Μια Γαλλίδα το 1916 γνώρισε τη Θεσσαλονίκη καλύτερα από σένα!

Ποτέ δε λείπει η ευκαιρία να πιάσεις στα χέρια σου ένα βιβλίο που παρουσιάζει ένα άγνωστο κομμάτι της Θεσσαλονίκης. Η πόλη συντίθεται από τόσες διαφορετικές όψεις του παρελθόντος που είναι λογικό να σου έχουν διαφύγει μαρτυρίες και κείμενα που φωτίζουν το ψηφιδωτό της.

Σε αυτή την κατηγορία ανήκει και το βιβλίο «Ένα καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη» της Marcelle Tinayre από τις Εκδόσεις Ασίνη (2008, μτφρ. Αλεξάνδρα Νεστοροπούλου – Λάμπρος Φλιτούρης). Αναλαμβάνοντας μια ειδική αποστολή στη Θεσσαλονίκη την άνοιξη του 1916, στα μέσα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ταξιδεύει στην «Μητρόπολη της Μακεδονίας» για να επισκεφθεί τις εγκαταστάσεις του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος και των συμμαχικών δυνάμεων της Στρατιάς της Ανατολής, για να βρεθεί στα γαλλικά εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και για να εκτιμήσει συνολικά το ηθικό του στρατεύματος και τη στάση των ντόπιων απέναντί του.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η Θεσσαλονίκη του 1900 – Μια Θεσσαλονίκη συγκλονιστική και αγνώριστη

Ωστόσο, από τον Απρίλιο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1916 που εγκαθίσταται στη Θεσσαλονίκη πηγαίνει την παρατήρησή της ένα βήμα παραπέρα. Περιπλανιέται στους μαχαλάδες, τις εκκλησίες, τα τζαμιά, τα μουσουλμανικά νεκροταφεία, πατά το έδαφος στους καταυλισμούς προσφύγων και τα στρατιωτικά νοσοκομεία, βλέπει την πόλη με παρθένο, εξωτερικό βλέμμα.

Η συγγραφέας, μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της γυναικείας λογοτεχνίας στην αλλαγή του αιώνα, από τον 19ο στον 20ο, φεμινίστρια σε βάθος – εργάστηκε, μάλιστα, για οκτώ χρόνια στη φεμινιστική εφημερίδα La Fronte και έλαβε μέρος στη θέσπιση του λογοτεχνικού βραβείου Prix Feminin, του οποίου η κριτική επιτροπή αποτελούνταν αποκλειστικά από γυναίκες, απλώνει τη ματιά της στους ανθρώπους της Θεσσαλονίκης και ειδικά στις γυναίκες. 

Οι σημειώσεις της, δηλαδή το περιεχόμενο του βιβλίου «Ένα καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη», είναι μια χρήσιμη πηγή εθνογραφικού χαρακτήρα για την πληθυσμιακή σύνθεση της πόλης, για το πολιτισμικό μωσαϊκό της. Όπως διαβάζουμε στην εισαγωγή του Λάμπρου Φλιτούρη, ενός από τους δύο μεταφραστές που ανέλαβε και την ιστορική επιμέλεια, πολλές φορές η προσέγγισή της είναι υπεροπτική, ίσως και άδικη («η ασχήμια των αρχιτεκτονημάτων, των τραμ με τις κεραίες […] έχει απογοητεύσει βαθύτατα τους περισσότερους από τους συμπατριώτες μου και εγώ προσπαθώ, όσο αυτό είναι δυνατόν, να ακολουθήσω τη συμβουλή που μου έδωσαν και να κοιτώ κυρίως τον όμορφο κόλπο») αλλά η γραφή της μέρα με τη μέρα μαλακώνει και γίνεται πιο ανθρωποκεντρική («οι ευγενικές κυρίες που ήδη γνώριζα είχαν φέρει καρέκλες για τους επισκέπτες. Οι γερόντισσες με τα μεγάλα μαύρα μαντήλια και την αγαθή κι ευγενική όψη ήρθαν να με χαιρετίσουν αγγίζοντας το μάγουλό μου με τα ζαρωμένα χέρια τους»).

