Γρηγοριάδου: Να καταλάβουμε ότι ο δημόσιος χώρος δεν είναι ουδέτερα σχεδιασμένος

Κάθε άλλο παρά ουδέτερα σχεδιασμένος είναι ο αστικός δημόσιος χώρος με αποτέλεσμα οι ευκαιρίες για μετακίνηση ή έστω ύπαρξη σε αυτόν να είναι περιορισμένες για κάποιους.

Πράγματι, άτομα ή/και κοινωνικές ομάδες χρησιμοποιούν με διαφορετικό- άνισο σαφέστατα- τρόπο το δημόσιο χώρο εξαιτίας σχεδιασμού που έχει προηγηθεί.

Το σημαντικότερο είναι, όμως,  πως το γεγονός δε γίνεται άμεσα αντιληπτό από όλους.

Τα παραπάνω επιβεβαιώνει από μέρους της η Εύα Γρηγοριάδου, αρχιτεκτόνισσα και υποψήφια διδακτόρισσα του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Η ίδια αναφέρει, μάλιστα, στην parallaxi ότι:

«Αν καταλάβουμε ότι ο αστικός χώρος είναι ένα προϊόν το οποίο έχει παραχθεί από τον πολιτισμό μας και εφόσον αποδεχτούμε ότι ο πολιτισμός μας λειτουργεί με βάση τις πατριαρχικές δομές και πρότυπα, θα αρχίσουμε να παρατηρούμε και το πώς έχει σχεδιαστεί ο χώρος της πόλης».

Θέλοντας να κατανοήσουμε σε βάθος τα λόγια της Εύας, μιλήσαμε περισσότερο μαζί της.

Ιδού, λοιπόν, όσα μας είπε για τις υφιστάμενες διακρίσεις, αλλά και τις σχετικές δράσεις της “Urbana”, Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας στην οποία εργάζεται.

Πού εντοπίζεις εκεί έξω κυρίως τους διαχωρισμούς και σε βάρος ποιων ατόμων/ ομάδων;

Αν σκεφτούμε σε επίπεδο κινητικότητας, θα αντιληφθούμε ότι δίνεται προτεραιότητα σε μία πόλη στην κίνηση με Ι.Χ. Εκεί επενδύονται τα περισσότερα χρήματα, εκεί γίνονται οι περισσότερες παρεμβάσεις. Η μετακίνηση είναι κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Βλέπουμε ότι συνήθως Ι.Χ χρησιμοποιούν άντρες μιας μέσης ηλικίας και μιας μέσης, υψηλής οικονομικής κατάστασης. Από την άλλη, οι γυναίκες κινούνται συνήθως με τα πόδια ή τα ΜΜΜ. Και εκεί βλέπουμε ότι δε δίνεται τόση προτεραιότητα στο να υπάρχει ένα δίκτυο και υποδομές που να εξυπηρετούν τη μετακίνηση των πεζών με τα μέσα. Αν πάλι σκεφτούμε πώς κινούνται οι μητέρες, με ένα καροτσάκι ή ένα μωρό στην πόλη, θα καταλάβουμε πόσο πολύ δεν υπάρχει πρόβλεψη για τη μετακίνηση αυτών.

Πόσο συχνά θεωρείς ότι γίνονται στην Ελλάδα διακρίσεις σε βάρος ατόμων ή ομάδων στο δημόσιο χώρο;

Είναι πάρα πολύ έντονες. Γίνονται διακρίσεις σε βάρος παιδιών, γυναικών, ηλικιωμένων ατόμων. Σκέψου ότι για να κινηθεί ένα ηλικιωμένο άτομο με άνεση στη γειτονιά του, χρειάζεται να έχουμε προβλέψει ώστε να υπάρχουν κάποια σημεία στάσης, όπως παγκάκια, σκιά. Και αυτά δίνουν τελικώς την αυτονομία σε ηλικιωμένα άτομα. Εάν δεν υπάρχουν αυτά, τότε δε θα βγουν από το σπίτι, συνεπώς είναι σαν να μην έχουν δικαίωμα να κινούνται και να χρησιμοποιούν το δημόσιο χώρο.

Πες μας λίγα λόγια για τον φεμινιστικό αστικό σχεδιασμό.

