Η ανεκτίμητη αξία του Ταρκόφσκι

Οι ταινίες του αγγίζουν το πνεύμα της ζωής και μπλέκουν το χρόνο με την ανάμνηση και την Ιστορία με το παρόν. Ο Αντρέι Ταρκόφσκι γεννήθηκε στις 4 Απριλίου του 1932 και έφυγε από τη ζωή το 1986, στο Παρίσι. Η καλλιτεχνική αξία του έργου που άφησε πίσω του είναι ανεκτίμητη. Με αφορμή την ημερομηνία γέννησής του, λοιπόν, αξίζει να θυμηθούμε την κληρονομιά που άφησε στο παγκόσμιο σινεμά.

Γεννήθηκε σε ένα χωριό της Σοβιετικής Ένωσης και σπούδασε στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογραφίας της Μόσχας. Θαύμαζε τις ταινίες του ιταλικού νεορεαλισμού και της γαλλικής Νουβέλ Βαγκ και σκηνοθέτες όπως ο Kurosawa, ο Bunuel, o Bergman, o Bresson και ο Andrzej Wajda. Εκτός, από σκηνοθέτης κινηματογράφου, ήταν σκηνοθέτης στην όπερα, θεωρητικός, σεναριογράφος και μοντέρ.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία που άγγιξε το κοινό παγκοσμίως ήταν «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν», το 1962. Από την αρχή του έργο του, ο Αντρέι Ταρκόφσκι μας προσφέρει μια εκθαμβωτική, οπτικά, δημιουργία, η οποία με τη σωματική, αλλά και την πνευματική της διάσταση, ενώνει το ψυχολογικό ταξίδι και την πανέμορφη εικόνα. Είναι μια ιστορία για τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, με πρωταγωνιστή το δωδεκάχρονο Ιβάν, ο οποίος μένει ορφανός και έπειτα, ξεκινά να δουλεύει για τον Σοβιετικό στρατό. Η πρώτη του ταινία, λοιπόν, κέρδισε σημαντικές διακρίσεις παγκοσμίως, με αποκορύφωμα τον «Χρυσό Λέοντα» στο φεστιβάλ της Βενετίας.

Το 1966 επέστρεψε με την επόμενή του ταινία «Αντρέι Ρουμπλιόφ». Η προβολή της ταινίας στη Ρωσία καθυστέρησε μέχρι το 1971 λόγω αυστηρών ελέγχων στο περιεχόμενό της από τη Σοβιετική Ένωση. Παρόλα αυτά, η ταινία προβλήθηκε στο φεστιβάλ των Καννών και κέρδισε το βραβείο FIPRESCI. Μέχρι και το τέλος της ζωής του οι ταινίες του ήταν υποψήφιες και βραβεύτηκαν πολλές φορές στο φεστιβάλ των Καννών.

Η ταινία που έχει χαρακτηρίσει ως το πιο προσωπικό του έργο είναι «ο Καθρέφτης». Μια ταινία με την οποία ο σκηνοθέτης εξερευνά τη ζωή του και μέσω στης αντιπαράθεσης των αναμνήσεων και των πολεμικών πλάνων, σκιαγραφεί την πραγματικότητα της σοβιετικής Ρωσίας και του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Η αφήγηση είναι συνειρμική, όπως σε κάθε έργο του και ξεδιπλώνεται με τη λογική ενός ονείρου.

Το 1983 ήταν η πρώτη φορά που ο σκηνοθέτης πραγματοποίησε γυρίσματα εκτός Ρωσίας. Η «Νοσταλγία» γυρίστηκε στην Τοσκάνη της Ιταλίας, όπου ο σκηνοθέτης μετακόμισε αργότερα. Η ταινία αφηγείται την ιστορία ενός Ρώσου ποιητή, ο οποίος μένει στην Ιταλία και υποφέρει από νοσταλγία για τον τόπο του. Είναι ανίκανος να μείνει στη Ρωσία αλλά και στην Ιταλία. Ο Αντρέι Ταρκόφσκι κέρδισε το βραβείο καλύτερης σκηνοθεσίας στο φεστιβάλ των Καννών και η «Νοσταλγία» ήταν υποψήφια για τον Χρυσό Φοίνικα. Το βιογραφικό στοιχείο στο έργο του αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι, μετά το φεστιβάλ των Κανών, ο σκηνοθέτης μετακομίζει σε χώρες της Ευρώπης και δεν γυρίζει στη Ρωσία.

Το τελευταίο του αριστούργημα γυρίστηκε στη Σουηδία το 1986. Για την «Θυσία» συνεργάζεται με τον εξαιρετικό διευθυντή φωτογραφίας Sven Nykvist καθώς και άλλους συνεργάτες του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν. Στη «Θυσία» πρωταγωνιστεί ένας άνδρας που ζει στις αρχές του ΄Β παγκοσμίου πολέμου. Ο άνδρας προσφέρει τη ζωή του, προκειμένου να σωθεί η οικογένειά του.

Η ιδέα της «Θυσίας» απασχολούσε τον Αντρέι Ταρκόφσκι πολλά χρόνια πριν αποφασίσει να τη γυρίσει. «Από τότε που, νέος ακόμα, έγραψα εκείνη την πρώτη εκδοχή, η ιδέα της θυσίας με απασχολούσε ξανά και ξανά. Μπορώ να πω ότι έγινε μέρος της ίδιας μου της ύπαρξης. Υπήρχαν στιγμές που οι σκέψεις αυτές μ’ έφεραν βήμα με βήμα πιο κοντά στην πραγματοποίηση του σχεδίου μου να γυρίσω μια μεγάλη ταινία για το θέμα της θυσίας. Όσο περισσότερο βάραιναν οι εμπειρίες μου με τον υλισμό δυτικού τύπου κι όσο βαθύτερα γνώριζα το μέγεθος της δυστυχίας που προκαλούσε η διαπαιδαγώγηση στο πλαίσιο της υλιστικής σκέψης στους ανθρώπους που την υφίστανται –αυτές οι ψυχώσεις, που τις συναντάς σήμερα παντού και που δεν είναι τίποτα άλλο παρά έκφραση της ανικανότητας του σύγχρονου ανθρώπου να κατανοήσει για πιο λόγο η ζωή δεν του αρέσει πια, γιατί του φαίνεται ολοένα και περισσότερο ανούσια, βαρετή και αποπνικτική- τόσο πιο έντονη ένοιωθα την ανάγκη να καταπιαστώ μ’ αυτή την ταινία», έχει γράψει στο βιβλίο του.

Το Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς της παραγωγής της «Θυσίας» ο Αντρέι Ταρκόφσκι πεθαίνει από καρκίνο. Το απαράμιλλο έργο του θα αποτελεί, διαχρονικά, σημείο αναφοράς για την ιστορία του κινηματογράφου.