Θεσσαλονίκη, βιώσιμη πόλη: #not

Λέξεις: Δέσποινα Κετογλίδου*

Η Θεσσαλονίκη έχει απωλέσει εδώ και χρόνια τα ψήγματα δημόσιου χώρου που διέθετε για τους κατοίκους της. H υπερίσχυση των πιο συντηρητικών πολιτικών απόψεων και τα εκλογικά αποτελέσματα στην τοπική και περιφερειακή αυτοδιοίκηση τα πολλά τελευταία χρόνια, διαμόρφωσαν συνειδήσεις και επέβαλλαν συντεχνιακές νοοτροπίες και πελατειακές συμπεριφορές. Η υποβάθμιση του δημόσιου χώρου και η συνεχιζόμενη απομείωσή του, η απαξίωση της σπάνιας ιστορικής και πολιτιστικής της κληρονομιάς – που τίθεται ακόμη και σε απόλυτο κίνδυνο στην περίπτωση των αρχαιοτήτων του σταθμού Βενιζέλου, η ανυπαρξία βιώσιμων επιλογών μετακίνησης, η απόλυτη επικυριαρχία των ΙΧ, η αδυναμία ολιστικού και ολοκληρωμένου σχεδιασμού που κορυφώθηκε με την κατάργηση του ΟΡ.ΘΕ, είναι κάποια δείγματα της κρατούσας επί χρόνια αντίληψης που δημιούργησε μια πόλη με μόλις 2,7 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο, όταν το Βερολίνο διαθέτει 13τ.µ./κάτοικο και το Παρίσι 8τ.µ./κάτοικο. Εξαίρεση στην χρόνια περιβαλλοντική υποβάθμισή της αποτελούν το έργο της Νέας Παραλίας που έδωσε πραγματική ανάταση στην πόλη ενισχύοντας το πράσινο και τον ελεύθερο χώρο για τους κατοίκους – πέρα από αναβάθμιση του αισθητικού και αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος της πόλης – και διασταλτικά για τα όρια της πόλης, η ολοκλήρωση της παραχώρησης στην τοπική κοινωνία του στρατοπέδου Παύλου Μελά για τη δημιουργία Μητροπολιτικού Πάρκου του οποίου ήδη εγκρίθηκε από το αρμόδιο Δημοτικό Συμβούλιο η εκτέλεση του σχετικού έργου. 

Τις μέρες της εφαρμογής των μέτρων του περιορισμού της κίνησης λόγω του Covid-19, η πόλη “ανέπνευσε” καθώς βελτιώθηκε η ποιότητα της ατμόσφαιράς της και μειώθηκε ο θόρυβος από την κίνηση των οχημάτων. Κι όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο, ο εγκλεισμός τελικά οδήγησε στην κοινωνικοποίηση, καθώς γείτονες γνωρίστηκαν μεταξύ τους και συνομίλησαν για πρώτη φορά από τα μπαλκόνια των διαμερισμάτων τους χωρίς το θόρυβο της κυκλοφορίας των οχημάτων και της δραματικής όχλησης που προκαλεί σε όσους κατοικούν κοντά σε κεντρικές οδούς. Ο νυχτερινός ύπνος δεν διακόπτονταν από τον θόρυβο των μηχανοκίνητων που μετατρέπουν τους δρόμους της πόλης σε αγωνιστικές πίστες. Οι πεζοί μπορούσαν να διασχίσουν τους δρόμους με μεγαλύτερη ασφάλεια και τα εμποδιζόμενα άτομα να περπατήσουν στα πεζοδρόμια με πολύ μεγαλύτερη ευκολία. Η ζωή στην πόλη έγινε καλύτερη από άποψη μετακινήσεων με θετικό αντίκτυπο στις περιβαλλοντικές συνθήκες καθώς μειώθηκαν οι συγκεντρώσεις πολλών αέριων ρύπων. Όμως είναι θλιβερό και οξύμωρο τα μέτρα αποκοινωνικοποίησης για την υγειονομική κρίση, τα οποία ουσιαστικά ακυρώνουν τον ίδιο τον ρόλο της πόλης-κοινότητας, να επηρεάζουν θετικά τη λειτουργία και το περιβάλλον της. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να υιοθετήσουμε ως μόνιμες πολλές από τις συμπεριφορές της περιόδου του lock down και να αλλάξουμε σταδιακά την κουλτούρα των μετακινήσεών μας στην πόλη προσβλέποντας στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής σ΄αυτήν και επενδύοντας στο βιώσιμο μέλλον της. 

