Πώς η Κοπεγχάγη μεταμορφώθηκε σε «πόλη- σφουγγάρι»

Καθώς το παγκόσμιο κλίμα συνεχώς αλλάζει και η θερμοκρασία ανεβαίνει, η πρωτεύουσα της Δανίας, έχει αναλάβει δράση και έχει εδώ και χρόνια μεταμορφώσει τα πάρκα και της γειτονιές , ώστε να μπορούν με ευκολία να απορροφήσουν τις ογκώδεις ποσότητες νερού, που δέχεται.

Είναι λίγο μετά τη μία το μεσημέρι, μιας συνηθισμένης συννεφιασμένης  Τετάρτης και η Γενική Διευθύντρια Ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ditte Juul Sørensen, στέκεται σε πάρκο της βόρειας Κοπεγχάγης και αναφέρει πως σκέφτεται να πλημμυρίσει το πάρκο σκύλων, εάν κριθεί απαραίτητο. Η καταπράσινη περιοχή, που κάποτε αποτελούνταν από ένα βάλτο με μισοσπασμένες κούνιες, πλέον έχει αναβαθμιστεί, χάρη σε έναν 46χρονο αρχιτέκτονα.

Σήμερα, αυτό σηματοδοτεί το τέλος ενός αόρατου ποταμιού, το οποίο φυσάει κατά μήκος της πόλης και έχει ως σκοπό τη “διάσωση” της πόλης από τις καταρρακτώδεις βροχές.

“Ο βάλτος θα συλλέξει το νερό”, αναφέρει η Sørensen, ” και θα υπάρξει ένα τεχνητό ποτάμι το οποίο θα το οδηγεί προς τα εμπρός”, συνέχισε.

Υποδεικνύει ένα κόκκινο και κίτρινο μονοπάτι, το οποίο θα οδηγεί σε έναν ζωολογικό κήπο. Συνολικά, η αόρατη λεκάνη απορροής, μπορεί να συλλέξει πάνω από 15.000 κυβικά μέτρα, περίπου ίση ποσότητα όση τέτοια που θα γέμιζε 83.000 μπανιέρες. Το πάρκο αυτό, αποτελεί ένα από τα κυριότερα σημεία, τα οποία συνδυάζουν ένα εκτενές δίκτυο με υπόγεια κανάλια, πράσινους χώρους, ειδικά διαμορφωμένους δρόμους και λεκάνες απορροής νερών. Το Skybrudsplan ή το Cloudburst Management Plan, κόστισε 1.8 δισεκατομμύρια ευρώ και σχεδιάστηκε για να προστατέψει την πόλη από καταρρακτώδεις βροχές, για τα επόμενα 100 χρόνια.

Το τελευταίο διάστημα, διάφορα ακραία καιρικά φαινόμενα έχουν κατακλύσει την Ευρώπη και έπεται να εμφανίζονται πιο συχνά, όσο το παγκόσμιο κλίμα συνεχίζει να μεταβάλλεται και να υπερθερμάνεται. Μερικά μέρη της ηπείρου χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν κύματα καυσώνων, φωτιές και ξηρασίες, ενώ άλλα στάθηκαν έρμαια ξαφνικών καταιγίδων. Τον φετινό Ιούλιο, η Δανία, βρέθηκε μπροστά σε διπλάσια ποσοστά βροχής, περισσότερα από κάθε άλλο τέτοιο μήνα , για τα τελευταία 149 χρόνια.

Οι πλημμύρες του 2011 

Σε πολλούς , τα γεγονότα θύμισαν σκηνές από το 2011, όταν η πόλη έζησε ένα συλλογικό και βαθύ τραύμα. Το απόγευμα της 2ας Ιουλίου αυτής της χρονιάς, βροχή που θα έπρεπε να “πέσει” σε διάστημα δύο μηνών, κατέκλυσε την πόλη της Κοπεγχάγης , μέσα σε λίγες ώρες. Δεκάδες χιλιάδες πολίτες έμειναν χωρίς ρεύμα, το πανεπιστημιακό νοσοκομείο εκκενώθηκε , μέρη του ιστορικού κέντρου της πόλης κατέρρευσαν , ενώ σωλήνες  τηλεθέρμανσης έσπασαν, προκαλώντας εγκαύματα σε χιλιάδες ανθρώπους. Το τηλεφωνικό σύστημα της Αστυνομίας βρισκόταν εκτός λειτουργίας για τρεις ημέρες, τα κεντρικά γραφεία του ΟΗΕ έκλεισαν, ενώ οι “Tivoli Gardens” και το πάρκο αναψυχής τους , εκκενώθηκε.

