Μια Θεσσαλονικιά στην Πολιτιστική Πρωτεύουσα Πάφος 2017

Ξεκίνησε στις 23 Απριλίου, θα ολοκληρωθεί τυπικά στις 31 Αυγούστου, αλλά θα διαρκέσει όσο αντέξουν τα έργα. Χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πιο φιλόδοξα καλλιτεχνικά εγχειρήματα της Πάφου 2017, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Ο λόγος για το Eco Art Project, που έχει τον υπότιτλο «Μονοπάτια σε κοινό έδαφος. Καλλιτέχνες επί τόπου» και επιμελήθηκε η Θούλη Μισιρλόγλου, Διευθύντρια του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης.

Ξέρουμε τι σημαίνει τέχνη σε δημόσιο χώρο: η δυσκολία της κλίμακας, η ανάγκη εύρεσης μιας αισθητικής φόρμας που βρίσκεται σε συνομιλία με το εκάστοτε περιβάλλον και η πολιτισμική πραγματικότητα, τα αυξημένα budget, οι πιθανοί βανδαλισμοί είναι τα συνήθη προβλήματα. Στην περίπτωση του Eco Art, μάλλον βρέθηκε μια χρυσή τομή, όπου καθοριστικό ρόλο έπαιξε το φυσικό κατά κύριο λόγο περιβάλλον του Ακάμα, μιας εκτεταμένης και μοναδικής σε χλωρίδα περιοχής όπου έλαβε χώρα η δράση, αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον, με όλη την αρχιτεκτονική, τη δυναμική, το χαρακτήρα, τους ανθρώπους, την ιστορία που κουβαλάει.

Ο Hermann Pitz, σπουδαίος εννοιολογικός Γερμανός καλλιτέχνης, ο Κωστής Βελώνης, ο Ρήνος Στεφανή, ο Μαρίνος Τσαγκαράκης, ο Σταύρος Παναγιωτάκης, ο Horst Weierstall και η ομάδα Γεωποιητική (αποτελούμενη από τους Αντώνη Αντωνίου, Άννα Τζάκου και Μάριο Χατζηπροκοπίου) αποτέλεσαν την ψυχή του project, καθώς πριν ένα χρόνο επισκέφτηκαν τον τόπο, γνώρισαν ανθρώπους και πράγματα, και τελικά, μετά από συνομιλίες και ανταλλαγές απόψεων και ιδεών με την Θούλη Μισιρλόγλου, ήρθαν με τις προτάσεις των εγκαταστάσεών τους, που ολοκληρώθηκαν χάρη σε μια οργανωμένη και αποτελεσματική παραγωγή. Βεβαίως, όσο κι αν κανείς (προ)σχεδιάζει, η τέχνη και η ζωή τα φέρνουν αλλιώς: με την εξαίρεση του Γερμανού, που έκανε ό,τι σχεδίασε με εξαιρετική ευκρίνεια και μέθοδο (πώς αλλιώς άλλωστε;), οι υπόλοιποι αφουγκράστηκαν τους κραδασμούς του τόπου μέχρι τελευταία στιγμή, αλλά και όλοι τους ανακάλυψαν καινούρια στοιχεία μέσα από την εγκατάσταση των έργων στα διάφορα σημεία.

Το ενδιαφέρον είναι ότι όλοι αξιοποίησαν όψεις του πλούτου της περιοχής με πολύ διαφορετικούς τρόπους: αν τα σήματα του Pitz τοποθετήθηκαν σε πέντε διαφορετικά σημεία, σε καθένα από αυτά ο περιβάλλων χώρος λειτούργησε πολύ διαφορετικά, κάνοντας τα έργα ένα είδος μαγικού ραβδιού που μεταμορφώνει τον τόπο. Οι στύλοι του, σαν μέρος φράχτη, που σφραγίστηκε με μια προσωπική σφραγίδα (φόρο τιμής στις δυνάμεις της φύσης μέσα από σταγόνες της βροχής) και σκοινί, οριοθέτησαν όχι απλώς το γεωγραφικό χώρο, αλλά και τον νοητικό, αμφισβητώντας τις έννοιες της ιδιοκτησίας, της πίστης, της μνήμης, του μοιράσματος του τόπου και της μνήμης επίσης.