Αυτό είναι κάτι που διαπιστώνει κανείς γρήγορα στην ανάγνωση του βιβλίου, που άλλωστε ρέει γρήγορα στις 200 σελίδες του. Ξεκινώντας από τις πρώτες σκέψεις της στο καράβι που πλησιάζει την άκρη του Θερμαϊκού μέχρι τις πλούσιες περιγραφές της καθημερινότητας και των επίσημων τελετών, από την κάμαρά της στο πολυτελές Splendid Palace στην παραλία (που καταστράφηκε στην πυρκαγιά του 1917) μέχρι τους περιπάτους της στο Διοικητήριο, την Πλατεία Ελευθερίας και τα εστιατόρια με τους πληθωρικούς ιδιοκτήτες, η Tinayre μοιάζει να εγκλιματίζεται πλήρως.

«Όταν περνάμε το Διοικητήριο, η όψη της πόλης αλλάζει εντελώς… Εδώ η παλιά Θεσσαλονίκη προσφέρει στον κουρασμένο από το ψευτο – μοντέρνο ταξιδιώτη την απόλαυση της περιπλάνησης και της περιπέτειας, σε τούτα τα σχεδόν χωριάτικα δρομάκια με τα ερειπωμένα φρούρια με τις πολεμίστρες».  

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Ένα σπάνιο φιλμ δείχνει το πρόσωπο της Θεσσαλονίκης έναν αιώνα πριν

Η Γαλλίδα συγγραφέας, με το προνόμιο της εκτός συνόρων παρατηρήτριας, διατυπώνει και ορισμένες γενικότερες απόψεις επάνω στα μηνύματα που φέρουν οι λέξεις «Ελλάδα» αλλά και «Θεσσαλονίκη». Προβληματίζεται για την εμμονή με την Αρχαία Ελλάδα, προτείνοντας να «τυλίξουμε την πεθαμένη Ελλάδα σ’ ένα πορφυρό σάβανο και, για κάποιο διάστημα, ας μη μιλάμε για αυτή. Ας κοιτάξουμε την άλλη Ελλάδα, όπως αυτή είναι πραγματικά, όσο ανησυχητικά πολύπλοκη κι αν είναι, δίχως να θαμπωνόμαστε από όμορφα φαντάσματα του παρελθόντος». Επισημαίνει ότι «αν η Ευτέλεια βασιλεύει στη Θεσσαλονίκη, είναι γιατί εμείς το επιτρέπουμε», αναφερόμενη στους Γάλλους συμπατριώτες της αλλά δίνοντάς μας στο σήμερα μια φράση που μπορούμε να επανατοποθετήσουμε σε νέο πλαίσιο. Χτυπά άθελά της ένα καμπανάκι που τον ήχο του ακούμε – κάποιοι υπόκωφα – ακόμη κι έναν αιώνα μετά, λέγοντας «στη Θεσσαλονίκη θα συναντήσει κανείς μόνο ίντριγκες και πλεκτάνες που στήνονται με βάση τις φανερές ή κρυφές φιλοδοξίες του καθενός, τα κάθε είδους συμφέροντα και το πάθος για κέρδος».

Η Θεσσαλονίκη της Γαλλίας Marcelle Tinayre είναι ανθρώπινα γοητευτική. Είναι οι «ζητιάνοι, οι τσιγγάνοι, οι καροτσέρηδες, οι ρακένδυτες γριές, τα μισόγυμνα παιδιά», είναι ένα «ζαχαροπλαστείο που γεμίζει το δρόμο με μυρωδιές λουκουμιού», είναι σαν «την Ωραία Κοιμωμένη κάτω από τον ήλιο μέχρι τις πέντε το απόγευμα», είναι τόσα άλλα που είδε, έζησε και κατέγραψε. Μια ιδιαίτερη ευκαιρία να μάθετε για την πόλη στο παρελθόν της μέσα από μια γραφή που παραμένει σύγχρονη.

*Στο εξώφυλλο του βιβλίου συναντάμε τη φωτογραφία με τον σκελετό του Ζέπελιν που εκτέθηκε «πανηγυρικά» μπροστά από τον Λευκό Πύργο (δείτε: Αερόπλοιο πάνω από την πόλη!) 

**«Ένα καλοκαίρι στη Θεσσαλονίκη» της Marcelle Tinayre από τις Εκδόσεις Ασίνη (2008, μτφρ. Αλεξάνδρα Νεστοροπούλου – Λάμπρος Φλιτούρης), Facebook Page