Στην ουσία προσπαθεί να αναλύσει και να προσεγγίσει το δημόσιο χώρο από την οπτική της καθημερινής ζωής. Πώς θα κινηθούμε για να πάμε στο σούπερ μάρκετ σε αντίθεση με μια πιο καπιταλιστική προσέγγιση που στοχεύει στο πώς θα υπάρξει μεγαλύτερη παραγωγή. Θα λέγαμε, λοιπόν, ότι η φεμινιστική προσέγγιση εστιάζει περισσότερο στην έννοια της φροντίδας στην πόλη. Ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιείται και στη διεθνή βιβλιογραφία και σε άλλες χώρες και υπάρχουν και συγκεκριμένα εργαλεία που εντάσσονται στην εν λόγω προσέγγιση. Εμείς βασιζόμαστε σε σχετικά εργαλεία που έχουν αναπτύξει άλλες ομάδες ώστε να θέσουμε κάποια κριτήρια αξιολόγησης του χώρου με βάση την οπτική του φύλου. Είναι σαν δείκτες. Ένας δείκτης είναι η ασφάλεια. Αυτό επηρεάζει και τις γυναίκες και τις θηλυκότητες εν γένει. Η ασφάλεια έχει να κάνει και με τη φυσική ασφάλεια. Π.χ. ένα πεζοδρόμιο να είναι καλά συντηρημένο. Έχει να κάνει και με τη συναισθηματική ασφάλεια, όπως το να νιώθουμε το βράδυ ασφαλείς καθώς κινούμαστε σε ένα δρόμο.

Γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ άτομα νιώθουν λιγότερη ασφάλεια στο δημόσιο χώρο. Πώς θα μπορούσε να αλλάξει ο δημόσιος χώρος προς όφελος των προαναφερθέντων;

Είναι αρκετές παράμετροι που σχετίζονται με το θέμα της ασφάλειας. Το πιο απλό και προφανές είναι ο φωτισμός. Εκεί πάλι δε λέμε να φωταγωγηθούν οι δρόμοι παντού, δηλαδή να γίνει η νύχτα μέρα, αλλά οι ίδιοι οι κάτοικοι πάλι να πουν σε ποια σημεία νιώθουν ανασφάλεια και θα βοηθούσε να υπάρχει περισσότερος φωτισμός. Υπάρχουν, βέβαια, και άλλα θέματα πιο κοινωνικά. Παίζει ρόλο η ζωτικότητα του χώρου. Θα πρέπει να υπάρχει μια πολλαπλότητα, μια ποικιλομορφία χρήσεων σε έναν χώρο. Πρακτικά, να υπάρχουν σε μια πλατεία διαφορετικές ομάδες ατόμων και όχι μόνο νέοι άντρες. Αλλά και σε μία παιδική χαρά, μπορεί να υπάρχουν μέχρι τις 12 το βράδυ γονείς με παιδιά. Αν υπάρχει ένα μίνι μάρκετ 24ωρο δίνει μία άλλη χρήση και δημιουργεί μία αίσθηση ασφάλειας.

Αναφορικά με το σχολικό χώρο πού εντοπίζονται διακρίσεις και σε βάρος ποιων ατόμων;

Ως “Urbana” τρέξαμε ένα project, τις «Αυλές Συμπερίληψης» το 2019 πιλοτικά στο 45^ο Δημοτικό Αθηνών, στην Κυψέλη. Φέτος, έχουμε τη χαρά να ξανατρέξουμε αυτό το πρόγραμμα σε άλλα σχολεία. Εκεί αναλύσαμε και αναλύουμε τις αυλές των σχολείων ως τον πρώτο δημόσιο χώρο με τον οποίο έρχεται σε επαφή ένα παιδί. Και εκεί παρατηρούμε ότι ξεκινούν να υπάρχουν διακρίσεις. Πολύ χαρακτηριστικά, αν παρατηρήσουμε πώς έχει σχεδιαστεί μία αυλή ή μάλλον πώς δεν έχει σχεδιαστεί, βλέπουμε ότι η μοναδική υποδομή που μπορεί να υπάρχει είναι οι μπασκέτες και κάποια τέρματα ποδοσφαίρου. Συνήθως αυτές οι δραστηριότητες σχετίζονται με αγόρια, με άτομα με μεγαλύτερη κινητικότητα, που νιώθουν περισσότερη αυτοπεποίθηση με το σώμα τους. Από την άλλη, άλλα παιδιά που είτε δεν τα ενδιαφέρει αυτή η δραστηριότητα, είτε δε θέλουν ενδεχομένως να συμμετάσχουν σε ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι, εκτοπίζονται στην περιφέρεια της αυλής όπου συχνά δεν υπάρχει καμία υποδομή πέρα από κάποια παγκάκια, που και πάλι κοιτάνε προς το κέντρο της αυλής όπου εξελίσσεται το θέαμα. Να πω κιόλας, ότι τα περισσότερα άτομα που βρίσκονται στην περιφέρεια είναι κορίτσια.