Στον απόηχο της τραγωδίας, θα εντόπιζε κανείς νεκρούς αρουραίους να επιπλέουν σε όλη την πόλη. Σύμφωνα με μια μελέτη, το 22% των ανθρώπων που ανέλαβαν την καθαριότητα της πόλης, αρρώστησε, μέσα στις εβδομάδες που ακολούθησαν. Ένας άντρας, μάλιστα, πέθανε από μόλυνση. Φυλακισμένοι ,τρέφονταν με φαγητό από αλυσίδα fast food, λόγω της καταστροφής που υπέστησαν οι κουζίνες του σωφρονιστικού ιδρύματος. Μόνο στην Κοπεγχάγη, οι υλικές ζημιές εκτιμήθηκαν στα 800 εκατομμύρια ευρώ.

Η Κοπεγχάγη, βέβαια αντέδρασε με αποφασιστικότητα. Εδώ και κοντά ένα χρόνο στην ύπαρξη του Skybrudsplan, η πόλη βελτιώνεται χρόνο με τον χρόνο και το τελικό αποτέλεσμα της υλοποίησης του έργου, αναμένεται μέχρι το τέλος του 2035.

Η ανάκαμψη της πόλης

Ο Γιαν Ραμσουσεν, ένας 61χρονος που δουλεύει στην Κοπεγχάγη ως μηχανικός από το 1990, είναι ένας από τους επινοητές του μεγαλεπήβολου σχεδίου. Έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής του στοχεύοντας στη διαχείριση του νερού, με τα πρώτα 20 χρόνια της καριέρας του να τα αφιερώνει στους τρόπους που θα το κάνει καθαρότερο. Μαζί με το προσωπικό ύδρευσης , υποσχέθηκαν πως τα άλλοτε, λασπόνερα του λιμανιού, θα μετατρέπονταν σε ιδανικά νερά για κολύμβηση. “Ούτε εγώ δεν πίστευα πως θα ήμασταν ικανοί να το κάνουμε”, δήλωσε ο Ραμσουσεν.

Μέχρι σήμερα δίνει αγώνα για να συντηρήσει τα αποτελέσματα που κατάφερε να υλοποιήσει. Όταν τόσο πολύ νερό “πέφτει” από τον ουρανό σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τότε ακόμη και τα καλύτερα συστήματα αποστράγγισης , δυσκολεύονται να ανταπεξέλθουν. Οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας λυμάτων και οι αγωγοί αποβλήτων πλημμυρίζουν, δεδομένου ότι λειτουργούν ως “πατώματα” της πόλης. Σε μια άκρως πυκνοκατοικημένη πόλη, υπάρχουν ελάχιστοι φυσικοί έξοδοι για τα νερά. Έτσι το νερό ακολουθεί το ‘μονοπάτι’ της μικρότερης αντίστασης , μπαίνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο, με βρώμικο και γεμάτο λάσπη ρεύμα, μέσα στην πόλη. “Πρέπει να το ελέγξεις  και να το κατευνάσεις, ώστε να μην προκαλέσει περαιτέρω ζημιά”, λέει ο Ραμσουσεν.

Έπειτα από τις πλημμύρες του 2011, μαζί με ειδικούς, δημιούργησαν ένα χάρτη ροών του νερού στην πόλη. Κατέγραψαν τη στάθμη του νερού, λαμβάνοντας υπ’ όψη  τις επιφάνειες, στέγες και χώρους πρασίνου. Με τη βοήθεια του χάρτη, επισήμαναν τις διαδρομές που θα έπαιρνε το νερό, αλλά και που θα θα προσέκρουε σε εμπόδια.

Η πόλη ήρθε αντιμέτωπη με τρεις επιλογές : Η πρώτη ήταν να μείνει εντελώς άπραγη. Με βάση την έκθεση της IPCC για το κλίμα, ο Ραμσουσεν και η ομάδα του υπολόγισαν το κόστος της αδράνειας να αγγίζει, τουλάχιστον, τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ, μέσα στα επόμενα 100 χρόνια- περισσότερο σκέψη πειραματισμού, παρά περάτωσης. Η δεύτερη επιλογή, ήταν να εγκαταστήσουν περισσότερους σωλήνες αποχέτευσης και δεξαμενές.

