Γιατί ξυπνάμε μέσα στον ύπνο μας, αλλά δεν μπορούμε να κουνηθούμε;

Ήμουν έφηβος όταν συνέβη για πρώτη φορά. Ήταν νωρίς το πρωί, αρκετές ώρες προτού θα έπρεπε να ξυπνήσω να σηκωθώ από το κρεβάτι για να πάω στο σχολείο. Ξύπνησα και προσπάθησα να αναποδογυρίσω στο κρεβάτι, αλλά το σώμα μου δεν με άφηνε. Δεν μπορούσα να κουνηθώ. Είχα παραλύσει ολόκληρος.

Αν και ο εγκέφαλός μου είχε ξυπνήσει, οι μύες μου εξακολουθούσαν να… κοιμούνται. Οι τοίχοι γύρω μου ένιωθα να κλείνουν. Αισθάνθηκα πανικό. Μετά από 15 δευτερόλεπτα όλα τελείωσαν.

Μετά βρήκα ένα όνομα γι’ αυτό που είχα περάσει. Υπνική παράλυση. Είναι μια κοινή νυχτερινή πάθηση, που ενώ μέρος του εγκεφάλου ξυπνά, το σώμα παραμένει προσωρινά παράλυτο.

Μετά από εκείνο το τρομακτικό περιστατικό, έγινε συχνό επεισόδιο κάθε δύο ή τρεις νύχτες. Όσο περισσότερο συνέβαινε, τόσο λιγότερο τρομακτικό γινόταν. Τελικά ήταν κάτι περισσότερο από μια ταλαιπωρία.

Αλλά η υπνική παράλυση μπορεί να έχει πολύ μεγαλύτερη επίδραση στη ζωή. Και για κάποιους συνοδεύεται από τρομακτικές παραισθήσεις.

Μια κοπέλα που είναι τώρα στα 24 της, λέει ότι της συνέβη για πρώτη φορά στα 18 της. «Ξύπνησα και δεν μπορούσα να κουνηθώ. Είδα μια φιγούρα που έμοιαζε σαν γκρέμλιν πίσω από την κουρτίνα μου. Πήδηξε στο στήθος μου. Νόμιζα ότι είχα μπει σε άλλη διάσταση. Και το πιο τρομακτικό ήταν ότι δεν μπορούσα να ουρλιάξω. Ήταν τόσο ζωντανό, τόσο αληθινό».

Άλλοι έχουν παραισθήσεις. Δαίμονες, φαντάσματα, εξωγήινοι, απειλητικοί εισβολείς, νεκροί συγγενείς. Βλέπουν μέρη του σώματός τους να βρίσκονται στον αέρα. Ή κλωνοποιημένα αντίγραφα του εαυτού τους να στέκονται δίπλα στο κρεβάτι τους. Μερικοί βλέπουν αγγέλους.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι αυτές οι παραισθήσεις μπορεί να έχουν τροφοδοτήσει την πίστη στις μάγισσες στην Πρώιμη Σύγχρονη Ευρώπη και θα μπορούσαν ακόμη και να εξηγήσουν ορισμένους σύγχρονους ισχυρισμούς για απαγωγές από εξωγήινους.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι η υπνική παράλυση υπάρχει από πάντα. Αλλά μέχρι πρόσφατα έχει ερευνηθεί ελάχιστα. «Ήταν ένα φαινόμενο που αγνοήθηκε… αλλά τα τελευταία 10 χρόνια υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον», λέει ο Baland Jalal, ερευνητής ύπνου στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, ο οποίος το 2020 ολοκλήρωσε την πρώτη κλινική δοκιμή διαφορετικών τρόπων αντιμετώπισης της υπνικής παράλυσης.

Μέχρι πρόσφατα, υπήρχε ελάχιστη συμφωνία σχετικά με το πόσοι άνθρωποι εμφανίζουν υπνική παράλυση, αφού οι μελέτες ήταν σποραδικές με μικρή συνέπεια μεταξύ των μεθόδων.

