημα το οποίο μέσα από την οικογενειακή ιστορία του Αλέξανδρου ξεκλειδώνει άλλες δυο γενιές, για να μιλήσει για την ιστορία τους, παραθέτοντας τη μια γενιά πλάι στην άλλη, λες και έγραψε τρία διαφορετικά βιβλία και τα ένωσε αργότερα, αλλά με τρόπο άρτιας συρραφής, που δεν φαίνεται ούτε καν μια μικρή κλωστή να προεξέχει, για να εντοπίσει τα κοινά της ζωής που μένουν απαράλλαχτα στις ηλικίες και τα άλλα που διαφέρουν, τα οποία έχουν κυρίως να κάνουν με την εξέλιξη, τη μόρφωση, τη σκέψη που μπορεί και καλλιεργεί κάποιος. Ενοποιητικό στοιχείο, μπετόν αρμέ των ιστοριών, το δίχως καύκαλο ανοιχτό τραύμα της απώλειας. Αυτός ο πειραματισμός και η σύμμειξη της γλώσσας, όχι απλά με ταιριαστές διγλωσσίες, αλλά και εμβάθυνση σε ιδιωματισμούς τοπικής διαλέκτου ( αλβανικά Χιμάρας) είναι ένα πολύ ξεχωριστό, αξιοθαύμαστο και με κοινωνικές προεκτάσεις χαρακτηριστικό του Γκέζου, ο οποίος τελικά δεν μας είπε βρέθηκε Βελόνι;
#20+1 Παγκρατίδης: εις θάνατον τετράκις, Κωνσταντίνος Λογοθετίδης, Εκδόσεις Μπαρμπουνάκη
Δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτή τη λίστα το πολύ ενδιαφέρον ειδικά για εμάς τους Θεσσαλονικείς που ακούμε διαρκώς από μικρά παιδιά σενάρια, διηγήσεις, διαβάζουμε βιβλία, μαρτυρίες για το δράκο του Σέιχ Σου. Στο εξώφυλλο του βιβλίου ο Αρίστος Παγκρατίδης φέρει τις παλάμες στο πρόσωπό του, ακούγοντας την καταδικαστική του απόφαση στο δικαστήριο. Τετράκις εις θάνατον. Και έπειτα στις 16 Φεβρουαρίου του 1968, λίγο πριν τις 7 το πρωί μπροστά στις παγωμένες κάννες δια της θανατικής ποινής εκτελέστηκε χαρακτηρισμένος και στιγματισμένος ως ο δράκος του Σέιχ Σου. Αυτό το βιβλίο θα μπορούσε να θεωρηθεί η δυνατότητα απολογίας του Αρίστου, αλλά και μια εγκληματολογική θεώρηση για πώς η πολιτεία και η κοινωνία πολλές φορές με μικρό -έστω- ενδιαφέρον μπορούν να σώσουν ανθρώπους και ιδιαίτερα νεαρά παιδιά από το έγκλημα, που αν το δει κανείς αντίστροφα πώς καμιά φορά ευθύνονται εσκεμμένα ή άθελά τους για την άφεση ορισμένων ανθρώπων στη σκληρότητα της ζωής.
Διαβάστε επίσης:
10+1 μεταφρασμένα βιβλία που ξεχωρίσαμε τη φετινή χρονιά