Η τρίτη επιλογή φάνταζε περισσότερο “ρομαντική” και ασυνήθιστη, αλλά ταυτόχρονα και η πιο αποτελεσματική στο πέρασμα του χρόνου. Περιελάμβανε την ανάπτυξη ενός μοντέλου της πόλης, φτιαγμένο από υπόγειο δίκτυο δομών, συλλογής του νερού, πάρκα που θα λειτουργούσαν ως δημόσιες λεκάνες απορροής και αποθήκευσης νερού, αλλά και δρόμους που λειτουργούσαν ως “μονοπάτια” που θα ακολουθούσε το νερό μέσα στην πόλη, σε περιόδους έντονης βροχής. “Κατασκευάζουμε αυτό, γιατί βγάζει περισσότερο νόημα. Το Skybrudsplan, θα έλυνε περισσότερα προβλήματα και θα κόστιζε λιγότερο”, πίστευε ο Ράμσουσεν.

Η σκέψη αυτή, θα μετέτρεπε την Κοπεγχάγη σε μια πόλη που θα μπορούσε να απορροφήσει νερό και να το αποβάλλει, παρά το δεδομένο της πυκνοκατοίκισής της.

“Είμαστε μηχανικοί”

Το σχέδιο “πόλη-σφουγγάρι”, δεν είναι καινούριο στη Δανία, ενώ πλέον έχει ξεκινήσει να αναπτύσσεται ως ιδέα και σε κινεζικές μητροπόλεις, οι οποίες έχουν υιοθετήσει την ίδια φιλοσοφία. Ωστόσο, πουθενά δεν έχει υλοποιηθεί το εν λόγω πλάνο, όπως έχει αναπτυχθεί στην Κοπεγχάγη. Συνολικά 350 ξεχωριστά πρότζεκτ απαρτίζουν το σχέδιο. ” Δεν είχαμε πρότυπα να ακολουθήσουμε στον κόσμο. Βέβαια, είμαστε μηχανικοί”, είπε ο Ραμσουσεν.

Μόνο ένα μικρό μέρος έργων έχει χρηματοδοτηθεί από τους φορολογούμενους πολίτες, με την περισσότερη χορήγηση να έχει προέλθει από την υπηρεσία ύδρευσης, μέσω εισφοράς σε επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Ο Ραμσουσεν, πιστεύει πως ένα τέτοιο οικονομικό μοντέλο, το οποίο είναι πλήρως συνδεδεμένο με την κατανάλωση, αποτελεί την ευκολότερη και δικαιότερη λύση.

Για ένα νοικοκυριό τεσσάρων ατόμων, το κόστος λογαριασμού του νερού δεν ξεπερνά τα 120 ευρώ, το χρόνο. “Αν λάβεις υπ’ όψη το ρίσκο από την κλιματική αλλαγή, τέτοια κόστη είναι διαχειρίσιμα”, λέει ο μηχανικός.

Έπειτα από τις πλημμύρες του 2011, πολλές ασφαλιστικές εταιρείες απείλησαν να καταργήσουν συμβόλαια και να εδρεύσουν εκτός πόλης. “Ακόμη και ο ΟΗΕ μας είπε πως η Κοπεγχάγη αποτελούσε ρίσκο ως τοποθεσία”, αποκάλυψε ο Ραμσουσεν.

Ο μηχανικός πιστεύει πως θα δουλεύει στην ανάπτυξη του Skybrudsplan, μέχρι να συνταξιοδοτηθεί σε λίγα χρόνια. Οι χάρτες του, έχουν πλέον διευρυνθεί τόσο, ώστε να περιλαμβάνουν μεγαλύτερες εγκαταστάσεις, οι οποίες θα μπορούν να διαχειριστούν σημαντικές ποσότητες νερού, θα αποθηκεύουν και σταδιακά θα τις αποβάλλουν, αλλά και χώρους στάθμευσης που θα μπορούν να συλλέγουν το νερό που θα “πέφτει” από τις σκεπές και ταράτσες.

“Προφανώς και υπήρχαν διαφωνίες”

Η Ditte Juul Sørensen, μάνατζερ του πρότζεκτ και αρχιτέκτονας τοπίου, μια εκ των 11 που συνολικά προσέλαβε η Κοπεγχάγη, ηγείται μιας “πράσινης” φιλοσοφίας. Ο ιστότοπος στην οδό “Scandiagade”είναι τόσο μικρός που δεν περιλαμβάνεται στο Χάρτη της Google, ως πάρκο. Επτά λεκάνες σκυροδέρματος έχουν εγκατασταθεί, αλλά είναι τόσο διακριτικές που δύσκολα τις παρατηρεί κανείς. Υπάρχει κήπος πεταλούδων, παρτέρια λαχανικών, παγκάκια, ακόμη και αιώρα. Ένας έντονα ζωγραφισμένος δρόμος οδηγεί από τη μια λεκάνη απορροής, στη άλλη. Είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα, κατά το οποίο το Skybrudsplan, διευκόλυνε το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων.