Σήμερα στην πόλη μας και ειδικά στο κέντρο της, η σχεδόν ολοκληρωτική κατάληψη πεζοδρομίων και πεζόδρομων από τα τραπεζοκαθίσματα των επιχειρήσεων εστίασης και καφέ που την κατακλύζουν, είναι η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί στην μετά lock down εποχή, εντείνοντας ακόμη περισσότερο τα προβλήματα που ήδη αντιμετώπιζαν πεζοί και άτομα με αναπηρία στην προσπελασιμότητα των πεζοδρομίων. Η παράδοση της πόλης τα προηγούμενα χρόνια στην επιχειρηματικότητα των καφέ δημιούργησε μια παρωχημένη αντίληψη για την οικονομική της ανάπτυξη με επακόλουθες συνέπειες και στην πολεοδομική και κυκλοφοριακή της οργάνωση. Οι μετακινήσεις των κατοίκων γίνονται κυρίως με τα ΙΧ αυτοκίνητά τους καθόσον το μοναδικό σύστημα μαζικής μεταφοράς, τα λεωφορεία του ΟΑΣΘ, δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις για ασφαλή και έγκαιρη μετακίνηση. Οι δρόμοι έχουν κατακλυστεί από αυτοκίνητα και το κέντρο της πόλης μοιάζει συχνά αδιαπέραστο. Η χρήση του ποδηλάτου, που έμοιαζε την περίοδο της καραντίνας να κερδίζει έδαφος, φαίνεται να επιστρέφει στην πρότερη κατάσταση καθώς δεν έχει υιοθετηθεί ως επιλογή μετακίνησης αλλά μόνο ως τρόπος αναψυχής από τους χρήστες. Προφανώς, η αλλαγή και η εμπέδωση σχετικής κουλτούρας ξεπερνά σε χρόνο τη διάρκεια της καραντίνας. Επιπλέον η έλλειψη ολοκληρωμένων δικτύων ποδηλατόδρομων – που δεν θα θέτουν εν αμφιβόλω την ασφάλεια του ποδηλάτη – λειτουργεί αποτρεπτικά. 

Η παρούσα δημοτική αρχή δείχνει απρόθυμη να αξιοποιήσει το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας (ΣΒΑΚ) που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Μεταφορών για λογαριασμό του Δήμου Θεσσσαλονίκης κατά τη θητεία της προηγούμενης διοίκησης. Αντ΄αυτού επιλέγει να εφαρμόσει πεζοδρομήσεις και ποδηλατόδρομους χωρίς να λαμβάνει υπόψη της το ΣΒΑΚ και τις ολοκληρωμένες προτάσεις που περιλαμβάνει και παρά το γεγονός ότι οι τεχνικές οδηγίες που εξέδωσε πρόσφατα το υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος για τη δημιουργία προσωρινών διαδρόμων κίνησης πεζών και ποδηλάτου το προβλέπουν. Ο ολιστικός σχεδιασμός και η υιοθέτηση βιώσιμων μέτρων και προτάσεων που θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα της πόλης δεν υπάρχουν καν στην ατζέντα της διοίκησης και του δημόσιου διαλόγου για το μέλλον της Θεσσαλονίκης. Την ώρα που η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία διαμορφώνει το πλαίσιο για τον μετασχηματισμό της οικονομίας της ΕΕ για ένα βιώσιμο μέλλον και επιδιώκει τη μετάβαση στη βιώσιμη και έξυπνη κινητικότητα, η πόλη αγκιστρώνεται στο μοντέλο μετακίνησης και οργάνωσής της περασμένων δεκαετιών. Η ολοκλήρωση του μετρό θα συμβάλλει ουσιαστικά στην ανακούφιση από την κυκλοφοριακή συμφόρηση και την παράνομη στάθμευση, στη βελτίωση του ακουστικού και ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος και ως εκ τούτου, θα οδηγήσει στην αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των πολιτών. Παρά ταύτα, η ολοκλήρωση του όχι μόνο δεν απασχολεί την παρούσα δημοτική αρχή αλλά αντίθετα υπερθεματίζει της τεχνικής λύσης με τη μεταφορά των αρχαιοτήτων από τον σταθμό Βενιζέλου, η οποία θα επιφέρει μεγάλη καθυστέρηση στο έργο, με κίνδυνο ακόμη και την μη ολοκλήρωσή του τελικά. Η Θεσσαλονίκη κινδυνεύει να μείνει και πάλι με μια τρύπα του μετρό και να ζήσει ένα αυτοδιοικητικό deja vu…Ταυτόχρονα, η Δημοτική Αρχή σχεδιάζει την κατασκευή parking στην πλατεία Ελευθερίας, προκαλώντας έτσι μεγαλύτερη έλξη των μετακινήσεων με ΙΧ, την ώρα που τα Σχέδια Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας στοχεύουν στη δραστική μείωση της χρήσης του ΙΧ, ειδικά στα κέντρα των πόλεων και απαιτούν περισσότερη δημόσια συγκοινωνία. Για παράδειγμα στο Παρίσι, πολύ πριν την εμφάνιση της πανδημίας και τη λήψη μέτρων για τον Covid-19, η δήμαρχος Αν Ινταλγκό – η οποία επιβραβεύτηκε εκ νέου από τους συμπολίτες της στις πρόσφατες δημοτικές εκλογές στη Γαλλία – προχώρησε σε κατάργηση χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων και μετατροπή τους σε κήπους, πάρκα και χώρους στάθμευσης ποδηλάτων. Στο κέντρο του Παρισιού δημιουργήθηκε ένας νέος χώρος οκτώ εκταρίων χωρίς αυτοκίνητα αλλά για περπάτημα, ποδηλασία και αναψυχή κατά μήκος του ποταμού Σηκουάνα.

