Μια ξεχασμένη γενοκτονία

Του  Γιώργου Τσιτιριδη          Εικόνες: Αντρέας Ιωαννίδης

Οι Τσιγγάνοι –Ρομ είναι ο μεγαλύτερος  και παλαιότερος νομαδικός μετακινούμενος λαός  της Ευρώπης. Παρ όλο που έχουν παίξει τον δικό τους ρόλο και έχουν αφήσει το στίγμα τους  σε όλες τις χώρες της Ευρώπης στα εγχειρίδια της ιστορίας δεν αναφέρονται πουθενά και έτσι η ιστορική τους  διαδρομή  μέσα στο χρόνο μας είναι εντελώς άγνωστη.. Και αυτό δεν είναι καθόλου τυχαίο. Η πορεία των Ρομά στην Ευρώπη είναι γεμάτη με ιστορίες εθνοκάθαρσης. Για πολλά χρόνια απαγορευόταν η παρουσία τους σε πολλές περιοχές. Έχουν  διατελέσει σκλάβοι, τους έχουν εκμεταλλευτεί σαν εργάτες, έχουν βασανιστεί και θανατωθεί. Μην ξεχνάμε ότι μέχρι και σήμερα είναι  στιγματισμένοι με προκαταλήψεις και στερεότυπα ότι είναι κλέφτες, ψεύτες, βρώμικοι. εγκληματίες, πονηροί, κοινωνικά ανένταχτοι.

Δεν  θα μπορούσαν να αποτελέσουν εξαίρεση ούτε στους πολέμους  που έγιναν στην Ευρώπη στους οποίους  υπέστησαν όπως πολλοί άλλοι την πείνα,  τις κακουχίες  τους διωγμούς και τον θάνατο ειδικά κατά την διάρκεια του  Β’ παγκόσμιου πολέμου. Ήταν μια από τις ομάδες που στοχοποιήθηκαν από το ναζιστικό καθεστώς το οποίο μεταξύ άλλων ενδιαφέρθηκε για το αν υπάρχουν   Ρομά  που ανήκουν σε κάποια  καθαρή φυλή  χωρίς προσμίξεις για να κάνουν με αυτούς γενετικά πειράματα. Οι ναζί πίστευαν ότι όσοι έχουν υποστεί προσμίξεις είναι περισσότερο επιρρεπείς στο έγκλημα, είναι επικίνδυνοι, απειλούν την καθαρότητα του Γερμανικού έθνους και πρέπει να αφανιστούν. Η μοίρα των Ρομά ήταν υπό μία έννοια παράλληλη με αυτήν των Εβραίων.  Κλείστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, είχαν ειδικό σήμα (καφέ η μαύρο αντεστραμμένο τρίγωνο), το γράμμα Ζ (Zigeuners) και ειδικά δελτία ταυτότητας με τα οποία και έπρεπε να κυκλοφορούν, υποβλήθηκαν σε πειράματα καταναγκαστικά έργα και μαζικές δολοφονίες.

Στις 2 Αυγούστου του 1944 -ημέρα που καθιερώθηκε ως Ημέρα Μνήμης των Ρομά και λέγεται Porajmos (καταστροφή) η Samudaripen(μαζική δολοφονία)  στην γλώσσα των τσιγγάνων – εξοντώθηκαν στο Άουσβιτς-Μπίρκεναου σε θαλάμους αερίων 3000 Ρομά μεταξύ των οποίον 800 παιδιά .Το «μπλόκ των Γύφτων» – όπως το  αποκαλούσαν οι ναζί – στο Άουσβιτς λειτούργησε 17 μήνες και από τους 23.000 Ρομά που μεταφέρθηκαν εκεί  θανατώθηκαν οι 20.078. Ο συνολικός αριθμός των δολοφονημένων τσιγγάνων από τους ναζί  κυμαίνεται από 220 έως και 500 χιλιάδες.   Στην Ελλάδα πολλοί  τσιγγάνοι αγωνίσθηκαν στο πλευρό των Ελλήνων στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο στην εθνική αντίσταση και αρκετοί εκτελέστηκαν για το λόγο αυτό. Ο Βασίλης Μήτρου γνωστός με το παρατσούκλι «Γύφτος» έδρασε στην Χαλκίδα και ήταν ο φόβος και ο τρόμος των Γερμανών. Ηγετική μορφή στον ΕΛΑΣ ανατίναξε ένα γερμανικό αντιτορπιλικό πριν σκοτωθεί στην μάχη της Λαμπούσας. 

