Βασικό Εισόδημα για Όλους: Σκέψεις για ένα βιβλίο

Αποτελεί αντικείμενο μελέτης ακαδημαϊκών κύκλων που ολοένα και περισσότερο φέρνουν στην κοινωνία προς συζήτηση το “βασικό εισόδημα για όλους”. Οι Φιλίπ βαν Παρέις (διδάκτωρ Κοινωνικών Επιστημών στο Λουβαίν και διδάκτωρ Φιλοσοφίας στην Οξφόρδη) και Γιανίκ Βαντερμπόρχτ (καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Saint-Louis των Βρυξελλών και στο Λουβαίν) έρχονται με το καινούριο τους βιβλίο να συναντήσουν τον Τομά Πικετί (Το Κεφάλαιο 21ο αιώνα, Κεφάλαιο και Ιδεολογία), τον Γιάννη Βαρουφάκη (Το Άλλο Τώρα), τους Kλάους Σβαμπ και Τιερί Μαλερέ (Μεγάλη Επανεκκίνηση) και τους Ρεμί Νουαγιόν και Φιλίπ Βιόν-Ντυρύ (Οι Νέες Ιδέες) και να ανοίξουν έναν ιδιότυπο διάλογο πάνω στο συγκεκριμένο θέμα μείζονος σημασίας.

Ένα δοκίμιο που υποστηρίζει μία ριζοσπαστική μεταρρύθμιση στον δρόμο για μία ελεύθερη κοινωνία. Οι δύο τελευταίες δεκαετίες έχουν συντελέσει σε μία μεγάλη αλλαγή στο παραγωγικό μοντέλο κι αρκετοί μιλούν για μία νέα βιομηχανική (μάλλον τεχνολογική είναι) επανάσταση. Η αυτοματοποίηση της εργασίας οδήγησε σε απώλεια θέσεων χαμηλής εξειδίκευσης, η ακραία πόλωση των εισοδημάτων αντίστοιχα επιτείνει τις ανισότητες που οδηγούν μεγάλη μερίδα του κόσμου στην επισφάλεια και την εξαθλίωση. Αυτήν την απελπισία πρέπει συλλογικά να την μετατρέψουμε σε ελπίδα. Να μείνει η αξιοπρέπεια ζωντανή. Αυτή η πρακτική λοιπόν, έχει ως στόχο της να εξασφαλίσει την απασχόληση, ένα σταθερό επίπεδο διαβίωσης και μία στοιχειώδη ποιότητα ζωής. Είναι όμως από μόνη της αρκετή;

Η απάντηση είναι αρνητική. Απαιτείται ένα σύνολο αλλαγών που θα αξιοποιήσει αυτή τη νέα συνθήκη που διαμορφώνεται. Ο δρόμος μοιάζει να μην έχει επιστροφή. Δεν μιλάμε ούτε για έναν “αιθεροβάμων”, ούτε για ουτοπία. Για να μπορέσει το καπιταλιστικό σύστημα να παραμείνει ζωντανό οφείλουν οι αγορές να κινούνται. Έχοντας το 10% εξασφαλίσει το επιθυμητό πλούτο (GAFAM και λοιποί) για το ίδιο κατανοεί πως για να συνεχίσει να κερδίζει αστρονομικά ποσά απαιτείται μία ανανέωση, μία αναγέννηση του μοντέλου προκειμένου να αποφευχθούν τοπικά, αλλά και παγκόσμια εξεγέρσεις κι επαναστάσεις.

Στη Σκανδιναβία και τη Φιλανδία (με γυναίκα πρωθυπουργό) ήδη γίνονται κινήσεις προς ελάφρυνση του φόρτου εργασίας (τετραήμερη εργασία). Η Ευρώπη γενικά στρέφεται προς μία νέα σοσιαλδημοκρατία που έχει μέσα της έντονα το “πράσινο”. Ακριβώς εδώ πρέπει να βάλουμε μία άνω τελεία και να σημειώσουμε πως περισσότερα χρήματα, σημαίνει με βάση τις παρούσες συνθήκες μεγαλύτερη κατανάλωση (απόβλητα), επομένως ίσως στο σύνολο των μετατροπών πρέπει να μπει κι αυτός ο παράγοντας στην επίλυση της εξίσωσης. Φυσικά πάντα απ΄όλες τις πλευρές (σοσιαλιστές, Φιλελεύθερους, Πράσινους, Χριστιανούς) θα υπάρχουν ενστάσεις και διαφωνίες. Αυτές προσπαθούν να αποδυναμώσουν μία μία οι συγγραφείς και κυρίως το κομμάτι που αφορά την ηθική τάξη ισορροπιών.

Εμπιστοσύνη και σεβασμός της διαφορετικότητας πρέπει να διέπουν τις δημοκρατικές κοινωνίες. Όλοι αυτοί που αναφέραμε παραπάνω (κι άλλοι όπως ο Τζιν Στιούαρτ Μιλ, Τόμας Πέιν) διαμορφώνουν έναν σύγχρονο Διαφωτισμό απέναντι στο σκοτάδι. Δεν μιλάμε για επιδόματα και προγράμματα στήριξης – αλληλεγγύης, αλλά για καθολικό εισόδημα (απόλυτα εξατομικευμένο τακτικό εισόδημα για κάθε ενήλικα) για όλους χωρίς υποχρεώσεις. “Οι ιδέα ότι οι φτωχοί πρέπει να έχουν ελεύθερο χρόνο πάντα σόκαρε τους πλουσίους”. Θέλουν παραδοσιακά να σκέφτονται μονάχα πως θα ξημερώσει η επόμενη ημέρα. Τι θα γίνει όμως με τον πληθωρισμό αν ευδοκιμήσει ένα τέτοιο σενάριο;

Θα είναι κομμάτι κι αυτό των παράλληλων μεταρρυθμίσεων που θα ακολουθήσουν. Μεγάλο μέρος της επιτυχίας του παρόντος βιβλίου οφείλεται στα επεξηγηματικά διαγράμματα και τους πίνακες (θυμίζει λίγο τα έργα του Πικετί). Η πανδημία μας έδειξε πως τα κράτη επιβάλλεται να είναι δυνατά (Υγεία, Παιδεία). Ο “νόμος της αγοράς” έχει στερήσει το δικαίωμα στην ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ και μέσω του καθολικού χαρακτήρα αυτό ακριβώς επιδιώκεται. Ο καλός κι ο εργασιομανής πάλι θα ξεχωρίσουν, όπως αντίστοιχα ο ρέμπελος κι ο τεμπέλης. Το θέμα είναι να νικηθεί αυτό που χαρακτηρίζουμε σήμερα νεο-φιλελεύθερο.