Κρυφές ματιές στο λιμάνι της πόλης

Λέξεις: Κύα Τζήμου

Εικόνες: Γιάννης Σεμιτσόγλου

Από την ίδρυση της Θεσσαλονίκης το 316 π.Χ. από τον βασιλιά της Μακεδονίας Κάσσανδρο, το λιµάνι της πόλης διαδραµατίζει κοµβικό ρόλο στην ανάπτυξη και την ιστορία της. Το 324 μ.Χ, ο Μεγάλος Κωνσταντίνος ξαναφτιάχνει από την αρχή το λιμάνι γιατί δεν χωρούσαν τα καράβια του, δηλαδή 200 γαλέρες και 2.000 εμπορικά πλοία. Το λιμάνι γίνεται βασικός μοχλός για την ανάπτυξη της πόλης, τόσο σε οικονομικό αλλά κυρίως σε πολιτισμικό επίπεδο.

Στα λιμενικά έργα, όμως, πρωτοπόρος εκείνη την εποχή ήταν η Γαλλία, η οποία δεν έφτιαχνε απλώς τα λιμάνια, αλλά εξασφάλιζε και ειδικά προνόμια μέσα από μακροχρόνιες συμβάσεις. Η Μασσαλία ήταν ένα λιμάνι-μοντέλο για πολλές περιοχές της Μεσογείου. Το 1888 μια γαλλική Εταιρεία, λοιπόν, με ανάδοχο τον Edmond Bartissol αναλαμβάνει τον εκσυγχρονισμό των λιμενικών υποδομών.

Το σχέδιο περιλαμβάνει την επέκταση της παλιάς προκυμαίας, την κατασκευή ενός νέου προβλήτα, μιας σιδηροδρομικής γραμμής, ενός σιλό δημητριακών και κάποιων αποθηκών.

Το 1896 η “Societe anonyme ottomane de construction du port de Salonique” ανέλαβε την εκμετάλλευση του Λιμανιού για 40 χρόνια από την 1η Ιουλίου του 1904. Έτσι, τα κτίρια που σχεδιάστηκαν για τις νέες εγκαταστάσεις του λιμανιού ξεκίνησαν να κατασκευάζονται το 1904.

Στα τέλη του 19ου αιώνα, υπήρχε σ’ αυτήν εδώ την περιοχή, στη θέση που τώρα βρίσκονται η 3η και 4η προβλήτα, ο Θρυλικός Κήπος τον Πριγκίπων ή αλλιώς Κήπος του Μπεχτσινάρ, τόπος αναψυχής για τους Θεσσαλονικείς.

Το 1912 έρχεται και η απελευθέρωση και η πόλη περνά σε ελληνικά χέρια και φυσικά και το λιμάνι της, ενώ το 1930 ιδρύθηκε το Λιμενικό Ταμείο Θεσσαλονίκης που εξαγόρασε έναντι ετήσιου μισθώματος από την Societe anonyme ottomane de construction du port de Salonique το δικαίωμα εκμετάλλεθσης του λιμανιού και προχώρησε σε βελτίωση τν υποδομών και νέα έργα.

Εµπορεύµατα κάθε λογής, βιοµηχανικό υλικό, πολεµοφόδια, κρουαζιερόπλοια και χιλιάδες πρόσφυγες το ’20 και το ’30 κατέβηκαν στις αποβάθρες του, έκτοτε. Στα χρόνια του Μεσοπολέμου με το κύμα των χιλιάδων προσφύγων και την αύξηση του πληθυσμού, το λιμάνι έζησε έντονους ρυθμούς ανάπτυξης.

Στην κατοχή οι Λιμενικές εγκαταστάσεις καταλαμβάνονται από τους Γερμανούς και το 1944, από τους βομβαρδισμούς και τις ανατινάξεις, καταστρέφεται ένα σημαντικό κομμάτι τους.

Με την βοήθεια της Αγγλικής Αποστολής, αρχίζει το 1945 η επισκευή των εγκαταστάσεων. Το 1948 οι εργασίες έχουν σχεδόν τελειώσει και το λιμάνι αρχίζει σιγά σιγά να ξαναλειτουργεί. Χρειάστηκαν, όμως, δέκα ολόκληρα χρόνια για να ξανακερδίσει η λιμενική κίνηση τα παλιά της μεγαλεία.

