Ο αντικοινωνικός αιώνας

Στη γωνία ενός εστιατορίου βλέπεις έναν παππού να τρώει μόνος του. Σε ένα σινεμά, μία κοπέλα πήρε ποπ κορν και απολαμβάνει την πρεμιέρα μίας ταινίας μόνη της. Σε ένα παγκάκι στην παραλιακή, βλέπεις έναν νεαρό να διαβάζει το βιβλίο του.

Τις τελευταίες δεκαετίες, τα εστιατόρια που παλαιότερα ο κόσμος κάθονταν για να απολαύσει το φαγητό του έχουν μετατραπεί σε αλυσίδες fast food, take away ή και delivery, μία διαδικασία που φυσικά ευνόησε η πανδημία στο να ανθίσει. Ακόμα και όταν η υγειονομική κρίση υποχώρησε, το «γρήγορο» σύστημα της εστίασης δεν υποχώρησε, με το 74% μάλιστα του συνόλου της κίνησης των εστιατορίων να προέρχεται από παραγγελίες και παραδόσεις, το 2023, σε αντίθεση με το 61% πριν από τον COVID, σύμφωνα με την Εθνική Ένωση Εστιατορίων.

Ακόμα και στα εστιατόρια όμως, τα τραπέζια πλέον δεν γεμίζουν με μεγάλες παρέες. Πολλοί είναι αυτοί που απολαμβάνουν μόνοι το δείπνο τους, κερνάνε τον εαυτό τους ένα ωραίο γεύμα, χωρίς να έχουν την ανάγκη της συντροφιάς στην καρέκλα απέναντί τους.

Το ποσοστό των ενηλίκων στις ΗΠΑ που τρώνε δείπνο ή πίνουν ποτό με φίλους, έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 30% τα τελευταία 20 χρόνια. «Υπάρχει μια δυναμική απομόνωσης που λαμβάνει χώρα στις επιχειρήσεις εστίασης», δήλωσε ο εστιάτορας Steve Salis από την Ουάσινγκτον.

«Νομίζω ότι οι άνθρωποι αισθάνονται άβολα στον κόσμο σήμερα. Έχουν αποφασίσει ότι το σπίτι τους είναι το καταφύγιό τους. Δεν είναι εύκολο να τους πείσεις να φύγουν». Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκέντρωσε η διαδικτυακή πλατφόρμα κρατήσεων OpenTable, η σόλο εστίαση έχει αυξηθεί κατά 29% μόλις τα τελευταία δύο χρόνια.

Ο νούμερο 1 λόγος είναι η ανάγκη για περισσότερο «χρόνο για μένα».

Η εξέλιξη των εστιατορίων ακολουθεί την πορεία μιας άλλης αμερικανικής βιομηχανίας: Χόλιγουντ. Τη δεκαετία του 1930, η βιντεοψυχαγωγία υπήρχε μόνο στους κινηματογράφους και ο τυπικός Αμερικανός πήγαινε στον κινηματογράφο αρκετές φορές το μήνα. Ο κινηματογράφος ήταν μια αναγκαστικά συλλογική εμπειρία, κάτι που απολάμβανε κανείς με φίλους και παρέα με αγνώστους. Όμως η τεχνολογία μετέτρεψε τον κινηματογράφο σε σύστημα κατ’ οίκον παράδοσης. Σήμερα, ο τυπικός Αμερικανός ενήλικας αγοράζει περίπου τρία εισιτήρια κινηματογράφου το χρόνο -και παρακολουθεί σχεδόν 19 ώρες τηλεόρασης, που ισοδυναμούν με περίπου οκτώ ταινίες, σε εβδομαδιαία βάση. Στην ψυχαγωγία, όπως και στο φαγητό, η νεωτερικότητα έχει μετατρέψει ένα τελετουργικό της συντροφικότητας σε μια εμπειρία οικιακής απομόνωσης, ακόμη και μοναξιάς.

Η αυτοεπιβαλλόμενη μοναξιά μπορεί να είναι το πιο σημαντικό κοινωνικό γεγονός του 21ου αιώνα όχι μόνο στην Αμερική, αλλά και στην Ευρώπη.

Η ιδιωτικοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι ένα μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης ιστορίας.

Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί περνούν λιγότερο χρόνο με άλλους ανθρώπους από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη χρονική περίοδο για την οποία έχουμε αξιόπιστα στοιχεία, από το 1965 και μετά. Μεταξύ εκείνου του έτους και του τέλους του 20ού αιώνα, η προσωπική κοινωνικοποίηση μειώθηκε σιγά-σιγά. Από το 2003 έως το 2023, έπεσε κατά περισσότερο από 20 τοις εκατό, σύμφωνα με την Αμερικανική Έρευνα Χρήσης Χρόνου, μια ετήσια μελέτη που διεξάγεται από το Γραφείο Στατιστικής Εργασίας. Μεταξύ των ανύπαντρων ανδρών και των ατόμων ηλικίας κάτω των 25 ετών, η μείωση ήταν πάνω από 35 τοις εκατό.

Σύμφωνα στοιχεία έρευνας που πραγματοποίησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τίτλο «Πόσο μόνοι αισθάνονται οι Ευρωπαίοι;», περίπου το 13% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι αισθάνεται μοναξιά τις περισσότερες φορές ή όλο το χρόνο. Η μοναξιά είναι πιο διαδεδομένη στην Ιρλανδία με πάνω από 20% των ερωτηθέντων να αναφέρουν ότι αισθάνονται μοναξιά. Ακολουθούν το Λουξεμβούργο, η Βουλγαρία και η Ελλάδα. Τα χαμηλότερα επίπεδα παρατηρούνται στις Κάτω Χώρες, την Τσεχική Δημοκρατία, την Κροατία και την Αυστρία (όλα κάτω από 10%).