Οι περισσότερες αυλές, λοιπόν, θα έλεγες ότι είναι φτιαγμένες κατ’ αυτόν τον τρόπο;

Eίναι πολύ μεγάλο το ποσοστό και οι περισσότερες αυλές είναι έτσι. Και τα ίδια τα παιδιά από τις δράσεις μας αντιλήφθηκαν αυτές τις διακρίσεις και ήθελαν να προτείνουν λύσεις.

Πώς θα μπορούσε να αλλάξει αυτό;

Θα μπορούσαν να διαμορφωθούν διαφορετικές ζώνες στις αυλές και να υπάρξει μια ισοτιμία. Και μικρής κλίμακας παρεμβάσεις μπορεί να γίνουν. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορούν να σχεδιάσουν με κιμωλία κάποια παιχνίδια επιδαπέδια. Οπότε με αυτό το ευτελές υλικό είναι δυνατόν να δοθεί και μία άλλη χρήση στο χώρο. Είναι δυνατόν οι εκπαιδευτικοί να χρησιμοποιήσουν κούτες ή άλλα αντικείμενα για να αρχίσουν να προκύπτουν κάποιες γωνιές στην αυλή και να σπάει η κεντρικότητα του χώρου.

Ποια ερευνητικά πεδία χρειάζονται για να μελετηθούν όλες οι παραπάνω διακρίσεις;

Είναι πάρα πολύ σημαντική η συμβολή και ατόμων που προέρχονται από τις κοινωνικές επιστήμες. Ανθρωπολόγοι, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι είναι απαραίτητοι.

Θα μπορούσε να γίνει σύγκριση ανάμεσα σε ευρωπαϊκές πόλεις όσον αφορά στις διακρίσεις;

Δεν έχει να κάνει τόσο με την τοποθεσία αισθάνομαι όσο με το ότι ζούμε σε έναν καπιταλιστικό και πατριαρχικό κόσμο.

Ποιος ο στόχος σας ως “Urbana”;

Στόχος μας είναι να ενδυναμώσουμε τους πολίτες ώστε να μιλήσουν για το χώρο. Γιατί οι κάτοικοι π.χ. μιας γειτονιάς είναι οι ειδικοί. Εκείνοι ξέρουν τα προβλήματα και μπορούν να προτείνουν τις λύσεις.

Πώς προσπαθείτε εσείς ως “Urbana” μέχρι στιγμής να αντιμετωπίσετε αυτές τις διακρίσεις;

Eμείς εστιάζουμε σε δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών, των παιδιών, των νέων σε σχέση με αυτά τα θέματα. Χρειάζεται να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε αυτό που συζητάμε τόση ώρα, ότι ένας δημόσιος χώρος δεν είναι ουδέτερος υπάρχουν διακρίσεις. Θέλουμε να υποστηρίξουμε τους πολίτες προκειμένου να αρχίσουν και να λένε τη γνώμη τους, να γίνουν πιο ενεργοί στην αναδιαμόρφωση αυτών των γειτονιών. Παράλληλα, ως μηχανικοί θέλουμε να υποστηρίξουμε και τεχνικά την υλοποίηση τέτοιου είδους παρεμβάσεις και να παρέχουμε συγκεκριμένη τεχνική υποστήριξη.

Τι έχετε στο νου σας να κάνετε από εδώ και στο εξής;

Όπως είπα, θα συνεχίσουμε με τις αυλές συμπερίληψης από εδώ και στο εξής και σε άλλα σχολεία. Είμαστε, μάλιστα, στη διαδικασία να συγκεντρώσουμε κάποιους πόρους ώστε να γίνουν αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις σε κάποια από αυτά τα σχολεία. Θέλουμε πια να υπάρχει μια αυλή- πρότυπο.

Πώς μπορούμε όλοι εμείς ως μη ειδήμονες να αντιδράσουμε στις όποιες διακρίσεις;

Xρειάζεται σίγουρα να υπάρξει ένας συντονισμός, να υπάρξουν για παράδειγμα ομάδες γειτονιάς. Οι τελευταίες θα μπορούσαν να κάνουν κάποιους περιπάτους το βράδυ.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να κινούμαστε ως ομάδες και όχι ως μονάδες.