“Η ομάδα του πρότζεκτ, ρώτησε τους κατοίκους τι θα επιθυμούσαν”, αναφέρει Sørensen, “με την πλειοψηφία να ζητά περισσότερο χρώμα και περισσότερη φύση”. Μια άχρωμη λωρίδα τσιμέντου μετατράπηκε σε κήπος της πόλης. Μόνο η τελευταία λεκάνη απορροής έχει νερό βροχής, αυτή τη στιγμή. Μέσα από αυτές, το νερό είτε απορροφάται από το έδαφος, είτε μέσω των σωλήνων οδηγείται στο λιμάνι της πόλης.

“Η δημόσια συμμετοχή έχει αποδείξει πως η πλειονότητα της κοινωνίας, είναι φιλικά προσκείμενη στο πρότζεκτ”, δήλωσε η Sørensen. Και αυτή δεν ήταν η μόνη περίπτωση για την οποία ήλπιζαν στη συμμετοχή του κόσμου :  Οι κήποι, θεώρησαν, πως θα προέτρεπαν τους κατοίκους να φροντίζουν συστηματικά την ιδιωτική και δημόσια περιουσία, ώστε να μη γεμίσουν οι δεξαμενές με σκουπίδια.

Είναι άξιο απορίας, πως ήταν εφικτό για την Κοπεγχάγη να ανανεώσει πάρκα και δρόμους, σε περίπτωση πλημμύρας, με ελάχιστα παράπονα, όταν μια πόλη όπως το Βερολίνο δεν μπορεί να χτίσει 500 μέτρα ποδηλατοδρόμων, χωρίς επικείμενες αντιδράσεις. ” Φυσικά και υπήρχαν διαφωνίες”, παραδέχτηκε η Sørensen. Οι συζητήσεις δεν ήταν πάντα θετικές όσο αυτές που αφορούσαν τον κήπο στην οδό “Scandiagade”. Στη γειτονιά που περιβάλλει το πολιτιστικό κέντρο “Karens Minde Kulturhus”, οι κάτοικοι ήταν λιγότερο ενθουσιασμένοι για την διαμόρφωση του πάρκου τους σε δημόσια λεκάνη απορροής. Αναφέρει, πως βρισκόταν σε συνεχή επικοινωνία με τους κατοίκους για τουλάχιστον τρία χρόνια, καθησυχάζοντάς τους πως οι φλαμουριές και οι λεύκες, οι οποίες βρίσκονταν υπό προστασία εκεί, δεν θα επηρεάζονταν διόλου. Τελικά οι κάτοικοι, μπόρεσαν να διαλέξουν τα μονοπάτια και τα παγκάκια του πάρκου τους, αλλά ποτέ δεν υπήρχε αμφιβολία για την περάτωση του έργου. ” Όλοι μοιραζόμαστε την ίδια ευθύνη”, αποκρίθηκε η Sørensen.

Μάλιστα κάποια από τα έργα είναι τόσο διακριτικά δομημένα, που κανείς δεν τα παρατηρεί, έτσι κι αλλιώς. Λίγο βορειότερα, στο Enghavenpark, για παράδειγμα, ένα νέο μέρος για inline-skate hockey και περιφράττεται από ένα κοντό τοιχίο.  Μέλη του petanque club που βρίσκεται εκεί κοντά, χρησιμοποιούν το τοιχίο για να κάθονται ή να ακουμπούν επάνω τα ποτήρια με το κρασί τους. Βρίσκονται εξ’ απήνης όταν μαθαίνουν πως η πραγματική χρησιμότητά του είναι να λειτουργεί ως αποθηκευτικός χώρο νερού της βροχής.

Η πλειοψηφία της κοινότητας ακόμη δεν έχει ανακάμψει από την καταστροφή του 2011. “Είναι, ακριβώς,  η σωστότερη απόφαση που μπορούσε να παρθεί για την πόλη”, λέει ο Ράσμους Lütken, καλλιτέχνης και αρχιτέκτονας, μέλος του petanque club. Για αυτόν, το μεγαλύτερο ερώτημα είναι το εξής: ” Το πλάνο έως τώρα θεωρείται επαρκές ή μήπως χρίζει περαιτέρω ανάπτυξης;”