Στα χωρία Φλάμπουρο και Ποντισμένο Σερρών, τα οποία είναι κοντά στα βουλγαρικά σύνορα, οι Βούλγαροι σύμμαχοι των Γερμανών μάζεψαν τους Ρομά που πολεμούσαν στο πλευρό των χωρικών και τους πήγαν στο Σιδηρόκαστρο με σκοπό να τους εκτελέσουν. Εκεί τελευταία στιγμή τους σταμάτησε μια διμοιρία Γερμανών που έκρινε ότι η εκτέλεση δεν ήταν αναγκαία. Στην Θεσσαλονίκη πολλοί από τους τσιγγάνους μεταφέρθηκαν και κλείστηκαν το 1943 σε στρατόπεδο της Σίνδου  δίπλα στον Γαλλικό ποταμό για 6 μήνες. Εκεί κοντά  φτιάχτηκε μετά τον πόλεμο και ένας οικισμός Τσιγγάνων ο οποίος  στην συνέχεια μεταφέρθηκε στην σημερινή του τοποθεσία  και πήρε την ονομασία  Αγία Σοφία. Οι υπόλοιποι Ρομά της Θεσσαλονίκης που μέχρι την κατοχή νοίκιαζαν το χειμώνα σπίτια κυρίως στην Τούμπα, Νεάπολη, στις Δυτικές συνοικίες και τα καλοκαίρια γυρνούσαν δουλεύοντας ως έμποροι, τα δύσκολα χρόνια της κατοχής αναγκάστηκαν να ζήσουν όλοι μαζί  σε ένα εγκαταλελειμμένο  μεγάλο κτίριο απέναντι από τον Σιδηροδρομικό σταθμό μαζί με άλλους Ρομά από Δράμα Σέρρες που ζούσαν σε χωριά κοντά στα σύνορα και  έφυγαν από τα σπίτια τους υπό την απειλή  των Βουλγάρων. Το κτίριο αυτό βομβαρδίστηκε το καλοκαίρι του 1944 χωρίς να υπάρξουν ευτυχώς θύματα διότι από την άνοιξη οι περισσότεροι το είχαν εγκαταλείψει για να πάνε για δουλεία στην επαρχία και αυτοί που απέμειναν ήταν έξω για δουλειά γιατί ο βομβαρδισμός  έγινε  μεσημέρι. Αυτές είναι μόνο  κάποιες από τις ιστορίες που έχουνε διασωθεί μιας και μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει κάποια εμπεριστατωμένη μελέτη και καταγραφή του ρόλου των Ελλήνων Τσιγγάνων στην αντίσταση και της ιστορίας τους. Ο αγώνας των ελλήνων Ρομά αναγνωρίστηκε πολλά χρόνια αργότερα όπως και το ολοκαύτωμα άλλωστε. Στην Αθήνα, στην οδό Χαμωστέρνας, υπάρχει μνημείο για τους 11 τσιγγάνους που εκτέλεσαν οι Γερμανοί για την αντιστασιακή τους δράση όπως και στο 3ο νεκροταφείο εκεί που είναι θαμμένοι. Επίσης μνημείο και προτομή του Βασίλη Μήτρου υπάρχει στην περιοχή της Λαμπούσας. Η  Γερμανία αναγνώρισε την δίωξη των Ρομά μόλις το 1980 δίνοντας τους την δυνατότητα να αιτηθούν αποζημιώσεις, θύματα ενός πολέμου που τους βρήκε χωρίς να είναι άμεσα εμπλεκόμενοι.

Είναι χαρακτηριστική μια σκηνή από την ταινία του Γκάτλιφ «Κυνηγημένοι από τους ναζί» όπου ένας Γάλλος πολίτης λέει σε έναν  περιπλανώμενο Ρομά που ζει στο δάσος: «Έχουμε πόλεμο, πρέπει να φύγετε» και αυτός του απαντάει «Ο πόλεμος είναι δικός σας εμείς δεν κάναμε τίποτα».

Ένα από τα παράπονα των νέων Ρομά του Δενδροποτάμου Θεσσαλονίκης μαθητών Γυμνασίου και Λυκείου είναι ότι  η ιστορία τους δεν διδάσκεται σε κανένα μάθημα ιστορίας και κανείς καθηγητής δεν ενδιαφέρθηκε να ψάξει πως θα μπορούσε να  την διδάξει από μόνος του ή κάποιος να προτείνει να γιορταστεί μέσα στο σχολικό έτος μια από τις εθνικές ημέρες μνήμης των Ρομά. Και ενώ είναι υποχρεωμένοι να μαθαίνουν με κάθε λεπτομέρεια την ιστορία των λαών όλης της Ευρώπης κανείς δεν έχει προνοήσει για την διάσωση και προώθηση της δικής τους ιστορικής πορείας στο χρόνο.