Για πολύ καιρό στο λιμάνι επικρατούσε, εμπορική άπνοια. «Τα κεφάλαια μεταναστεύουν στην Αθήνα, ο ρυθμός της ζωής επιβραδύνεται, η Θεσσαλονίκη αποκοιμάται και το σχέδιον Μάρσαλ δεν κατορθώνει να την αφυπνίσει» γράφει στην γαλλική Λε Μοντ, το 1951, ο δημοσιογράφος Ζωρζ Πανσενιέ. Το 1953 οι δυο φορείς που λειτουργούσαν στο Λιμάνι ενοποιούνται κάτω από την επωνυμία «Ελευθέρα Ζώνη και Λιμήν Θεσσαλονίκης» και το 1970 η ΕΖΛΘ μετονομάστηκε σε Οργανισμός Λιμένας Θεσσαλονίκης- ΟΛΘ.

Τα κτίρια

Το Λιμάνι περιλαμβάνει ένα συγκρότημα κτιρίων, με πρωτοποριακή για τα δεδομένα των αρχών του 20ου αιώνα αρχιτεκτονική. Κτίρια της βιομηχανικής εποχής, κατασκευές από πέτρα και τούβλο, σα πρότυπα της Ευρώπης. Στις αρχές του 20ου αιώνα, τέτοια κτίρια φημίζονταν για την πρωτότυπη αρχιτεκτονική τους και έχουν χαρακτηρισθεί ως Μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού.

Τελωνείο – Επιβατικός Σταθμός

Θεμελιώθηκε το 1910 από τον υπουργό Οικονομικών των Νεοτούρκων Τζαβίτ μπέη. ολοκληρώθηκε το 1912. Δεν είναι απλώς ένα ιστορικό κτίριο, είναι ένα μνημείο αρχιτεκτονικής. Είναι επιβλητικό, εκλεκτικιστικό, με γαλλικές επιρροές και νεο-αναγεννησιακό στυλ.

Εδώ χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην Θεσσαλονίκη, το πιο παρεξηγημένο και το πιο διάσημο υλικό του 20ου αιώνα, το μπετόν αρμέ.Τα σχέδια είναι του Ελί Μοδιάνο, του μηχανικού που μετά τις σπουδές του στη Γαλλία γύρισε στην Θεσσαλονίκη και έθεσε τις αρχιτεκτονικές του ιδέες στα σχέδια της πόλης.

Οι στάβλοι

Τα κτίρια αυτά μετράνε πάνω από έναν αιώνα ζωής και κάποτε χωρούσαν εδώ μέσα 1200 μεγάλα ζώα. Σε αυτόν το  χώρο δηλαδή στεγάζονταν τα ζώα πριν διακινηθούν. Από  το 1970,  τα κτίρια αυτά σιγά σιγά εγκαταλείπονται. Δεν υπάρχει πλέον ανάγκη παραμονής μεγάλου αριθμού ζώων στους στάβλους, αφού  με την εφεύρεση του ψυγείου δεν χρειάζεται να μεταφέρονται ζωντανά.

Εγκαταστάσεις της ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΖΩΝΗΣ

Τη δημιουργία μιας ελεύθερης ζώνης διακίνησης εμπορευμάτων οραματίζεται λίγο μετά την απελευθέρωση του 1912, ο πρώτος διευθυντής οικονομικών υπηρεσιών της Μακεδονίας, Γιώργος Κοφινάς. Το όραμά του ήταν άκρως διορατικό. Σήμερα εφαρμόζεται παγκοσμίως. Η προοπτική δηλαδή ήταν να δημιουργηθεί μια περιοχή «off shore».

Μια ελεύθερη δηλαδή οικονομική ζώνη με βιομηχανία, μεταποίηση και εμπόριο, χωρίς δασμούς. Δυστυχώς, το μεγαλόπνοο σχέδιό του Γιώργου Κοφινά, έμεινε μετέωρο, ή για να είμαστε πιο ακριβείς, εφαρμόστηκε, αλλά αργότερα κι όχι πλήρως.

Τελικά το 1923 δηµιουργείται η Ελεύθερη Ζώνη που εγκαινιάστηκε το 1925 παράλληλα με συμβάσεις που υπογράφτηκαν μεταξύ Ελλάδας και Γιουγκοσλαβίας και δίνεται ώθηση στο εµπόριο. Η Ελευθέρα Γιουγκοσλαβική Ζώνη λειτουργεί μέχρι το 1976.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ το ολοκληρωμένο ρεπορτάζ της Κύας Τζήμου ΕΔΩ.