Το 2011 ο κλινικός ψυχολόγος Brian Sharpless, εξέτασε δεδομένα από 35 μελέτες πέντε δεκαετιών. Συνολικά περιλάμβαναν περισσότερους από 36.000 εθελοντές. Ο Sharpless διαπίστωσε ότι η υπνική παράλυση ήταν πιο συχνή από ό,τι πίστευαν όλοι έως τότε, με σχεδόν το 8% των ενηλίκων να ισχυρίζονται ότι την έχουν βιώσει κάποια στιγμή. Το ποσοστό αυτό είναι πολύ υψηλότερο μεταξύ των φοιτητών πανεπιστημίου (28%) και των ψυχιατρικών ασθενών (32%).

Αφού βιώσουν την κατάσταση, μερικοί έλκονται προς υπερφυσικές ή ακόμα και παραφυσικές εξηγήσεις.

Όμως τα πράγματα ίσως να είναι πιο απλά.

Τη νύχτα, το σώμα μας περνά από τέσσερα στάδια ύπνου. Το τελικό στάδιο ονομάζεται ύπνος ταχείας κίνησης των ματιών ή «REM». Αυτή είναι η στιγμή που ονειρευόμαστε. Κατά τη διάρκεια του REM, ο εγκέφαλός σας παραλύει τους μύες σας, πιθανώς για να σας σταματήσει να πραγματοποιείτε σωματικά τα όνειρά σας και να βλάπτετε τον εαυτό σας. Αλλά μερικές φορές – και οι επιστήμονες εξακολουθούν να μην είναι σίγουροι γιατί – το αισθητήριο μέρος του εγκεφάλου σας αναδύεται πρόωρα από το REM.

Αυτό μας κάνει να νιώθουμε ξύπνιοι. Αλλά το κάτω μέρος του εγκεφάλου παραμένει σε REM και εξακολουθεί να στέλνει νευροδιαβιβαστές για να παραλύσει τους μύες.

Ξυπνάς διανοητικά, αντιληπτικά – αλλά σωματικά είσαι ακόμα παράλυτος.

«Για την πλειονότητα των ανθρώπων, είναι ένα ιδιόρρυθμο πράγμα με το οποίο ζουν», λέει ο Colin Espie, καθηγητής Ιατρικής του ύπνου στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

«Είναι λίγο σαν υπνοβασία – οι περισσότεροι άνθρωποι που κάνουν υπνοβασία δεν επισκέπτονται ποτέ γιατρό».

Η έρευνα του Sharpless διαπίστωσε ότι μεταξύ 15% και 44% των ατόμων με υπνική παράλυση βιώνουν «κλινικά σημαντική δυσφορία» ως αποτέλεσμα.

Τα προβλήματα συνήθως προκύπτουν από το πώς ανταποκρινόμαστε στην υπνική παράλυση. Οι ασθενείς έχουν εμμονή κατά τη διάρκεια της ημέρας σχετικά με το πότε μπορεί να συμβεί το επόμενο επεισόδιο. Το χειρότερο είναι να μας οδηγήσει σε κρίσεις πανικού.

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, η υπνική παράλυση μπορεί να είναι σημάδι υποκείμενης ναρκοληψίας – μια πιο σοβαρή κατάσταση ύπνου στην οποία ο εγκέφαλος δεν μπορεί να ρυθμίσει τα πρότυπα ύπνου και αφύπνισης, με αποτέλεσμα κάποιος να αποκοιμηθεί σε ακατάλληλες ώρες.

Οι γιατροί λένε ότι η παράλυση είναι πιο πιθανό να συμβεί όταν στερείστε ύπνου, επειδή η… αρχιτεκτονική του ύπνου σας είναι κατακερματισμένη. Ορισμένοι πάσχοντες βρίσκουν επίσης ότι είναι πιο πιθανό να τους συμβεί όταν ξαπλώνουν ανάσκελα, αν και η εξήγηση για αυτό είναι ασαφής.

Η πιο κοινή προσέγγιση για τη θεραπεία της υπνικής παράλυσης είναι εκπαιδευτική: οι ασθενείς απλώς διδάσκονται για την επιστήμη πίσω από την πάθηση και καθησυχάζονται ότι δεν διατρέχουν κανέναν κίνδυνο. Μερικές φορές θα χρησιμοποιηθεί μια μορφή θεραπείας διαλογισμού. Ο στόχος είναι να μειωθεί το άγχος του ασθενούς γύρω από το να πάει για ύπνο και να τον εκπαιδεύσει να παραμείνει ήρεμος όταν εμφανίζεται η υπνική παράλυση.

Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις εξετάζεται η χρήση φαρμάκων.

Τα πιο δραματικά και αξιομνημόνευτα επεισόδια υπνικής παράλυσης είναι συνήθως εκείνα που συνοδεύονται από έντονες παραισθήσεις. Συνήθως αυτά τα νυχτερινά οράματα προκαλούν φόβο, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν επίσης ότι μπορούν να μας πουν συναρπαστικά πράγματα για τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Όταν εισέρχεστε σε παράλυση ύπνου, ο κινητικός φλοιός του εγκεφάλου σας αρχίζει να στέλνει σήματα στο σώμα, λέγοντάς του να κινηθεί. Αλλά οι μύες είναι παράλυτοι, και έτσι ο εγκέφαλος δεν λαμβάνει κανένα σήμα ανάδρασης σε αντάλλαγμα.

Ο εγκέφαλος «γεμίζει το κενό», και δημιουργεί τη δική του εξήγηση για το γιατί οι μύες δεν μπορούν να κινηθούν. Γι’ αυτό τόσες πολλές παραισθήσεις περιλαμβάνουν ένα πλάσμα που κάθεται στο στήθος σας ή κρατά το σώμα σας κάτω.

Ο εγκέφαλός μας επινοεί δραματικές αφηγήσεις σε μια προσπάθεια να βρει νόημα στα εγκόσμια.

Μερικές ψευδαισθήσεις είναι δύσκολο να εξηγηθούν – και μάλιστα εντελώς παράξενες

Επιστήμονες, για παράδειγμα, έχουν ακούσει κάποιους να μιλούν για μια απαίσια μαύρη γάτα και έναν άνθρωπο που στραγγαλίζεται από φυτά.

Οι Μεξικανοί αναφέρουν έναν «νεκρό άνδρα» ξαπλωμένο στο στήθος τους, ενώ στον Άγιο Λουκιανό μιλάνε για «κόκμα», τις ψυχές αβάπτιστων παιδιών, που τα στραγγαλίζουν στον ύπνο τους. Οι Τούρκοι περιγράφουν το «Karabasan» – ένα μυστηριώδες, φανταστικό πλάσμα. Οι Ιταλοί συχνά έχουν παραισθήσεις για μάγισσες.

Οι μελετητές όμως βρήκαν και ένα πολιτισμικό χάσμα όσον αφορά την υπνική παράλυση.

Οι Αιγύπτιοι είχαν πολύ περισσότερες πιθανότητες από τους Δανούς να έχουν υποστεί υπνική παράλυση (44% σε σύγκριση με 25%) και ήταν πιο πιθανό να υποστηρίξουν μια υπερφυσική εξήγηση. Οι Αιγύπτιοι εθελοντές που πίστευαν σε φαντάσματα και δαίμονες περνούσαν επίσης για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα παράλυτοι σε κάθε επεισόδιο.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ο φόβος για το υπερφυσικό κάνει τους ανθρώπους να φοβούνται περισσότερο την υπνική παράλυση και αυτό το άγχος κάνει το φαινόμενο πιο πιθανό να συμβεί.

«Όταν έχετε άγχος και στρες, η αρχιτεκτονική του ύπνου σας θα γίνει πιο κατακερματισμένη, επομένως είναι πιο πιθανό να έχετε υπνική παράλυση» λένε οι επιστήμονες.

«Ας πούμε ότι η γιαγιά σου, σου λέει: “Ένα πλάσμα, έρχεται τη νύχτα και σου επιτίθεται”. και ιδού, κατά τη διάρκεια του ύπνου REM [αισθάνεσαι], «Ω, κάτι δεν πάει καλά, δεν μπορώ να κουνηθώ, το πλάσμα είναι εδώ».

«Φαίνεται ότι ο πολιτισμός μπορεί πραγματικά να δημιουργήσει αυτό το εντυπωσιακό αποτέλεσμα».

ΠΗΓΗ: BBC