Καταναλωτικό Κίνημα: Ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των καταναλωτών

Λέξεις: Παναγιώτης Γεωργιάδης

Τι κοινό έχει ο αποστολέας ενός δέματος που καθυστέρησε υπερβολικά η μεταφορά του από την εταιρία ταχυμεταφορών, με τον αγοραστή ενός ελλαττωματικού προϊόντος από ένα εμπορικό κατάστημα, με τον ιδιοκτήτη ακινήτου που του ήρθε “φουσκωμένος λογαριασμός” κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος, με τον ασθενή που του χρέωσαν υπερβολικά νοσήλια, με τον δανειολήπτη που καθημερινά οχλείται από μια εισπρακτική εταιρία για να εξοφλήσει το χρέος του, με τον πελάτη ενός εστιατορίου που έπαθε τροφική δηλητηρίαση, με τον τηλεθεατή μιας διαφήμισης με παραπλανητικό περιεχόμενο, με τον ταξιδιώτη που ακυρώθηκε η πτήση του, ή με αυτόν που δέχεται “δωρεάν προσφορά” από ινστιτούτο αδυνατίσματος, αλλά εν τέλει του χρεώνουν πρόγραμμα που δεν επιθυμεί;

Είναι όλοι τους καταναλωτές με θεσμοθετημένα δικαιώματα, όπως κατοχυρώνονται στον ν. 2251/1994 με τίτλο “Προστασία των καταναλωτών”, που κωδικοποιήθηκε με όλες τις μεταγενέστερες τροποποιήσεις του και ισχύει με τον ν. 4512/2018.

Πόσοι καταναλωτές ωστόσο γνωρίζουν τα δικαιώματα τους αλλά και την πραγματική δύναμη που έχουν εάν δράσουν συλλογικά και συντεταγμένα; Στην πραγματικότητα ελάχιστοι, καθώς η συντριπτική πλειοψηφία, όταν στις συναλλαγές τους παραβιάζονται τα δικαιώματα τους, δεν γνωρίζουν άλλο τρόπο, παρά το να παραπονεθούν προφορικά- συνήθως χωρίς αποτέλεσμα- προς τον υπάλληλο της επιχείρησης που συναλλάχθηκαν, για να λάβουν την τυποποιημένη απάντηση “λυπούμαστε αλλά αυτή είναι η πολιτική της εταιρίας”.

Πόσοι καταναλωτές γνωρίζουν ότι για να “βρουν το δίκιο τους”, δεν χρειάζεται κατ΄ ανάγκη να καταφύγουν στα δικαστήρια, που για διαφορές μικρής αξίας είναι ασύμφορο, άλλα ότι μπορούν να καταφύγουν σε εναλλακτικούς τρόπους εξωδικαστικής επίλυσης της διαφοράς τους, χωρίς έξοδα και με γρήγορα αποτελέσματα;

Πόσοι καταναλωτές είναι ενημερωμένοι για την ύπαρξη και κυρίως για τον τρόπο λειτουργίας θεσμών, όπως α) του ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ, β) των ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΦΙΛΙΚΟΥ ΔΙΑΚΑΝΟΝΙΣΜΟΥ (Ε.Φ.Δ.), που με την ρύθμιση του άρθρου 108 παρ. 9 του ν. 4512/2018, εδρεύουν πλέον στις κατά τόπους έδρες των Περιφερειακών Ενοτήτων της χώρας, γ) της ΠΛΑΤΦΟΡΜΑΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΔΙΑΦΟΡΩΝ (ΗΕΔ) για το ηλεκτρονικό εμπόριο, δ) του ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ (Ε.Ι.Ε.Σ.) για διασυνοριακές διαφορές, που λειτουργούν ως εξωδικαστικά όργανα συναινετικής επίλυσης των καταναλωτικών διαφορών;

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία το 2020 ο συνολικός αριθμός των καταγγελιών καταναλωτών, που εξετάστηκαν από τις Επιτροπές Φιλικού Διακανονισμού (Ε.Φ.Δ.Κ.Δ), σε όλη την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, είναι μόλις 47, αριθμός που είναι άκρως απογοητευτικός και δυσανάλογα μικρός με τα πληθυσμιακά δεδομένα της μεγαλύτερης σε έκταση και δεύτερης σε πληθυσμό με 1,882 εκατομμύρια κατοίκους Περιφέρειας της Ελλάδας, αλλά και ειδικότερα τον αριθμό των καταναλωτών και την δυναμικότητα τους στην πόλη της Θεσσαλονίκης που έχει πολύ ενεργή αγορά.

Νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των καταναλωτών υπάρχει, ανεξάρτητες αρχές και θεσμοί επίλυσης των καταναλωτικών διαφορών εξωδικαστικά υπάρχουν, καταναλωτικές ενώσεις για ενημέρωση και καθοδήγηση, επίσης υπάρχουν. Για ποιο λόγο τότε ο απλός πολίτης – καταναλωτής νιώθει ανίσχυρος όταν καταπατώνται τα δικαιώματα του; Όταν αναγκάζεται να πληρώσει ένα “φουσκωμένο” λογαριασμό γιατί δεν ξέρει που να απευθυνθεί, όταν αναγκάζεται να δεχθεί ένα ελαττωματικό προϊόν που αγόρασε, γιατί το κατάστημα αρνείται να του το αντικαταστήσει με την δικαιολογία ότι άνοιξε την συσκευασία – μα εάν δεν ανοίξεις το κουτί για να το δεις πως θα καταλάβεις ότι είναι ελαττωματικό; Όταν δεν γνωρίζει πως να προστατευτεί, όταν οχλείται ο ίδιος ή μέλη της οικογενείας του ακόμη και σε μερικές περιπτώσεις τα ανήλικα παιδιά του, από εισπρακτικές εταιρίες  κλπ;

Μικρό μερίδιο ευθύνης έχει ο ίδιος ο καταναλωτής, που δεν φροντίζει να ενημερωθεί, αν και πλέον με την ευρέως διαδεδομένη χρήση του internet, η άγνοια δεν μπορεί να αποτελεί άλλοθι, ιδίως για τις νεότερες ηλικίες, είτε απλά αδιαφορεί, διότι έχει βαθιά ριζωμένη την αντίληψη του “τίποτα δεν γίνεται”.

Μερίδιο ευθύνης έχουν τα κινήματα των καταναλωτών στην χώρα μας, λόγω των εγγενών αδυναμιών τους, όπως της πληθώρας ανενεργών Καταναλωτικών Ενώσεων, της έλλειψης αξιοπιστίας και σοβαρότητας κάποιων, ή λόγω αλλότριων προς το καταναλωτικό κίνημα κινήτρων που έχουν μερικοί εκπρόσωποι τους, όπως ιδιοτέλειας, πολιτικών ή κομματικών αγκυλώσεων.

Ωστόσο το μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης φέρει η πολιτεία, διότι δεν εκπληρώνει επαρκώς τις υποχρεώσεις της, όπως ρητώς προβλέπεται στο πρώτο άρθρο του ν. 2251/1994 που κωδικοποιήθηκε με τον ν. 4512/2018 για την προστασία των καταναλωτών, αλλά και από τις σχετικές κοινοτικές οδηγίες: 1. Τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των καταναλωτών τελούν υπό την προστασία του Κράτους. 2. Το Κράτος μεριμνά ιδίως για: ….γ) την οργάνωσή τους σε ενώσεις καταναλωτών, … ε) την πληροφόρηση και την επιμόρφωσή τους.

Η πολιτεία ευθύνεται για το έλλειμμα ενημέρωσης των πολιτών για τα δικαιώματα τους ως καταναλωτές, και για την απουσία μέριμνας, ώστε να εισαχθεί «η αγωγή του καταναλωτή» στην εκπαίδευση ως μάθημα, για να κατανοηθεί από την παιδική κιόλας ηλικία, η κατανάλωση ως οικονομικό φαινόμενο και ως κοινωνική και πολιτισμική δραστηριότητα.

Ευθύνεται για το γεγονός ότι οι υγιείς και ανεξάρτητες Ενώσεις Καταναλωτών που σε εθελοντική βάση πασχίζουν να είναι στο πλάι του καταναλωτή για να τον ενημερώνουν, και να τον στηρίζουν, δεν τυγχάνουν ουσιαστικής υποστήριξης.

Ευθύνεται εν τέλει, γιατί ο απλός καταναλωτής δεν γνωρίζει αφενός μεν τα δικαιώματα του, αφετέρου τον τρόπο για να προστατευτεί. Η εξίσωση «ενημερωμένος καταναλωτής + πολίτης με καταναλωτική συνείδηση = υπεύθυνος καταναλωτής και πολίτης», δείχνει ανεπίλυτη, όσο η Πολιτεία δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες της και δεν επιτελεί τον ρόλο της ως προς την εμπέδωση καταναλωτικής συνείδησης στους πολίτες.

*Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης είναι Δικηγόρος Παρ΄ Αρείω Πάγω, Μέλος ΔΣ – Υπεύθυνος Δημοσίων Σχέσεων του Ινστιτούτου Καταναλωτών Ν.ΙΝΚΑ https://www.newinka.org, email: [email protected]