Η ποιότητα της ζωής μας θα μπορούσε πραγματικά να βελτιωθεί εντυπωσιακά αν οι έχοντες την ευθύνη της λήψης αποφάσεων είχαν όραμα και κατεύθυνση για την πόλη. Αν σκέφτονταν έξω από τα συνηθισμένα κουτάκια, αποδεσμευμένοι από τις “υποχρεώσεις” τους προς τα «συμφέροντα» που τους στηρίζουν. Αν αποφάσιζαν να σχεδιάσουν υπέρ των ευάλωτων χρηστών της οδού και των ατόμων με αναπηρία, υπέρ των ανθρώπων που διαβιούν σε περιοχές με υψηλό δείκτη πυκνότητας δόμησης, υπέρ όσων ζουν πάνω σε κεντρικούς δρόμους και δεν ησυχάζουν ούτε λεπτό από το θόρυβο της κυκλοφορίας των οχημάτων, υπέρ όσων θέλουν να περπατήσουν και να μετακινηθούν με ασφάλεια πεζή ή με ποδήλατο. Αν αποφάσιζαν εν τέλει, να δουλέψουν για το μέλλον, στοχεύοντας με μετρήσιμους δείκτες σε περισσότερο πράσινο, περισσότερο δημόσιο χώρο, περισσότερη δημόσια συγκοινωνία, λιγότερα ΙΧ, λιγότερους ρύπους, λιγότερο θόρυβο, λιγότερα ατυχήματα και δυστυχήματα στους δρόμους της πόλης. 

Ωστόσο και οι κάτοικοι της πόλης οφείλουμε να αναστοχαστούμε τη συμπεριφορά μας και να αλλάξουμε ό,τι συμβάλλει στην κακή ποιότητα ζωή μας και επηρεάζει αρνητικά τη βιωσιμότητα της πόλης. Ας πάρουμε την απόφαση για ρήξη με καθεστηκυίες νοοτροπίες που κοντόφθαλμα θεωρούμε ότι μας βολεύουν ή μας εξυπηρετούν. 

Δέσποινα Κετογλίδου Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός, Msc Συγοινωνιολόγος, Master Δημόσιας Διοίκησης Μέλος του Συντονιστικού της Δημοτικής Παράταξης «Θεσσαλονίκη Μαζί».

*Η Δέσποινα Κετογλίδου είναι Αγρονόμος-Τοπογράφος Μηχανικός, Msc, Συγοινωνιολόγος, Master Δημόσιας Διοίκησης, Μέλος του Συντονιστικού της Δημοτικής Παράταξης «Θεσσαλονίκη Μαζί»