Η μοναξιά δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο για τους ηλικιωμένους. Οι νέοι άνθρωποι έχουν στην πραγματικότητα υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης μοναξιάς σε σύγκριση με τις παλαιότερες γενιές. Το εύρημα αυτό, σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες, δεν σημαίνει ότι η μοναξιά μεταξύ των ηλικιωμένων δεν αποτελεί πρόβλημα, καθώς οι συνέπειες της μοναξιάς μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία.

Ο χρόνος που περνάει κανείς μόνος του, όπως ήταν αναμενόμενο, αυξήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Όμως η τάση είχε ξεκινήσει πολύ πριν οι περισσότεροι άνθρωποι ακούσουν για έναν νέο μυστηριώδη ιό και συνεχίστηκε και μετά την κήρυξη του τέλους της πανδημίας. Σύμφωνα με τον Enghin Atalay, οικονομολόγο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Φιλαδέλφειας, οι Αμερικανοί πέρασαν ακόμη περισσότερο χρόνο μόνοι τους το 2023 απ’ ό,τι το 2021.

Το 2023, ο Vivek Murthy, ο γενικός χειρουργός του Joe Biden, δημοσίευσε μια προειδοποίηση 81 σελίδων για την «επιδημία μοναξιάς» της Αμερικής, υποστηρίζοντας ότι οι αρνητικές επιπτώσεις της στην υγεία ήταν εφάμιλλες με εκείνες της χρήσης καπνού και της παχυσαρκίας. Ένας αυξανόμενος αριθμός αξιωματούχων δημόσιας υγείας φαίνεται να θεωρεί τη μοναξιά ως το επόμενο κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας του ανεπτυγμένου κόσμου. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει πλέον υπουργό για τη μοναξιά. Το ίδιο και η Ιαπωνία.

Η τεχνολογική απομόνωση

Δύο από τις εμβληματικές τεχνολογίες του 20ου αιώνα ήταν το αυτοκίνητο και η τηλεόραση, που μπορούμε να πούμε ότι ίσως μας «οδήγησαν» ένα βήμα πιο κοντά στη λεγόμενη «επιδημία της μοναξιάς», επιταχύνοντας την αντικοινωνική μας τάση.

Άπλετες ειδήσεις, αμέτρητα βιβλία και δεκάδες χιλιάδες ταινίες πήραν ψηφιακή μορφή, αλλάζοντας συνολικά τον τρόπο που ζούμε τη ζωή μας. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε με τον περιπτερά για να πάρουμε την εφημερίδα έτσι ώστε να διαβάσουμε τις ειδήσεις της ημέρας, ούτε θα μιλήσουμε με τον άγνωστο που πήγε να αρπάξει το ίδιο βιβλίο με εμάς στο τοπικό βιβλιοπωλείο και φυσικά δεν θα πάρουμε την παρέα μας για να απολαύσουμε μία ταινία στον κινηματογράφο, αφού μπορούμε να ανοίξουμε μία από τις πολλές συνδρομητικές πλατφόρμες ανά πάσα ώρα και στιγμή. Το κυριότερο από όλα, δεν χρειάζεται να κανονίσουμε την επόμενη έξοδο με τους φίλους μας, αφού μπορούμε να επικοινωνήσουμε μαζί τους και να μοιραστούμε τα νέα μας, οποιαδήποτε ώρα της ημέρας, καθημερινά, με τα social media να αποτελούν την κύρια μορφή κοινωνικοποίησης τη σήμερον ημέρα.

Τα κινητά μας κρατάνε κολλημένους στις οθόνες μας, μιας και όλος ο κόσμος βρίσκεται στην παλάμη του χεριού μας και δυστυχώς, το κινητό μας, πολλές φορές, μας κρατάει κλεισμένους μέσα σε 4 τοίχους.

Το 2022 -και μάλιστα αφού η πανδημία είχε υποχωρήσει- οι ενήλικες περνούσαν επιπλέον 99 λεπτά στο σπίτι σε οποιαδήποτε ημέρα σε σύγκριση με το 2003.

Αυτή η διαπίστωση αποτέλεσε τη βάση για την εργασία του 2024, «Homebound», στην οποία ο Sharkey υπολόγισε ότι, σε σύγκριση με το 2003, οι Αμερικανοί είναι πιο πιθανό να κάνουν συναντήσεις από το σπίτι, να ψωνίζουν από το σπίτι, να διασκεδάζουν στο σπίτι, να τρώνε στο σπίτι και ακόμη και να εκκλησιάζονται στο σπίτι. Ουσιαστικά ολόκληρη η οικονομία έχει αναπροσανατολιστεί για να επιτρέψει στους Αμερικανούς να παραμείνουν εντός των τεσσάρων τοίχων τους. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να περιοριστεί στην εξ αποστάσεως εργασία. Είναι κάτι πολύ πιο ολοκληρωτικό – κάτι που μοιάζει περισσότερο με «απομακρυσμένη ζωή».

Ο αντικοινωνικός αιώνας είναι το αποτέλεσμα ενός καταρράκτη, της επιλεγμένης μοναξιάς, που επιταχύνεται από την πρόοδο του ψηφιακού κόσμου και την οπισθοδρόμηση του φυσικού κόσμου. Αλλά αν ένας καταρράκτης μας οδήγησε σε έναν αντικοινωνικό αιώνα, ένας άλλος μπορεί να επιφέρει έναν κοινωνικό αιώνα.

Νέες νόρμες είναι δυνατές και δημιουργούνται συνεχώς.

*Με πληροφορίες από Atlantic