Ο Βελώνης ξεκίνησε από ένα μνημείο σήμερα –πλατφόρμα φόρτωσης αμπελιών άλλοτε–, για να καταλήξει σε μια διαφοροποιημένη κατασκευή που αγάπησε πολύ. Παρόμοιο με την πλατφόρμα, το έργο του, όπου το πάνω μέρος των σκαλοπατιών λείπει, μέσα από την έλλειψη γίνεται μια πρόσκληση: να σκεφτείς το ακατοίκητο και δυνητικά κατοικήσιμο, αυτό που κοιτά προς τον Ουρανό και μπορεί να γίνεται Θεός ή θεοί. Ο Παναγιωτάκης αξιοποίησε τις μυλόπετρες (ακόμη κι αν τελικά κατασκευάστηκε μια καινούρια για το έργο), ενώ ο Weierstall ανακάλυψε γύρω από μυλόπετρες επίσης τις άπειρες δυνατότητες τοποθέτησης μιας πέτρας πάνω σε μια παλάμη και ανέσυρε στιγμές της συλλογικής ζωής στις Αρόδες, αφιερώνοντας το έργο στους κατοίκους του χωριού. Ο Στεφανή, γνωστός στην Κύπρο για τις «Πράξεις» του, τοποθέτησε μια σειρά στρατιωτικών στόχων σε παράταξη, στη μέση ενός χωραφιού, ενώ πολλούς έκρυψε με τη βοήθεια του φίλων του, εντόπιων Κυπρίων, σε άγνωστα σημεία. Ο Τσαγκαράκης έδωσε στη φωτογραφία διαφημιστική κλίμακα σε ανοιχτό χώρο και προκάλεσε την αντιπαράθεση του έργου με τη φύση, με το ανοίκειο και το τεχνητό. Ο Rubino έφτιαξε το έργο της «ουτοπίας», καθώς μπορεί να μην πραγματοποιηθεί η ευχή του, που δρομολογήθηκε ως έργο: να ποτίζει ένα σημείο γης σε ευθεία γραμμή, ώστε και κάτω από τον καυτό ήλιο να δημιουργηθεί μια καινούρια «πράσινη γραμμή», με την ευλογία ενός παπά της περιοχής, ευλογία που πήρε τη μορφή περφόρμανς και όπου εκείνος και ο καλλιτέχνης, μαζί όλους τους παρευρισκόμενους μοιράστηκαν μια στιγμή ανορθολογικής επικοινωνίας. Η ομάδα «Γεωποιητική» βασίστηκε πάνω στην (πραγματική) ιστορία αγάπης ενός Τουρκοκύπριου και μιας Ελληνοκύπριας και έστησε μια περιπατητική περφόρμανς, ποιητική, συμμετοχική, δυναμική μέσα στο τοπίο, και έφερε τελικά το κοινό να μοιράζεται λέξεις και ήχους μέσα στα καταπράσινα στάχυα μιας πλαγιάς που σχεδόν την έπαιρνε ο άνεμος.

Το project θύμισε ξανά την ανθρώπινη διάσταση του τόπου, την οποία και εμψύχωσε, θύμισε την ανθρώπινη διάσταση της τέχνης σε δημόσιο χώρο, όχι αστικό αυτή τη φορά, και θύμισε τη δυνατότητα των καλλιτεχνών να μας δημιουργούν το πλαίσιο εκείνο, ώστε να ξαναζούμε τους τόπους σαν έναν καινούριο χάρτη, που ο καθένας τον διαβάζει και τελικά τον περιδιαβαίνει διαφορετικά: μέσα από τη δική του διαδρομή, μέσα από τη δική του απόφαση ποιο δρόμο να ακολουθήσει, πού να κάνει στάση, πού να ρεμβάσει και πού να χαθεί. Οι ανθρώπινες αυτές ποιότητες κατορθώθηκαν μέσα από τις δυνατότητες που έδωσε η Πάφος 2017 – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Μια άλλη εμπειρία Πολιτιστικής Πρωτεύουσας ενδεχομένως από αυτή που γεύτηκε η Θεσσαλονίκη, πριν είκοσι ακριβώς χρόνια.