Ναι. Και θα πρέπει στη συνέχεια να γίνουν χωρικές παρεμβάσεις. Σίγουρα μπορεί κανείς να βοηθήσει ένα άτομο με κινητικά προβλήματα να μετακινηθεί για μια στιγμή, αλλά αυτό στην ουσία δε λύνει το πρόβλημα. Πρέπει συλλογικά να αρχίσουμε να καταγράφουμε την εμπειρία που έχουμε από τις πόλεις μας και μετά να πάμε σε θεσμικό επίπεδο. Να υπάρξει συνεργασία, επικοινωνία με τους δήμους και τους αρμόδιους φορείς. Πάντως, ουσιώδες για αρχή είναι να γίνουν αυτά αντιληπτά από όλους.

Τελευταία έγινε τεράστια συζήτηση για την ανάπλαση της πλατείας Αριστοτέλους. Εσύ τι πιστεύεις ότι θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη πριν από μια τέτοια ανάπλαση για να αποφευχθούν οι διακρίσεις;

Και πάλι πρέπει να σκεφτούμε αν υπάρχει επαρκής σκίαση, παγκάκια, βρύσες για νερό, κάποιοι χώροι για παιδιά αν όχι κάποια παιδική χαρά κάποιες άλλες διαμορφώσεις που να είναι λίγο πιο παιγνιώδεις ώστε να συμπεριλαμβάνονται και τα παιδιά.

Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πεις εάν είναι δυνατόν να μιλάμε στην Ελλάδα του 2021 για συμπερίληψη.

Ειδικά τώρα και με το κίνημα του “metoo” και με όλον τον δημόσιο διάλογο που έχει αρχίσει να αναπτύσσεται επιτέλους στη χώρα, είναι καιρός να δούμε και πολλές πτυχές της καθημερινότητάς μας και να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον χώρο της πόλης. Θεωρώ πως είναι τώρα ακριβώς η ώρα που πρέπει να δούμε το ζήτημα σε όλες τις πτυχές.

---

Λίγα λόγια για την Εύα Γρηγοριάδου  

Η Εύα Γρηγοριάδου σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο Κρήτης (TUC) και στη συνέχεια παρακολούθησε το μεταπτυχιακό πρόγραμμα ‘International Cooperation, Sustainable Emergency Architecture’ στο International University of Catalonia (UIC), στη Βαρκελώνη. Είναι υποψήφια διδακτόρισσα του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης (TUC) και η έρευνά της εστιάζει στην ανάλυση της οπτικής του φύλου στον σχεδιασμό των χώρων, σύγχρονες συμπεριληπτικές πρακτικές αστικού σχεδιασμού και συμμετοχικές μεθοδολογίες. Έχει εργαστεί σε ερευνητικά και παιδαγωγικά προγράμματα του Δ. Αθηναίων σε συνεργασία με το Πολυτεχνείο Κρήτης (‘Έτσι Μαθαίνω Καλύτερα’, ‘Πόλη²’), όπως και σε ευρωπαϊκά προγράμματα. Είναι υπεύθυνη για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των ερευνητικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων της Urbana.

Λίγα ακόμη λόγια για την “Urbana”

Πρόκειται για ομάδα που αποτελείται από αρχιτεκτόνισσες, μηχανικούς, παιδαγωγούς και κοινωνικούς επιστήμονες που δραστηριοποιείται από το 2018 στην Αθήνα. Από το 2019 λειτουργεί ως Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία (ΑΜΚΕ). Η ομάδα οραματίζεται μία πόλη που μας χωρά όλους και όλες, μία πόλη όπου συνυπάρχουν οι διαφορετικές ανάγκες και επιθυμίες και στην οποία θα νιώθουμε άνετα και ασφαλείς. Οι δράσεις της στοχεύουν στη διασφάλιση της κοινωνικής, περιβαλλοντικής και οικονομικής αειφορίας, αξιοποιώντας σύγχρονες μεθόδους και διεπιστημονικές προσεγγίσεις, εστιάζοντας στην ανάδειξη της ισότητας των φύλων, της συμπερίληψης και της συμμετοχής για τον σχεδιασμό των σύγχρονων αστικών περιβαλλόντων.

*Μπορείτε να μάθετε περισσότερα για την “Urbana”πατώντας ΕΔΩ.