2η Αυγούστου: Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ρομά

Η 2η Αυγούστου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια ημέρα μνήμης του Ρομά ολοκαυτώματος, μιας και εκείνη την ημέρα εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου σε θαλάμους αερίων 3.000 Ρομά, μεταξύ αυτών και 800 παιδιά. Ο επίσημος απολογισμός φτάνει τον αριθμό στους 500 χιλιάδες δολοφονημένους Ρομά κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το Ολοκαύτωμα των Ρομά είναι λιγότερο γνωστό και μόνο τα τελευταία χρόνια βγήκε στην επιφάνεια. Αναφορά σε εκείνα τα χρόνια και στην δράση των Ελλήνων τσιγγάνων στην κατοχή έχει γίνει σε ένα παλαιότερο αφιέρωμα.

Οι Ρομά είναι μια ομάδα που στοχοποιήθηκε όσο καμία άλλη τα χρόνια της κατοχής και ακολούθησε την μοίρα των Εβραίων στα στρατόπεδα του θανάτου.

Πολλές φορές γεννάται το ερώτημα γιατί οι Ναζί έβαλαν ως στόχο εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους, τους αιχμαλώτους πολέμου και τους υποτιθέμενους εχθρούς του καθεστώτος και ομάδες όπως οι Ρομά. Γιατί οι Γερμανοί να επιδείξουν τέτοια βαρβαρότητα σε μια συγκεκριμένη μερίδα ανθρώπων;

Η απόφαση τους αυτή είχε προετοιμαστεί καλά κατά το παρελθόν. Το έδαφος είχε στρωθεί και η εξόντωση των Ρομά θα ήταν κάτι που εύκολα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς ιδιαίτερες αντιδράσεις από καμία πλευρά. Ένοχοι γι’αυτό δεν ήταν μόνο οι Γερμανοί την περίοδο του πολέμου. Οι Ρομά παραδοσιακά αποτελούσαν το κομμάτι αυτό του πληθυσμού που δεν είχε πρόσβαση στην παιδεία, την εκπαίδευση και την αξιοπρεπή διαβίωση, οπότε ήταν ένας πληθυσμός που δεν μπορούσε εύκολα να αντιδράσει αλλάζοντας την μοίρα του και διεκδικώντας δικαιώματα. Ο αντιτσιγγανισμός όπως και ο αντισημιτισμός ήταν φαινόμενα που συναντάμε δεκαετίες πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι κάτοικοι της Ευρώπης μέσα από σκληρούς νόμους και στοχευμένη προπαγάνδα είχαν αναπτύξει μια στρεβλή στερεοτυπική εικόνα για τους Ρομά. Οι τσιγγάνοι στην Ευρωπαϊκή επικράτεια από την εμφάνισή τους σχεδόν είχαν υποστεί τρομερές διώξεις και βασανισμούς. Βασιλιάδες και κρατικοί υπάλληλοι έδιναν ακόμα και δια νόμου το δικαίωμα να χρησιμοποιούνται οι Ρομά ως υπηρέτες και δούλοι, να πωλούνται, να βασανίζονται και να θανατώνονται. Η ζωή του τσιγγάνου δεν είχε καμία αξία. Με ειδικά διατάγματα πολλές φορές ενθαρρύνονταν το κυνήγι και η εξόντωση τους.

Επί χρόνια κυκλοφορούσαν και δυστυχώς συνεχίζουν ακόμα εν έτει 2017 διάφορες δεισιδαιμονίες για την φυλή. Ότι είναι ένας καταραμένος περιπλανώμενος λαός χωρίς μέλλον, χωρίς ιστορία μιας και είναι υπεύθυνος για όλα τα δεινά του κόσμου. Οι τσιγγάνοι για τον μέσο Ευρωπαίο αντιπροσωπεύουν τους κλέφτες, ψεύτες, προδότες. Μάλιστα σύμφωνα με έναν μύθο, ένας τσιγγάνος σιδεράς έφτιαξε τα καρφιά που σταύρωσαν τον Ιησού (μια ιστορικά εντελώς αβάσιμη μιας και οι τσιγγάνοι την εποχή που λέγεται πως έζησε ο Χριστός δεν είχαν ξεκινήσει το μεγάλο ταξίδι τους προς την Ευρώπη και ούτε ποτέ πέρασαν από τα εδάφη εκείνα). Τέτοιες ιστορίες είχαν σαν συνέπεια την σύνδεση τους με τους Εβραίους – κατηγορήθηκαν πολλές φορές ως περιπλανώμενοι πράκτορες των Εβραίων στην Ευρώπη – και την ίδια με αυτούς μοίρα με τις γνωστές τραγικές συνέπειες.

Σε χώρες λοιπόν όπου γεννήθηκαν τα άρθρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ο διαφωτισμός και οι τέχνες, εκεί οι Ρομά βίωσαν το σκληρότερο πρόσωπο του ρατσισμού. Ακόμα και σήμερα είναι θύματα διακρίσεων, διώξεων, γκετοποιούνται και εξοντώνονται σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Ελλάδα, όπου θεωρούνται πολίτες Β’ κατηγορίας. Οι Ρομά δεν έχουν πάντα την ίδια αντιμετώπιση σε ένα αστυνομικό τμήμα, ένα νοσοκομείο, στο σχολείο, στο δικαστήριο. Ένα περιστατικό μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σήμερα σε οργανωμένα πογκρόμ, κάτι που είδαμε να γίνεται πρόσφατα και στην Ελλάδα.

Επιπρόσθετα, οι Ρομά, σε σχέση με τις άλλες ομάδες στόχου των Ναζί, δεν είχαν τις γνώσεις, το υπόβαθρό και την ικανότητα να αναδείξουν την ιστορία τους, να αντιπαρέλθουν, να αμυνθούν και να διεκδικήσουν τα δικαιώματα και την ιστορική τους δικαίωση. Δεν τους δόθηκαν ποτέ τα κίνητρα και οι ευκαιρίες να μπορέσουν να ξεφύγουν από όλα αυτά που τους περιχαρακώνουν. Δημιουργήθηκε η πεποίθηση οτι είναι κατώτεροι ακόμα και στους ίδιους διότι μη έχοντας τις ίδιες ευκαιρίες δεν μπορούν να ξεφύγουν από ένα προδιαγεγραμμένο μέλλον που τους έχει οριστεί.

Οι τσιγγάνοι δικαιώθηκαν ιστορικά και αιτήθηκαν αποζημιώσεων πολύ μετά το 1980, όταν το τσιγγάνικο ζήτημα άρχισε μέσα από συνέδρια νόμους και μελέτες να εξετάζεται εκ νέου στην Ευρωπαϊκή ένωση.

Ευτυχώς υπάρχουν περίτρανα παραδείγματα που αποδεικνύουν πως ο οποιοσδήποτε, από όποια φυλή και αν προέρχεται, από όποιο οικογενειακό περιβάλλον, αν του δοθούν κίνητρα, ευκαιρίες και πολλές επιλογές, μπορεί να κάνει θαυματουργά πράγματα.

Σήμερα, μισό και πλέον αιώνα μετά το ολοκαύτωμα, οι τσιγγάνοι ζουν ακόμα στο περιθώριο μιας Ευρώπης που έχει χρέος να αναδείξει την ιστορία της παρέχοντας ίσες ευκαιρίες σε όλους.